Prezıdent júrgizip otyrǵan ıdeıalardy belsendi iske asyrýymyz kerek – professor Baýyrjan Júnisov
«Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Joldaýynda ekonomıkalyq ósýdiń turaqty qarqynyn dáıekti jańǵyrtý jáne qamtamasyz etý qajettigine erekshe toqtaldy. Prezıdent makroekonomıkalyq saıasatty qaıta qaraý qajettigin atap ótip, ekonomıkanyń túrli sektorlaryndaǵy reformalardy tabysty iske asyrý makroekonomıkalyq turaqtylyqqa baılanysty ekenin atap kórsetti.
Memleket basshysy «jasandy ıntellekt» tehnologııalary men osy salaǵa ınvestıtsııa taratýdyń mańyzdylyǵyn, osy salada bilikti mamandar daıarlaý kerektigin aıtty. Sonymen qatar medıa, kıno, mýzyka, dızaın, bilim berý jáne aqparattyq tehnologııalardy qamtıtyn shyǵarmashylyq ındýstrııany damytý qajettigin, onyń qazirgi ýaqytta azamattardyń shyǵarmashylyq áleýeti men zııatkerlik kapıtalyna negizdelgen «kreatıvti óndiris» salalaryn damytýda jáne jumys oryndaryn qurýda mańyzdy ról atqaratynyna, Qazaqstannyń álemniń qarqyndy damyp kele jatqan memleketteriniń qataryna kirýine múmkindik beretinine senim bildirdi.
Memleket basshysynyń Joldaýy osyǵan deıin qabyldanǵan strategııalyq baǵytty jalǵastyrýǵa jáne ekonomıkalyq ósýdiń turaqty qarqynyn qamtamasyz etýge, qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa jáne ómir súrý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan birqatar sharalardy atap ótti.
Mysaly, 2020 jyldan bastap muǵalimderdiń jalaqysy eki ese ósti, dárigerlerdiń jalaqysy da kóterildi.
«Jaıly mektep» jobasy 400-ge jýyq jańa mektep salýdy kózdeıdi, al aýyldyq jerlerde 300-den astam densaýlyq saqtaý nysandary salynýda, sondaı-aq, jańa jyldan bastap balalardyń shottaryna qarajat túsýin kózdeıtin «Ulttyq qor — balalarǵa» jobasyn iske asyrý bastalady. Prezıdent bul qazirdiń ózinde júzege asyrylyp jatqan is-sharalardyń bir bóligi ǵana ekenin jáne úlken jumys jalǵasatynyn atap ótti.
Memleket basshysy qarjy, fıskaldyq jáne aqsha-nesıe saıasatynyń kelisilgen jumysynyń mańyzdylyǵyna erekshe kóńil bóldi. Sonymen qatar ınvestıtsııalardyń jetispeýshiligine alańdaýshylyq bildirip, onyń tapshylyǵy ekonomıkalyq ósýge tejeý salatynyn aıtty.
«Memleket basshysynyń jyl saıynǵy Joldaýlary qoǵamymyzdyń órkendeýi men ál-aýqatyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan jańa mindetter júkteıdi. Biz Prezıdent júrgizip otyrǵan ıdeıalardy belsendi túrde iske asyrýshy bolýǵa tıispiz»,-deıdi professor.
Al Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń tóraǵasy Gúlqasıma Súıkentaeva Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń búgingi Qazaqstan halqyna Joldaýynda aıtylǵan máselelerge qatysty bylaı deıdi:
— Biz ashyq básekelestik ornyqqan jáne bárine teń múmkindik beriletin Ádiletti Qazaqstandy qurýshylarmyz. Biz úlken ózgeris aldyndamyz. Bul joldaǵy bizge júktelgen mindettiń salmaǵy aýyr, jaýapkershiligi zor. Ony men Aqtóbe oblystyq máslıhatynyń tóraǵasy retinde jan dúnıemmen sezinip, ózimshe oı qoryttym.
Naǵyz damyǵan el bolamyz desek, tek saıası reformalarmen shektelip qalýǵa bolmaıtyny belgili. Sondyqtan Prezıdent eldegi saıası ózgeristi áleýmettik-ekonomıkalyq reformaǵa ushtastyratyndyǵymyzdy atap ótti»,-dedi máslıhat tóraǵasy.
«Biz birtindep jańa ekonomıkalyq úlgige ótemiz. Aldaǵy jolda qıyndyq ta, kedergi de kóp. Biraq odan qorqyp, baǵdarymyzdy ózgertpeımiz, eski men jańanyń, toqyraý men damýdyń arasynan tańdaǵan jolymyzdan taımaımyz», — degen Prezıdent qazaqstandyqtardy ult múddesi úshin uıysýǵa shaqyrdy. «Bárimiz birligimizdi bekemdeı bilsek, eshqashan ádildikten attamasaq, berekeli el bolamyz», — dedi. Memleket basshysy óz Joldaýynda halyqtyń turmys sapasyna tikeleı áser etken keıbir sharalardy atap ótti,-dedi Gúlqasıma Súıkentaeva.
Onyi sózine qaraǵanda, eń tómengi eńbekaqy kólemi ósti. 2020 jyldan beri muǵalimderdiń jalaqysy eki ese ósti. Dárigerlerdiń aılyǵy da aıtarlyqtaı kóbeıdi. Qazir olardyń tabysy elimizdegi ortasha jalaqydan áldeqaıda joǵary. Jurtqa zeınetaqy jınaǵynyń bir bóligin paıdalaný múmkindigi berildi.
«Jaıly mektep» jobasy aıasynda 400-ge jýyq mektep salynady. Qazir aýyldyq jerde 300-den astam densaýlyq saqtaý nysany salynyp jatyr. «Ulttyq qor — balalarǵa» jobasy qolǵa alyndy. Sonyń arqasynda jańa jyldan bastap balalardyń esepshotyna qarajat túse bastaıdy.
Igerilmeı jatqan nemese zańsyz berilgen 8 mıllıon gektar jer memleket menshigine qaıtaryldy.
«Men naqty iske asqan sharalardyń bir bóligin ǵana atap óttim. Shyn máninde, kóp jumys atqaryldy, bolashaqta da óz jalǵasyn tabady» dedi Memleket basshysy. Prezıdenttiń 2019 jyly 500 myń azamattyń kepilsiz nesıesin keshirý týraly sheshimi, jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly Zań qaryzǵa batqandar máselesin birshama rettedi. Ahýaldy birjola túzeýge qajet júıeli shara retinde az ýaqytta óziniń tıimdiligin kórsetken Amanat partııasynyń «Qaryzsyz qoǵam» jobasyn atap ótti. Sonyń arqasynda elimizdiń 8 aımaǵynda 20 myńnan astam adam óziniń qarjylyq saýatyn ashty. Olardyń kópshiligi — 10 jáne odan da kóp nesıe alǵan adamdar. Prezıdent «Qaryzsyz qoǵam» jobasynyń ıgiligin búkil elimiz kórýi qajet» dep, Úkimetke Amanat partııasymen birlesip bul jobanyń aýqymyn keńeıtýdi tapsyrdy.
Elimiz boıynsha keıbir salyq túrlerin (onyń ishinde qosymsha qun salyǵy da bar) jergilikti bıýdjetke beretin bolǵany joldaýdaǵy aımaqtar úshin jaqsy jańalyq boldy. Bul respýblıkadan bólinetin maqsatty transfert kólemin 50 paıyzdan 25 paıyzǵa azaıtady.
«Biz Prezıdent Joldaýynda kórsetilgen baǵdardan aýytqymaı, oń ózgeristerge bastaıtyn naqty tapsyrmalardy oryndaýǵa daıynbyz. Tek alǵa umtyla bereıik»,-dedi máslıhat tóraǵasy.
«Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty bul Joldaý úlken tarıhı mańyzǵa ıe. Joldaýdyń negizgi mazmuny ekonomıkalyq, áleýmettik, bilim, tárbıe, ǵylym, ekologııa, demografııalyq, ónerkásip t.b. máselelerdi sheshý baǵytyn quraıdy»,-deıdi pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty, professor Abaı Dúısenbaev.
Prezıdent dúnıejúzindegi ahýaldy taldaı kele: «Tehnologııalyq báseke qyzyp tur. Barlyq jerde resýrstar úshin talas júrip jatyr. Klımattyń ózgerýi, azyq-túlik qaýipsizdigi jáne demografııalyq turǵydan ornyqty damý eń ózekti máselege aınaldy. Bir sózben aıtqanda, adamzat tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan syn-qaterler men túbegeıli ózgerister dáýiri bastaldy. Osyndaı asa mańyzdy shaqta zor ekonomıkalyq serpilis jasaýǵa elimizdiń tolyq múmkindigi bar. Ol úshin biz birtindep jańa ekonomıkalyq úlgige ótýimiz kerek», – dedi.
Sonymen qatar, ol halyqtyń arasynda problemaǵa aınalǵan atom elektr stantsııasy týraly da aıtylady. Ol týraly: «Atom elektr stantsııasyn salý nemese salmaý máselesi – bul elimizdiń bolashaǵyna qatysty asa mańyzdy másele. Sondyqtan ony jalpyulttyq referendým arqyly sheshken jón dep sanaımyn», – dedi Prezıdent.
Demek, eldiń problemasy syn saǵatynda turǵanda halyqpen aqyldasyp, «Jeti ólshep, bir kes» demekshi, eldiń múddesin joǵary qoıyp, sheshý jolyn usynýy shynaı demokratııalyq turǵydan úlken mańyzǵa ıe dep bilemiz.
Búgingi tańda áleýmettik jelilerde taraǵan jáne qoǵamda úlken rezonans týdyryp otyrǵan jasóspirimderge zorlyq-zombylyq jaıy úlken problemaǵa aınaldy. Memleket basshysy kámeletke tolmaǵandarǵa jasalǵan zorlyq-zombylyqtyń kez kelgen túrine qatysty jazany kúsheıtý qajettigin, zorlyq-zombylyqqa jáne qysymǵa, ıaǵnı býllıngke tap bolǵandarǵa kómek kórsetýge arnalǵan baǵdarlama ázirleý kerek ekenin basa aıtty. Sonymen qatar: «ǵımarat, kıim-keshek, azyq-túlik, ıaǵnı barlyǵy balalar úshin qaýipsiz bolýy kerek. Bilim berý mekemelerindegi psıhologııalyq qoldaý qyzmetin ınstıtýtsıonaldy túrde kúsheıtý qajet. Biryńǵaı senim telefonyn uıymdastyrǵan jón»,- dedi ol.
ıAǵnı, balalardyń qaýpsizdigin jalpy ulttyq deńgeıde qolǵa alýdy usyndy. Joldaýdaǵy bilim salasyna qajetti eń mańyzdy másele «sapaly bilim» berý týraly, ınternettiń jyldamdyǵy men muǵalim kadrlardyń biliktiligi de nazarǵa alyndy, ıaǵnı: «Sapaly orta bilim alý – árbir balanyń myzǵymas quqyǵy. Mundaǵy eń túıindi sóz – «sapa» dedi.
Qazirgi kezde álemde órkenıetti elderdiń damý kórsetkishi ІT salasyndaǵy jetistikterimen kósh ilgerilip bara jatqandyǵy da Joldaýda negizge alyndy.
Prezıdentimiz urpaq tárbıesine qajetti, mańyzdy ulttyq tárbıege mán berý kerektigi týraly: «Árkim otanshyl, bilimpaz, eńbekqor, tártipti, adal, ádil, únemshil ári janashyr bolsa, alynbaıtyn asý joq. Abaıdyń «Tolyq adam» iliminen bastaý alatyn «Adal azamat» tujyrymdamasynyń túpki máni – osy. Taǵy da qaıtalaımyn: Ádiletti Qazaqstan jáne Adal azamat uǵymdary egiz qundylyq retinde árdaıym qatar júrýge tıis. Shyn máninde, adaldyq joq jerde eshqashan ádildik bolmaıdy. Árbir adam isi men sózi bir jerden shyǵatyn Adal azamat bolsa, ádildik ornaıdy» dep, eldiń árbir azamatynyń patrıottyq sezimin nyǵaıtyp, adal bolýyn meńzeıdi dedi.
— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń búgingi «Ádiletti Qazaqstannyń ekonomıkalyq baǵdary» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa baǵyttalǵan jańa bastamalar aıtyldy. Elimizdegi ekonomıkalyq saıasattyń jańa modelin qalyptastyrýǵa tyń múmkindikter jasalmaq. Bul Joldaýda-eńbek qaýipsizdigine naqty kóńil bólindi»,-deıdi Aqtóbe oblystyq kásipodaqtar ortalyǵynyń tóraǵasy Altynbek Ámirǵalıev.
Onyń sózinshe, óndiristik jaraqat alýdyń jıileýi ótkir másele bolyp tur.Úkimet 2030 jylǵa deıingi qaýipsiz eńbek tujyrymdamasyn osy jyldyń sońyna deıin qabyldaýǵa tıis. Bul qujat jumys ornyndaǵy kásibı syn-qaterlerdiń aldyn alýǵa jáne joıýǵa baǵyttalýy kerek.
Úkimet zııandy eńbek jaǵdaıynda uzaq ýaqyt jumys istep júrgen adamdardy áleýmettik qoldaý tetikterin ázirledi. Bul burynnan talqylanyp júrgen másele bolatyn, endi sheshimi tabyldy. Onyń mynadaı ólshemderi bar. Jumysshylardyń osy salany damytýǵa sińirgen eńbegi jáne densaýlyǵyna zııan kelgeni eskerile otyryp, olarǵa zeınet jasyna tolǵanǵa deıin, atap aıtqanda, 55 jastan bastap arnaýly áleýmettik tólem tólenedi, dep atap ótti óz Joldaýynda QR Prezıdenti Q. Toqaev.
Bul máseleni, ıaǵnı aýyr, zııandy óndiristegi jumysshylardyń zeınet jasy men óndiristegi qaýipsizdik máselelerin QR Kásipodaqtar Federatsııasy, onyń ishinde Aqtóbe oblysynda kásipodaqtar ortalyǵy da únemi basty nazarda ustap otyr. Biz taý-ken men hımııa salalarynda eńbek etip jatqan shahterlar, kenshiler, munaıshylarmen kezdeskende olar osy máseleni udaıy kóteredi. Sondyqtan, bizder, kásipodaq ókilderi úshin bul máseleniń oń sheshimin tapqany, ıaǵnı 55 jastan bastap aýyr óndiristegi jumysshylarǵa arnaýly áleýmettik tólem tólenetini óte oryndy dep sanaımyz.
Sonymen qatar Joldaýda 2030 jylǵa deıin Qaýipsiz Eńbek tujyrymdamasyn ázirleý boıynsha jumystar júrgiziledi. Bul jobaǵa kásipodaqtardyń ókilderi de belsendi atsalysady. Jáne eń bir qýantarlyǵy - eń tómengi jalaqy mólsheriniń taǵy da artýy. ıAǵnı, eń tómengi jalaqy mólsheri 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap 85 myń teńge bolady. Bul-kásipodaqtardyń bastamasymen kezinde qolǵa alynǵan bastama.
Bul shara 1 mıllıon 800 myń adamnyń, onyń ishinde bıýdjet salasynda eńbek etetin 350 myń azamattyń ál-aýqatyn arttyrýǵa septigin tıgizedi. Bul – Kásipodaqtardyń kezinde kótergen bastamalarynyń naqty jemisi dep oılaımyz»,-dep atap ótti Aqtóbe oblystyq kásipodaqtar ortalyǵynyń tóraǵasy.
— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óz Joldaýynda ádettegideı elimizdiń ekonomıkalyq damýy, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn kúsheıtý máselelerimen qatar, bilim salasyn damytý máselesine de toqtaldy»,-deıdi Q.Jubanov atyndaǵy Aqtóbe óńirlik ýnıversıtetiniń rektory Laýra Qarabasova.
Onyń pikirinshe, Joldaýda Prezıdent ІT salasyn damytý boıynsha jasandy ıntellektiniń múmkindikterin tolyq paıdalaný bilim ekonomıkasyna tyń serpin beretinin atap ótti. Bul oraıda Qudaıbergen Jubanov atyndaǵy óńirlik ýnıversıteti janynda akademııalyq artyqshylyq ortalyqtarynyń ashylýy josparlanyp otyr. Sonyń sheńberinde 6 zerthana óz jumysyn bastaıdy, olardyń ishinde málimetterdi óńdeý jáne neırondyq jeliler laboratorııasy bar. Osy jobany júzege asyrý barysynda jasandy ıntellekt ádisteri, neırotehnologııalar jáne bıznes analıtıka salasynda irgeli jáne qoldanbaly zertteýler júrgiziletin bolady jáne olardy ártúrli salalarda qoldaný josparlanyp otyr. Sondaı-aq kúrdeli júıelerdi ekonomıka, qarjy salalarynda esepterdi sheshýge qoldaný, málimetterdi ıntellektýaldy óńdeý tehnologııalary kómegimen sheshimder qabyldaý negizgi damytylatyn quzyrettilikter qatarynda bolmaq. Mashınalyq oqytýǵa negizdelgen IT servısterdi jasaqtaý da josparda bar.
Aldaǵy ýaqytta oqý ornyndaǵy laboratorııa janynda elimizge jasandy ıntellekt salasynda áleýetti kadrlar daıarlanatyn bolady, áriptesterimiz akademııalyq artyqshylyq ortalyqtary jobasy sheńberinde neırondyq jeliler jáne jasandy ıntellekt boıynsha bilimderin aldyńǵy qatarly sheteldik joǵary oqý oryndarynda jetildiredi.
«Joldaýda aıtylǵan tehnıkalyq mamandar jetispeýshiligi máselesi de bizdiń óńir úshin óte ózekti. Bıyl ýnıversıtetimizdiń bazasynda ashylǵan Heriot-Watt tehnıkalyq ýnıversıtetiniń fılıalyna tehnıkalyq baǵyttaǵy úsh bilim berý baǵdarlamasy boıynsha 300 stýdent qabyldadyq. Onyń ishinde «kompıýterlik ınjenerııa» mamandyǵy boıynsha talapkerler tarapynan qyzyǵýshylyq basym bolyp, 157 stýdent oqýǵa tústi. Aımaqtaǵy seriktes «Aqtóberentgen», Aqtóbe ferroqorytpa zaýyty, «Qazaqoıl Aqtóbe» kompanııalary taǵy basqa iri ónerkásipter túlekterimizdi jumysqa qabyldaýǵa daıyn»,-dedi rektor.
Onyń sózinshe, Memleket basshysy óskeleń urpaqtyń psıhıkalyq saýlyǵy óte mańyzdy ekenin, bilim berý mekemelerindegi psıhologııalyq qoldaý qyzmetin ınstıtýtsıonaldy túrde kúsheıtý qajet ekenin de atap ótti.
Stýdentterdi árkez áleýmettik jáne psıhologııalyq qoldaý — bizdiń ýnıversıtettiń basym baǵyttarynyń biri. Bul rette ýnıversıtette psıholog mamandardy daıarlaıtyn kafedramen qatar, «Densaýlyq jáne salaýattylyq» ortalyǵy jumys isteıdi. Ortalyqtyń arnaıy psıholog-mamandary jastarǵa jeke qabyldaýlar, trenıngter ótkizip turady.
«Joldaýdaǵy otandyq bilim berý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan máseleler bilim berý júıesiniń eńbek naryǵynyń suranysyna qaraı ózgerip otyrýy kerek ekenin aıqyndaıdy. Biz bul rette ary qaraı jumysty jalǵastyratyn bolamyz».-ded ol.