Prezıdent Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń V Konsýltatıvtik kezdesýine qatysty
– Ózara tıimdi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq dáıekti túrde keńeıip keledi. Bıznes arasyndaǵy baılanystar jandanyp, birlesken kásiporyndar sany arta tústi. Іri aımaqtyq jobalar bárimizge aıtarlyqtaı paıda ákelip qana qoımaı, sonymen qatar Ortalyq Azııa ekonomıkasynyń búkil qurylymyn ózgertedi. Sońǵy bes jylda óńirishilik taýar aınalymy 80 paıyzdan astam ósip, 10,6 mıllıard dollarǵa jetti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń aıtýynsha, Ortalyq Azııa saýda, ınvestıtsııa, bıznes, ǵylym jáne ınnovatsııa salalary boıynsha jańa ekonomıkalyq múmkindikter keńistigine aınalady.
– Aldaǵy onjyldyq óńirimizdiń keleshegin aıqyndaıdy. Osy tarıhı múmkindikti qanshalyqty tıimdi paıdalanatynymyz, ol tek ózimizge baılanysty. Bul rette bizdiń ekonomıkalyq múmkindikterimiz ben áleýetimizdi barynsha jumyldyrý – basym mindet, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent, eń aldymen, Ortalyq Azııa elderi arasyndaǵy saýda-sattyq aýqymyn dáıekti túrde ulǵaıtý kerek dep sanaıdy.
– Elderimizdiń ózara taýar aınalymyn aldaǵy ýaqytta 15 mıllıard dollarǵa deıin jetkizý úshin mol múmkindik bar. Ol úshin kedergilerdi joıý, shamadan tys protektsıonızmnen bas tartý jáne saýda-sattyqtyń ashyq ári turaqty bolýyna jaǵdaı jasaý mańyzdy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń pikirinshe, aımaqtaǵy elder ımporttalatyn ónimniń kóptegen túrin ózara tıimdi negizde almastyra alady. Atap aıtqanda, bul jerde aýyl sharýashylyǵy, qurylys, hımııa jáne toqyma ónerkásibi salalaryndaǵy taýarlar týraly sóz bolyp otyr.
– Saýda nomenklatýrasyn keńeıtý esebinen eksportty ulǵaıtý – basym mindet. Qazaqstan óńirdegi elderge óz eksportyn 175 shıkizattyq emes taýar túri boıynsha ulǵaıta alar edi, – dedi Prezıdent.
Onyń aıtýynsha, elderimizdiń isker toptary saýda aınalymyn keńeıtetin negizgi jetekshi kúsh bolýǵa tıis.
– Kásiporyndar arasynda tikeleı baılanys ornatý úshin taýar óndirýshilerdiń biryńǵaı elektrondy bazasyn qurýdy usynamyz. Mysaly, ony Central Asia Gateway portaly aıasynda iske asyrýǵa bolady, – dedi Memleket basshysy.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev taýarlardyń jekelegen túrlerin óndirýdiń tuıyq tsıklin qalyptastyryp, aldaǵy ýaqytta úshinshi elderdiń naryqtaryna eksporttaýǵa baǵyttalǵan Ortalyq Azııa memleketteriniń ónerkásiptik kooperatsııasyn damytý jónindegi is-qımyl josparyn ázirleýdi usyndy.
Budan bólek, Prezıdent aımaqtaǵy elderdiń kólik-logıstıkalyq áleýetin tolyqqandy iske asyrý máselelerine toqtaldy.
– Qazirgi kezeńde Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdary erekshe ról atqarady. Orta merzimdi perspektıvada atalǵan dáliz arqyly júk tasymaldaý kólemi bes ese ulǵaıýy múmkin. Biz tsıfrlyq sheshimder engizý jáne ınfraqurylymdy jańǵyrtý arqyly onyń ótkizý qabiletin josparly túrde arttyrýǵa nıettimiz. Ortalyq Azııa elderiniń osy dálizdi damytý jónindegi jobalarǵa qatysýǵa daıyndyǵyn quptaımyz, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent elimizdiń kólik-logıstıka salasyndaǵy negizgi jobalary týraly málimet berdi.
– Álemdik jetekshi operatorlardy tarta otyryp, Aqtaý portynyń bazasynda konteınerlik hab qurýdy josparlap otyrmyz. Bizge baýyrlas memlekettermen birlesip, óńirishilik saýda-sattyqqa kedergi keltiretin «osal tustardy» retteý úshin kólik jáne logıstıka ınfraqurylymyn damytý jumysyn jalǵastyrý óte mańyzdy. Qazaqstan jaqyn seriktesterimen ekonomıkalyq baılanystarǵa yqpal etetin birqatar iri jobany jedel júzege asyrýdy kózdeıdi. Bul jerde «Dostyq – Moıynty», «Baqty – Aıagóz», «Darbaza – Maqtaaral» temirjol jobalary, sondaı-aq «Jańaózen – Túrikmenstan shekarasy» avtomobıl joly týraly sóz bolyp otyr. Jalpy, Qazaqstan Eýrazııanyń tranzıttik haby retinde óz rólin kúsheıtýge nıetti, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy tsıfrlyq sheshimderdiń Ortalyq Azııada qoldanylý aıasyn josparly túrde keńeıtýdi basym baǵyt retinde atap ótti.
– Qazaqstan tsıfrlyq sheshimderdi ekonomıkanyń barlyq salasyna belsendi engizip jatyr. Mysaly, elimizdegi qolma-qol aqshasyz tranzaktsııalardyń úlesi 82 paıyzǵa jetti. Memlekettik qyzmetterdiń 90 paıyzy elektrondy túrde kórsetiledi. Otandyq IT salasynyń eksport kólemi tek byltyrdyń ózinde bes ese ósti. Biz 2026 jylǵa qaraı bul kórsetkishti bir mıllıard dollarǵa deıin jetkizýge nıettimiz. Qazaqstan atalǵan strategııalyq salada jaqyn kórshilerimen aradaǵy jan-jaqty baılanystardy nyǵaıtýdy kózdeıdi, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev Dostyq, tatý kórshilik jáne yntymaqtastyq týraly sharttyń tez arada kúshine enýin qamtamasyz etý mańyzdy ekenine nazar aýdardy.
Sonymen qatar Prezıdent ózara yqpaldastyqtyń besjaqty formatyn odan ári jetildirý ózekti dep sanaıdy.
– Qazaqstan Tájikstannyń Ulttyq úılestirýshiler keńesin qurý jónindegi bastamasyn qoldaıdy. Muny biz formatty ınstıtýtsııalandyrý jolyndaǵy alǵashqy qadam retinde qarastyramyz. Keleshekte biz Konsýltatıvtik kezdesýlerdiń hatshylyǵyn qurý, sondaı-aq arnaýly ókilderimizdi taǵaıyndaý máselelerin talqylaýǵa kirise alamyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy kezdesýge qatysýshylardy ortaq nemese barynsha uqsas ustanymǵa kelip, álemdik qoǵamdastyqqa yntymaǵymyz ben birligimizdi kórsetýge shaqyrdy.
– Álemdegi tártip tez ózgerip, bizdiń óńirdiń turaqtylyǵyn buzýǵa talpynystar jasalyp jatqan jaǵdaıda elderimizdiń qaýipsizdik salasyndaǵy ózara is-qımyl tetikterin jetildirýdiń mańyzy arta tústi, – dedi Prezıdent.
Prezıdent naqty aldyn alý sharalaryn ázirleý úshin qaýipsizdik keńesteriniń hatshylary deńgeıinde Ortalyq Azııadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq jónindegi dıalogty kelesi jyly Qazaqstanda ótkizýdi usyndy.
Memleket basshysy sóılegen sózinde mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty, sonyń ishinde ýnıversıtetter arasyndaǵy baılanystardy damytý máselelerine aıryqsha nazar aýdardy.
– Byltyr Qyrǵyzstanda Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynyń fılıaldary ashyldy. Sonymen qatar Tájikstannyń joǵary oqý oryndary bazasynda birlesken fakýltetter ashý isi qarastyrylyp jatyr. Qazaqstan men Ózbekstanda eki eldiń jetekshi ýnıversıtetteriniń fılıaldaryn ashý kózdelip otyr. Bul mańyzdy saladaǵy yntymaqtastyqty keńeıtýge bizdiń Dýshanbedegi kezdesýimiz aıasynda 2-shi Rektorlar forýmy men Ortalyq Azııa elderi ǵalymdarynyń 1-shi forýmyn ótkizý óz septigin tıgizedi, – dedi Memleket basshysy.
Budan bólek Qasym-Jomart Toqaev Ortalyq Azııa elderi tarıhshylarynyń tuńǵysh forýmyn ótkizý jóninde bastama kóterdi. Onyń aıtýynsha, mundaı shara birlesken zertteý jumystaryn júrgizýge jáne túrli ǵylymı eńbekterdiń jaryq kórýine negiz bolady.
– «Ortalyq Azııa» týrıstik brendin birge nasıhattaı otyryp, elderimizdiń biregeı tabıǵatyn jáne ózine tán baı mádenıetin búkil álemge tanystyrýǵa keremet múmkindigimiz bar, – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev sózin qorytyndylaı kele, áriptesterin Qazaqstanda ótetin Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń VI Konsýltatıvtik kezdesýine shaqyrdy.
Sonymen qatar jıynda Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedov, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıeev sóz sóıledi. Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Álıev qurmetti qonaq retinde shaqyryldy.
Sammıt qorytyndysy boıynsha mynadaı qujattarǵa qol qoıyldy:
1. Ortalyq Azııa memleketteri basshylarynyń Besinshi konsýltatıvtik kezdesýiniń qorytyndysy boıynsha birlesken málimdeme;
2. Qazaqstan Respýblıkasy, Qyrǵyz Respýblıkasy, Tájikstan Respýblıkasy, Túrikmenstan jáne Ózbekstan Respýblıkasy arasyndaǵy jastar saıasatynyń jalpy baǵyttary týraly kelisim;
3. Ortalyq Azııadaǵy jer ústi kóliginiń ózara baılanysyn nyǵaıtý týraly kelisim.