Prezıdent: Quryltaı – belgili bir adamdar ǵana bas qosatyn jer emes
Qasym-Jomart Toqaev Ulttyq quryltaıda sóılegen sózinde, eń aldymen jıynǵa arnaıy shaqyrylǵan delegattardy quttyqtap, Qazaqstan táýelsiz el bolǵaly ótkizilip otyrǵan Ulttyq quryltaıdyń alǵashqy jıynyn babalar salǵan dástúr boıynsha Ulytaýda ótkizip otyrǵanyn aıtty.
Memleket basshysy eń birinshi kezekte respýblıkalyq referendýmda úlken ózgeristerge nıet bildirgen, daýys berip qoldaǵan halyqqa zor alǵysyn jetkizdi.
«Otbasymen baryp, el bolashaǵyna beı-jaı qaramaıtynyn kórsetti. Shynaıy ózgeriske jáne jan-jaqty jańǵyrýǵa degen umtylysyn bildirdi. Keleshegimizdiń jarqyn bolaryna úmiti jáne senimi zor ekenin baıqatty. Elimiz erteńgi kúnge myzǵymas birlikpen qadam basýǵa daıyn ekenin anyq ańǵartty. Kópshilik Ata zańǵa ózgerister engizý týraly meniń bastamamdy qoldady. Daýys berýge qatysqan barsha azamattarǵa zor alǵysymdy aıtamyn», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent budan bylaı barsha elimizdiń jańaratynyn aıtty. Alaıda, Jańa Qazaqstan bir kúnde nemese bir jylda qurylmaıtyny, ol úshin úlken-kishi, jas-kári bári bir kisideı jumylyp jumys istep, erinbeı eńbek etýleri kerek ekenine toqtaldy. Memleket basshysy eldi bir iske uıystyrý maqsatymen Ulttyq quryltaı shaqyrý týraly bastama kótergenin aıtty.
«Quryltaı shaqyrý – erteden kele jatqan ata dástúrimiz. Babalarymyz mańyzdy máselelerdi osyndaı alqaly jıynda talqylaǵan. Halyq ózara aqyldasa otyryp, bir toqtamǵa kelgen. Mundaı sheshimder búkil eldi biriktirgen. Tól tarıhymyzda ult taǵdyryn sheshken quryltaılar bolǵan. Onyń kóbi halqymyz úshin mańyzdy kezeńde ótkizilgen. Talas quryltaıynan keıin Altyn Orda derbes memleket boldy. Qaraqum jáne Ordabasy quryltaılary jurtymyzdy el qorǵaýǵa uıystyrdy. Orynbordaǵy birinshi qazaq quryltaıynda Alash partııasy quryldy. Ekinshi quryltaıda Alash avtonomııasy jarııalandy. Egemendik kezeńinde Dúnıejúzi qazaqtarynyń alǵashqy quryltaıy ótkizildi. Bul jıynda syrttaǵy qandastarymyz atamekenge shaqyryldy. Biz babalar jolyn ustanyp, Quryltaı shaqyrý dástúrin jańǵyrttyq. Eldigimizdi nyǵaıtyp, birligimizdi bekemdeıik dep, búgin bas qosyp otyrmyz, – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent Quryltaıdy uly babalar keńes qurǵan Ulytaýdan bastap otyrǵanynyń mánin túsindirdi.
«Uly dalanyń tórinde turǵan Ulytaý talaı tarıhı oqıǵanyń kýási bolǵan. El taǵdyryn aıqyndaǵan kóptegen mańyzdy keńester dál osynda ótken. Kıeli ólkede Altyn orda ámirshileri men Qazaq handarynyń izi qalǵan. Biz urpaqtar sabaqtastyǵy jalǵasyn tapsyn dep osy jerge kelip otyrmyz. Ult uıasy – Ulytaýdyń ǵasyrlar boıǵy uly mıssııasy qaıta jalǵasyn tapty», – dedi Prezıdent.
Ulttyq quryltaıdyń quramynda 117 adam bolady. Quryltaı barlyq oblystyń, san túrli salanyń, ár býynnyń ókilderin qamtıdy. Bunda azamattyq ustanymy bar orta býynnyń tájirıbesi, jańasha oılaıtyn jastardyń tyń ıdeıalary ortaǵa salynady.
Memleket basshysy el birligin nyǵaıtatyn, qoǵamdy uıystyratyn tyń ıdeıalar ortalyǵy bolatynyna senem bildirdi. Sóıtip, alty Alashtyń balasy jınalǵan alqaly jıynda alǵashqy tapsyrmasyn da berdi.
«Bul jerde barlyq rýdyń tańbasy tasqa jazylǵan. Sol arqyly babalarymyz ult birligin kórsetken. Qanysh Sátbaev «Elimizdiń tý tikken jeri – Tańbaly tas» degen. Ókinishke qaraı, qasterli jazýlar keıin ábden búlindi. El azamattary Ulytaýǵa eskertkish qoıyp, tastaǵy tańbalardy jańǵyrtty. Biraq, bul jetkiliksiz dep oılaımyn. Munda qazaqtyń birligin áıgileıtin sáýletti nysan turýy kerek. Men Áýlıetaýdyń eteginde Memlekettik rámizder alańyn ashýdy tapsyramyn. Qasıetti óńirde kók baıraǵymyz asqaqtap turýǵa tıis. Sol arqyly urpaqtar sabaqtastyǵy jalǵasyp jatqanyn kórsetemiz», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdenttiń aıtýynsha, Ulttyq quryltaıdyń eń basty mindeti – ultty uıystyratyn parasatty, tyń ıdeıalar men usynystarǵa aıryqsha mán berilýi kerek. Qasym-Jomart Toqaev Quryltaı jumysy barysynda basshylyqqa alynýy tıis úsh negizgi máseleni atady.
Memleket basshysy eldiń eń basty qundylyǵy egemendik ekenine nazar aýdaryp, qańtar oqıǵasynan keıin Qazaqstanda saıası belsendilik artqanyn atap ótti. Jańa saıası partııalar men qozǵalystar paıda bola bastaǵanyn, túrli alańdarda ártúrli pikirler aıtylyp jatqanynan habardar ekenin aıtty.
«Qoǵam belsendileri áleýmettik jelide túrli máselelerdi kóterip júr. Shyny kerek, keıde múlde aqylǵa syımaıtyn paıymdar da aıtylady. Jurt daýly máselelerge narazylyq bildirip, kóshege shyǵatyn boldy. Zańdy belden basatyn azamattar da joq emes. Birtindep demokratııa jolyna túsý kezinde mundaı jaǵdaılardyń bolýy – túsinikti. Biraq, Zań talaby múltiksiz oryndalýǵa tıis ekenin árdaıym este ustaý qajet. Zań men tártip – ishki turaqtylyqtyń birden-bir kepili», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń pikirinshe, ultty uıystyratyn birinshi qasıet ataqqumarlyq emes, eńbekqorlyq.
«Otbasyn asyraý úshin tabandy eńbek etip júrgen, zańǵa baǵynatyn adamdar qurmetke ıe bolý kerek. Ókinishke qaraı, bizde kóshe buzaqylary, jaýapkershilikten jurdaı blogerler jáne masyldyq pıǵyldaǵy aıqaı shyǵaratyn adamdar búgingi kúnniń batyryna aınaldy. Depýtattar men atqarýshy bılik ókilderi solarǵa ǵana basa mán beretin boldy. Túrli deńgeıdegi sheneýnikter solardyń ǵana talabyn oryndaýǵa júgiredi. Ortalyqtaǵy jáne aımaqtardaǵy bılik barlyq azamattyń muń-muqtajyna birdeı qaraýǵa tıis», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent júrgizilip jatqan reformalardyń mán-mańyzyn halyqqa durys túsindirýdi ekinshi mańyzdy mindet retinde atady. Qazir bul jańǵyrýlar birtindep jalpyulttyq sıpatqa ıe bola bastaǵan.
Memleket basshysy halyqtyń jańa tehnologııalar arqyly aýqymdy reformalarǵa qatysýyn úshinshi mańyzdy mindet retinde atady.
«Quryltaı – belgili bir adamdar ǵana bas qosatyn jer emes. Ol, shyn máninde, jalpyulttyq jıynǵa aınalýy kerek. Bul – óte mańyzdy mindet. Biz Jańa tsıfrlyq tehnologııanyń múmkindigin keńinen paıdalanýymyz qajet. Sonda memleket pen halyqtyń qarym-qatynasy barynsha tıimdi bolmaq. Men Qurultay degen arnaıy mobıldi qosymsha ázirleýdi usynamyn. Sol arqyly halyq eldi jańǵyrtý týraly oı-pikirin onlaın rejımde aıta alady. Jurt reformanyń naqty paıdasyn kórýi qajet», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy Ulttyq merekeler men ataýly kúnder tizbesine de ózgeris engizgen jón dep esepteıdi. Máselen, Táýelsizdik meıramynyń mánin ózgertpesten, keıingi jyldary ataýsyz qalǵan Respýblıka kúnine ulttyq mereke mártebesin qaıtarýdy usyndy.
«1990 jyly 25 qazanda Qazaqstannyń egemendigi týraly deklaratsııa qabyldandy. Bul elimizdiń Táýelsizdik jolyndaǵy tuńǵysh qadamy bolatyn. Osy qujatty qabyldaǵan kezde Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaev asa mańyzdy ról atqardy. Respýblıka kúni eldiń memleket qurý jolyndaǵy tarıhı qadamynyń sımvoly bolýy kerek. Árıne, Táýelsizdik kúniniń bastapqy máni saqtalady. Bul kún memlekettik mereke bolyp qala beredi. Biraq, Táýelsizdik alýǵa zor úles qosqan ulttyq batyrlarymyzǵa taǵzym kúni retinde atap ótilýi kerek», – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev qoǵamda, ásirese áleýmettik jelilerde kóp talqylanyp júrgen kadr, ıaǵnı mamandar máselesine de nazar aýdardy.
«Áleýmettik jelide «Eski kadrmen Jańa Qazaqstandy qalaı qurýǵa bolady?» deıtinder bar. Bul – oryndy suraq. Biraq, negizinen kadrlardy birtindep aýystyrý kerek. Tipti, kezinde Reseıde, Qytaıda, Iranda bolǵan revolıýtsııalardan keıin de burynǵy rejımniń sheneýnikteri memlekettik qyzmetin jalǵastyrǵan. Bul eldermen salystyrǵanda bizdegi jaǵdaı, árıne, múlde basqasha. Jalpy, memlekettik qyzmetshilerdi qolynan túk kelmeıdi dep kemsitýdi doǵarý kerek. Tipti, olardy «Halyq jaýlary» sııaqty kóretinder bar. «Sheneýnik» degen sóz jaǵymsyz uǵymǵa aınalyp barady. Bul – durys emes. Memlekettik qyzmette adal ári bilikti kadrlar óte kóp. Olar Otanymyzdyń ıgiligi jolynda tynbaı eńbek etip júr. Biraq, ókinishke qaraı, «Bir qaryn maıdy bir qumalaq shiritedi» degen de bar. Ondaı adamdarmen biz birden qoshtasyp jatyrmyz», – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev qazaq tiliniń mártebesine de toqtaldy.
«Memlekettik tildiń tuǵyry kún ótken saıyn nyǵaıyp keledi. Oǵan qosa, álemniń basty aqparat quraldary qazaqsha shyǵyp jatyr. Jaqynda áıgili «APPLE» kompanııasy qazaq tilin iOS-tyń tilder júıesine qosty. Álemniń 40 tilinde taraıtyn «NICKEL ODEON» telearnasy qazaqsha kórsetile bastady. Jastardyń bastamasymen «NATIONAL GEOGRAPHIC» jýrnaly 6 jyldan beri ana tilimizde jaryq kórýde. Osyndaı kóptegen jaǵymdy jańalyqtar bar. Sondyqtan qatty alańdaýǵa negiz joq dep oılaımyn. Desek te, osy saladaǵy jumysymyzdy dańǵaza jasamaı, tabandylyqpen júrgizýimiz qajet. Qazaq memleketi aman turǵanda, qazaq tili jasaı beredi» , – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy sóziniń sońynda osyǵan deıin qazaq qoǵamyn tolǵandyrǵan keleli máselelerdiń bári Ulytaýda, Ordabasyda, Mártóbede, Kúltóbede ótken osyndaı keńesterde sheshilgenin aıta kelip, Ulttyq quryltaıdyń kelesi jıynyn Túrkistanda ótkizýdi usyndy.
Jıynda Memleket basshysyna bólek Ulttyq quryltaıdyń 10 múshesi sóz sóıledi. Memlekettik keńesshi Erlan Qarın quryltaıdy júrgizdi.
Quryltaı otyrysynyń sońynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev belgili aqyn Muhtar Shahanovqa «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵyn berip, «Otan» ordenin taqty.