Prezıdenttiń AQSh-qa sapary: qurlyqtardy qosqan qarqyn
Nazarlaryńyzǵa maqalanyń tolyq nusqasyn usynamyz.
* * *
- Bul kim, Djon? Sen nege ornyńnan turyp kettiń? - dep surady egde tartqan amerıkalyq áıel kúıeýine tańdana qaraǵan kúıi.
- Kontsertke Nazarbaev keldi, Qazaqstannyń Prezıdenti, bedeldi saıasatker, - dep jaýap qaıtardy Djon.
Men muny oıdan shyǵarǵan joqpyn, bul - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Amerıka Qurama Shtattaryna barǵan saparyndaǵy ózim kýá bolǵan oqıǵalardyń biri. Djon men onyń zaıybynyń áńgimesin 17 qańtar kúni Nıý-Iorktegi ataqty Lincoln Sentre zalynda, Astana Opera qoıǵan tamasha kontsert kezinde qulaǵym shalǵan edi. Kontsert zalyna Elbasy kirip kelgende, zalda tolyp otyrǵan Amerıka ıntellıgentsııasy tik turyp qurmet kórsetti, keıbiri Prezıdentke tańdana qarap tursa, keıbiri sýretke túsirip alý úshin smartfonyn saılap álek boldy, endi bireýleri qol usynyp jatty. Mundaıda Memleket basshysynyń adamdardy baýrap alatyn, tipti pragmatıkalyq ómir salty qanyna ábden sińgen amerıkalyqtarǵa da yqpal etetindeı bıik tulǵasy aıqyn baıqaldy.
Ulttyq pragmatızm
Nazarbaev pen Qazaqstandy AQSh-ta da jaqsy biledi. Amerıka halqy sheteldikterdiń turmys-tirshiligine múldem qyzyqpaıdy degen - jasandy stereotıp. Shynynda múlde olaı emes. AQSh-tyń qazirgi Prezıdentiniń ózi amerıkalyqtardyń arasynda aıtarlyqtaı pikirtalastarǵa sebep bolǵan kúrdeli tulǵa. Sondyqtan onyń árbir kezdesýin jurtshylyq muqııat qarap otyrady. Bul rette ár eldiń ózindik dástúrleri bar ekenin, amerıkalyqtarǵa aldymen pragmatıkalyq ómir salty tán ekenin eskerý kerek.
«Nelikten AQSh-taǵy aıtýly Rojdestvo nemese Martın Lıýter Kıng kúni merekelerinen keıin, jańa saıasat jylynyń basynda Aq úıdiń eń alǵashqy qonaǵy Nazarbaev boldy?» dep suraıdy amerıkalyq sarapshy nemese jýrnalıst. Menińshe, munyń sımvoldyq máni bar. Martın Lıýter Kıng - AQSh-taǵy gýmanızm men ulttyq kelisim saıasatyn ańǵartatyn fıgýra. Munda Qazaqstannyń túrli etnostyq jáne dinı toptary arasyndaǵy úılesimdilik pen beıbitshilikti ornatýǵa baǵyttalǵan ishki jáne syrtqy saıasatymen uqsas tustar bar. Prezıdent Nazarbaev kópten beri is júzinde alýan túrli qarama-qarsy taraptardy kelissóz ústeliniń aınalasynda biriktirý qabiletin tanytyp keledi. Máselen, «Qazaqstan búgingi tańda kúlli álemge dıplomatııanyń erekshe, ózine ǵana tán ulttyq formatyn kórsetip keledi», deıdi Frantsııadaǵy Sciences Po Saıası zertteýler ınstıtýtynyń professory, BUU janyndaǵy sarapshy Shahrbaný Tadjbaksh.
AQSh-qa munan ne paıda? Ashyq kezdesý, naqty sheshimder jasyratyn eshteńeniń joq ekenin kórsetti. Qorytyndy baspasóz máslıhatynda Nursultan Nazarbaev aıtqanyndaı, Tramp ta Qazaqstan basshysy sekildi pragmatıkany unatatyn adam. Sondyqtan kezdesý ózara tıimdi formatta ótti. Donald Tramptyń ákimshiligi ózine tán pragmatızm arqyly ekonomıkalyq jáne dıplomatııalyq jaǵynan óńirdegi kóp máseleniń bizdiń elge baılanysty ekenin kórip otyr. Jergilikti sarapshylardyń Nursultan Nazarbaevtyń beıresmı túrde Aq úıge Ortalyq Azııa elderi atynan kelgenin aıtýy tegin emes. Qazaqstanǵa álemniń alyp derjavasynyń qoldaýy týraly ýádesin ala otyryp, óziniń óńirlik lıder retindegi statýs-kvo mártebesin arttyrý, jańa ınvestıtsııalardy tartý tıimdi.
Tarıhı sapar tabysty boldy. Tańǵy as kezinde Amerıkanyń orta býyn bıznesmenderiniń birimen tanysqan edim. Ol jergilikti BAQ-tan Nazarbaev-Tramp kezdesýi týraly aqparatty oqypty, bolashaqta paıda alýǵa bolatyn tustardy izdegeni kórinip tur, suraqtarmen kómip tastady.
Nursultan Nazarbaev Aq úıden shyqqanda, Donald Tramp onymen avtomobıldiń aldynda da uzaq áńgimelesti, mashına júrip ketken soń da artynan qarap taǵy biraz ýaqyt turdy. Eki lıderdi tek resmı qatynastar ǵana emes, adamı qundylyqtar da baılanystyryp turady. Demek, joǵary deńgeıdegi kezdesýler men talqylaýlar áli de jalǵasady, iske asady.
Tyń serpin, zor qarqyn
Vashıngton men Astana arasyndaǵy ýaqyt aıyrmasy - 11 saǵat. Bizde tań atqanda, olarda kesh batady. Maǵan, 42 jasqa qaraǵan adam úshin ushaq sapary jeńil tıgen joq. Ózińdi birden qolǵa alyp, jumysqa birden kirisip ketý aıtýǵa ǵana ońaı. Al endi, Prezıdent Nazarbaev qanshalyqty zor aýyrtpalyqty arqalap júrgenin ózińiz oılaı berińiz. Asa jaýapty sapar, ýaqyt aıyrmasy, uzaq ýaqyt boıy ushaqpen ushý... Vashıngtonǵa túnniń bir ýaǵynda jetip, tańerteńmen Blair House rezıdentsııasynyń qonaq úıinen Aq úıge Donald Tramppen kezdesýge attandy. Elbasy AQSh basshysymen júrgizgen kelissózderden tys, keshke deıin amerıkalyq isker jáne saıası orta ókilderimen kezdesti. Osynshama tyǵyz kesteden keıin Nursultan Ábishuly Nıý-Iorkke attandy. Onda BUU Qaýipsizdik Keńesiniń otyrysynda sóz sóılep, Uıymnyń Bas hatshysy Antonıý Gýterrıshpen, Polsha Prezıdenti Andjeı Dýdamen, taǵy basqa da resmı adamdarmen kezdesti. Sodan keıin Nursultan Nazarbaev arnaıy uıymdastyrylǵan qorytyndy baspasóz máslıhatynda jýrnalısterdiń kúrdeli suraqtaryna ashyq jaýap berdi. Qarapaıym adam úshin bul, shyndyǵynda, asa aýyr júk, biraq Elbasy úshin emes ekeni aıdan anyq.
- Sizderdiń basshylaryńyzǵa ilesip júrý qıyn, - dedi maǵan baspasóz máslıhatynyń aldynda amerıkalyq jýrnalısterdiń biri, - al sizder soǵan saı bolýǵa tyrysyp jatyrsyzdar. Aıtpaqshy, amerıkalyq jýrnalıst bul sózdi men oǵan dálizdiń bir buryshynda, edende noýtbýkpen jedel aqparat jazyp otyrǵan Kazinform men «Egemen Qazaqstannyń» tilshileri Marlan Jıembaı men Abaı Otardy kórsetkenimde aıtqan bolatyn. Árıne, Memleket basshysy jańa ǵana BUU QK pikirsaıystaryna qatysty, al endi qorytyndy baspasóz máslıhaty bastalǵaly tur. Al aqparattardy «QazAqparat» taspasyna jáne erteń búkil Qazaqstanǵa taratý úshin sol ýaqytta áli de qattalyp jatqan nómirge shuǵyl túrde jetkizip úlgerý kerek. Al amerıkalyq jýrnalıster materıal jazý úshin ózderiniń redaktsııalaryna ketti. Bizdiń tilshiler jedeldik turǵysynan olardy qanshalyq basyp ozǵanyn túsindirip otyrýdyń ózi artyq shyǵar. Qalyń oqyrman «Egemen Qazaqstannyń» Basqarma tóraǵasynyń tarıhı sapar týraly jazǵan tamasha taldaýyna tamsandy.
Kazinform-nyń shef-redaktory Tatıana Kýdrenok ta osy kúnderi AQSh ýaqytymen «ómir súrgen» bolatyn. Kazinform Halyqaralyq aqparat agenttiginiń AQSh-ta jańa seriktesi bar, ol - İnDepthNews (UN insider). Olar Prezıdent Nazarbaevtyń BUU-da sóılegen sózine jaqsy taldaý jasapty. Olar da Memleket basshysynyń beıbitshilikti saqtaýǵa qosyp jatqan qomaqty úlesin atap kórsetipti.
Shynynda da, Nursultan Ábishulynyń sońynan ilesý qıyn. Biraq soǵan saı bolýǵa týra keledi. Óıtkeni dál osy prezıdenttik ómir salty - bizdiń memlekettiń qarqyndy damýynyń kepili.
Múmkin, sondyqtan da Amerıka basshylyǵy Qazaqstannan maqtaýyn aıamaǵan shyǵar. Óıtkeni AQSh ómiriniń basty ereksheligi udaıy qozǵalysta bolý, qarqynmen damý ǵoı. Solaı desek te, amerıkalyqtardyń ózi Qazaqstan Prezıdentiniń qarqynyna úlgere almaı júrdi.
Endi Donald Tramptyń AQSh-tyń Ortalyq Azııa óńirine qadam basqan alǵashqy Prezıdenti bolý úshin jaýap saparmen Qazaqstanǵa kelýin kútemiz. Ol jahandyq saıasattaǵy Nursultan Nazarbaev bastap bergen jańa baǵyt bola alady.