Plastıkten jasalǵan aqshanyń bolashaǵy bar ma
Polımer aqshanyń paıda bolý tarıhy
Plastık qolma-qol aqsha ıdeıasyn alǵash ret 1967 jyly Aýstralııanyń rezerv banki (RBA) janyndaǵy saraptama ortalyǵy usynǵan. Ol kezde Aýstralııada ondyq valıýtaǵa kóshýge baılanysty jalǵan banknot jasaý buryn-sońdy bolmaǵan deńgeıde ósken edi.
1968 jyly ARB memlekettik ǵylymı-zertteý bóliminiń (CSIRO) ǵalymdarymen birge plastık aqsha tehnologııasyn jasaýǵa kiristi. Ol úshin 20 jyldyq synaq qajet boldy.
Onyń ishinde materıaltaný boıynsha zertteýler, jańa boıaý jasaý, plastıkke optıkalyq aınymaly qurylǵylardy qoldaný tásilderin zertteý, sonymen qatar synaq túrinde 3 jáne 7 dollar nomınalyn shyǵarý bar edi.
Álemdegi alǵashqy 10 dollarlyq polımer banknot 1988 jyly Aýstralııanyń eýropalyq qonystanýynyń 200 jyldyǵyna oraı shyǵaryldy.
Vekseldiń aldyńǵy jaǵynda Djeıms Kýktyń kemesi Eýropadan qonys aýdarýshylardyń artqy jaǵynda aýstralııalyq aborıgen jáne jartastaǵy sýretter, terezede Kýktyń portreti belgilengen.
Polımer banknottar sıntetıkalyq juqa polımerli negizden jasalǵan, ol polıpropılen plastıgi dep atalady.
Olar bir-birimen baılanysqan molekýlalar nemese monomerler tizbeginen turady.
Paıdalanylǵan polımer berik, basyp shyǵarýǵa jaramdy jáne qorǵanys qasıetterin kúsheıte alady.
Atalǵan banknottyń beti óte tegis, osylaısha aqshanyń tez kirlep, lastanýyna jol bermeıdi.
Polımer banknot tehnologııasy Aýstralııanyń eń úlken ónertabystary men eksporttyq taýarlarynyń biri retinde tarıhqa endi jáne ulttyq maqtanysh.
Búginde álemniń 50-den astam eli aqsha jáne bank aınalymynda polımer banknotty paıdalanady.
Aýstralııa, Brýneı, Vetnam, Kanada, Mavrıtanııa, Maldıv araldary, Jańa Zelandııa, Papýa-Jańa Gvıneıa, Vanýatý Respýblıkasy, Rýmynııa, Ulybrıtanııa, Trınıdad jáne Tobago jáne ıAmaıkada búkil banknot plastık aqshamen usynylǵan.
Bólek túrde estelik polımer kýpıýrlar Qytaıda, Reseıde, Polshada, Brazılııada, Gaıtıde, Gambııada, Gıbraltarda, Lıvanda, Samoada, Solomon araldarynda, Ýrýgvaıda jáne Shrı-Lankada shyǵaryldy.
Polımer qolma-qol aqshany udaıy qoldanatyn elder - Kanada, Rýmynııa, Maldıv araldary, Vetnam jáne Aýstralııa, ishinara Izraıl, Ulybrıtanııa, Meksıka, Sıngapýr jáne basqa da kóptegen memleketter. Keı elderde qaǵaz aqsha endi shyǵarylmaıdy, biraq aınalymda bar.
Aýstralııa 1996 jyly plastık aqshaǵa tolyǵymen aýysqan alǵashqy el boldy.
Plastık banknottyń artyqshylyǵy nede jáne kemshilikteri bar ma?
Plastık aqshanyń basty artyqshylyǵy - qaýipsizdigi úsh deńgeıli, olardy qoldan jasaý is júzinde múmkin emes.
Negizgi qorǵanys - joǵary tehnologııalyq jabdyqtalǵan plastık aqsha jasalatyn polımerli sýbstrat.
Mundaı banknot tehnologııasy óte qymbat bolǵandyqtan, jalǵan aqsha jasaý yqtımaldyǵy aıtarlyqtaı tómen.
Polımer banknottar sýǵa tózimdi ári ony ótkizbeıdi. Polımerdiń lastanýǵa qarsy qasıetteri onyń tegis jabyny arqasynda banknottyń lastanýyna jol bermeıdi.
Onyń beti qaǵazǵa qaraǵanda áldeqaıda taza jáne ońaı tazalanady.
Qaǵaz aqshamen salystyrǵanda polımerdiń tyǵyzdyǵy joǵary, ıaǵnı bakterııalar men vırýstar jabyspaıdy.
Plastık aqsha sý men kirge tózimdilikten basqa, Tselsıı boıynsha 140 gradýsqa deıingi temperatýraǵa tótep bere alady, sonymen qatar aıazǵa tózimdi.
Plastık aqshanyń taǵy bir artyqshylyǵy - qaıta óńdeýge jaramdy.
Ol úshin usaqtalǵan tozǵan polımerli banknottardy joǵary temperatýrada palletteý kerek, sodan keıin qaıta óńdelgen polımer palletterden jańa plastık zattar (kompost jáshikteri, gúl qumyralary, rozetkalar jáne t.b.) jasaýǵa bolady.
Polımerli aqshanyń kemshilikteri de bar. Ol búktelmeıdi, ýaqyt óte kele ıilý syzyǵynda qyrtystar qalady jáne boıaýy tez ketedi.
Atalǵan banknot túri taıǵaq jáne ustaýǵa, sanaýǵa jáne tasymaldaýǵa yńǵaısyz. Sonymen qatar, mundaı aqsha dymqyldansa jabysqaq bolýy múmkin.
Eski aqsha suryptaý mashınalary polımerli kýpıýrdi qaǵaz aqshadaı tez óńdeı almaýy múmkin. Polımerlermen jumys isteý úshin mundaı suryptaý mashınalary ózgertýdi nemese jańartýdy qajet etedi.
Taǵy bir kemshiligi - plastık banknottardyń túsin tez joǵaltýy. Mysal retinde Nıgerııany alýǵa bolady. Atalǵan el banknottardyń boıaýdyń joǵaltý jaǵdaıynan keıin qaǵaz aqshaǵa oraldy.
Plastık aqshanyń quny qaǵaz aqshadan qymbat
Polımer banknotty qoldaný elder arasynda onyń ekologııalyq tıimdjiligi, beriktigi men turaqtylyǵynyń arqasynda tanymal bola bastady.
Degenmen, qaǵazdan polımer aqshaǵa tolyǵymen aýysý tehnıkalyq jaǵynan da, qarjylyq jaǵynan da qymbat.
Onyń quny qaǵazdan joǵary, óıtkeni polımer sýbstrat qorǵanys elementterin qoldaný úshin úlken shyǵyndy qajet etedi.
Sonymen qatar, kontrafaktini anyqtaý úshin búkil bankomattar men tıisti jabdyqtardy polımerli aqshaǵa qaıta konfıgýratsııalaý qajet bolady.
Polımer banknottardyń belgili bir artyqshylyqtary bolsa da, kóptegen elder úshin dástúrli aqshadan bas tartý aıtarlyqtaı ýaqytty, qarajatty jáne memlekettik deńgeıde sheshim qabyldaýdy qajet etedi.