Pııaz shýy eldegi azyq-túlik qaýipsizdiginiń deńgeıin kórsetip berdi - sarapshy
130 myń tonna pııaz bosqa shirýi múmkin
Pııaz ekken fermerlerdiń janaıqaıyn Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi de joqqa shyǵaryp otyrǵan joq. Vedomstvonyń 3 sáýirdegi málimeti boıynsha, fermerlerdiń qolynda ótpeı qalǵan 130 myń tonna pııaz bar kórinedi. Endi onyń ústine Tájikstannan erte pisken pııaz kelip qosylmaq. Bulaı senimdi sóılep otyrǵanymyz, bir apta buryn Dýshanbe Reseı men Qazaqstanǵa erte pisken pııaz eksportyn bastaıtynyn málim etken.
Mınıstrliktegiler qalypty kezeńderde Qazaqstan fermerleri jyl saıyn eksportqa 200 myń tonnadan astam pııaz shyǵara alatynyn aıtady. Soǵan qaramastan, 2022 jyldyń kúzi men 2023 jyldyń jazy aralyǵynda pııazdyń bir kelisi 245 teńgege deıin jetken bolatyn. Muny sheneýnikter Ortalyq Azııada qystyń aıazdy bolýymen, Pákistandaǵy tabıǵı apatpen baılanystyrǵan.
Pııaz baǵasynyń aspandap ketkenin kórgen dıqandar pııaz alqabyn keńeıtip, tabysqa kenelgisi keldi. Ol eńbekteri esh ketpeı, jaqsy ónim aldy da. Biraq bulardyń qýanyshyn Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń pııaz eksportyna qoıǵan úsh aılyq shekteýi sý sepkendeı basty. Vedomstvo basshylary bul sheshimderin ótken jylǵy tapshylyqtan alǵan sabaq retinde sıpattaýǵa tyrysyp jatyr.
«Joǵarǵy suranysqa baılanysty Qazaqstan 2023 jyly pııaz eksporty boıynsha úsh aılyq shekteýler engizýge májbúr boldy. 2022/2023 jyldardaǵy maýsymda qalyptasqan pııazdyń joǵarǵy suranysyn eskere otyryp, kóptegen el egis alańyn edáýir keńeıtti, bul osy maýsymda álemdik naryqta usynystyń ulǵaıýyna jáne baǵanyń tómendeýine alyp keldi. Saldarynan syrtqy naryqtardan qazaqstandyq pııazǵa suranys tómendep, qordyń edáýir kólemi jınaqtalyp qaldy», - delingen mınıstrliktiń resmı saıtynda jarııalanǵan málimette.
«Onymen qoımaı, pııaz óndirýshiler alqapty keńeıtpeı turyp ónimin satyp alýshylarmen aldyn ala kelisimshart jasamaǵan» degenge saıatyn ýájdi alǵa tartyp otyr.
«Naýryz aıynyń basynan bastap, pııaz qorynyń ıelerinde ony ishki jáne syrtqy naryqtarda ótkizý boıynsha qatań kelisimsharttar joq ekeni anyqtalǵannan keıin, AShM óńirlerdiń ákimdikterimen jáne ÁKK-men birlesip ishki naryqty tolyqtyrý úshin pııaz jetkizýdi pysyqtady. Sondaı-aq, Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi «QazTrade» AQ-men birlesip Ázerbaıjan, Grýzııa, Serbııa, Chehııa, Tájikstan jáne Aýǵanstanǵa 23 myń tonna pııaz jetkizý úshin kelisimshart jasasý jáne jóneltý baǵytynda jumystar júrgizdi», - dep jazady mınıstrliktegiler.
Fermerlerdiń qoımalarynda 130 myń tonna satylmaǵan ónim qalyp qoıǵan. Onyń 114 myń tonnasy Jambyl oblysynyń, 16 myń tonnasy Almaty oblysynyń sharýalaryna tıesili.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimeti boıynsha, qazaqstandyq pııazdyń eksportyna Kólik mınıstrliginiń retteý qujattary da kedergi bolǵan.
«Maýsymnyń qyzǵan shaǵynda eksporttaýshylar «ruqsat» dep atalatyn kirý kartalaryn ala almady. Óz kóligi bar fermerler men saýdagerler tek zaýyttar men resmı dıstrıbıýtorlar beretin «kóliktegi ekologııalyq qaýipsizdik klasyn» rastaýy kerek boldy. Bul talaptar bıyl aqpan aıynda ǵana alynyp tastaldy. Búgingi tańda Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi, Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi jáne Kólik mınıstrligi pııaz eksporttaýshylar úshin barlyq ruqsat berý rásimderin jedeldetilgen túrde qamtamasyz etedi», - dep jazylǵan AShM resmı saıtynda.
Reseı dempınginiń saldary
«Shańyraq» ulttyq agro-qozǵalysy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń tóraǵasy Almasbek Sadyrbaı Tájikstannan keletin pııaz naryqqa sondaı bir áser etpeıtinin aıtady. Óıtkeni, óz sharýalarymyzdyń pııazy qazirdiń ózinde shirip úlgergen. Kún jylynǵan saıyn ónimdi búldirmeı saqtaýdyń shyǵyndary artyp jatyr. Onyń ústine, "Tájikstannan tyń ónim keldi" dep baǵany túsire qoıatyn deldal joq.
«Iá, Tájikstannan arzan pııaz kiredi. Biraq odan sórelerde baǵa túspeıdi. Mınıstrlik aıtyp otyrǵan 130 myń tonna pııazdyń bir kılogramyn sharýalar 15 teńgeden ótkize almaı otyr. Kesirinen mańdaı termen alynǵan ónim, qoımalarda shirip, dalaǵa tógilip jatyr. Ózimizde pııaz artylyp jatqan kezde Tájikstannan jańa pisken ónim kelse de, halyqtyń qaltasyna eshqandaı jeńildik ákelmeıdi. Óıtkeni, gıpermarketter men sýpermarketterdiń sóresin eshkim qadaǵalamaıdy, asyra qosqan paıdasyn eseptemeıdi. Sondyqtan alty aı boıy pııaz kútip ter tókken fermer emes, daıyn ónimdi 6 kúnniń ishinde alyp-satqan deldaldar paıdaǵa keneledi. Qysqasy, pııaz arzandaıdy dep kútýdiń qajeti joq», - deıdi sarapshy.
Onyń paıymdaýynsha, jaǵdaıdyń bulaı qubylýyna memleketten pııaz óndirýshilerge qoıylǵan tosqaýyldar yqpal etken.
«Ókinishke qaraı, bizdiń Úkimette protektsıonızm saıasaty joq. Naryqtaǵy talaptar sharýalardyń aıaǵyn tusap tur. Ondaı talaptardy ortadaǵy deldaldar ǵana oryndaı alady. Sondyqtan alypsatarlardyń jumysy ǵana júredi de, sharýalar tabystan tys qalady. Onyń sońy qaryzǵa batýmen aıaqtalady. Eldegi pııaz óndirýshilerdiń 1 paıyzy ǵana ónimin saqtandyratyn shyǵar. Oǵan saqtandyrý mehanızmderin durys jolǵa qoımaǵan memleket kináli. Saqtandyrý kompanııalary da pııaz sııaqty ónimderdi saqtandyrýǵa qulyqsyz. Óıtkeni, saqtandyrý naryǵynyń oıynshylary naryqta ne bolyp jatqanyn kórip otyr. Táýekeli kóp jerden ózderin aýlaq ustaıdy. Bul – Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń úlken strategııalyq qateligi. Onyń ústine, saqtandyrý naryǵyn jalǵyz monopolıske berip qoıǵan. Sol kompanııa arqyly ǵana saqtandyrýǵa bolady. Al sharttary óte qıyn. Bul ketken kemshilik jaqynda túzele qoımaıdy», - dep keııdi Almasbek Sadyrbaev.
Sarapshy agrosaıasat pen saýda saıasatyndaǵy olqylyqtar azyq-túlik qaýipsizdigine orasan zııan, qaýip keltirip turǵanyn aıtady.
«Qazir ol qaýipti sezbeımiz. Óıtkeni, Reseıdiń dempıngi ústemdik quryp tur. Sanktsııalar qursaýyndaǵy kórshimiz artylǵan ónimniń bárin Qazaqstan naryǵyna tógip jatyr. Erteń soǵys bitkennen keıin Reseı ónimin ózge naryqtarǵa áketedi. Másele sol kezde bastalady. Óıtkeni, Reseı dempıngi ózimizdiń óndirýshilerdi «qyryp» tastady. Sol kezde Reseıdiń ónimin altynnyń baǵasymen satyp alamyz. Azyq-túlik qaýipsizdigi degen óte urymtal másele, biraq onymen naqty aınalysyp jatqan eshkim joq. Tipti, esi durys elderdegideı Azyq-túlik qaýipsizdiginiń doktrınasy da joq», - deıdi ol.
Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligindegiler ózimizde 130 myń tonna ónimniń artylyp jatqanyna, onyń ústine Tájikstan ımporty keletinine qaramastan, naryqty únemi pııazben qamtamasyz etip turý máselesi qıyn ekenin aıtady.
«Qys boıy qoımada saqtalǵan pııaz sáýir aıynda óne bastaıdy. Al tońazytqyshy bar qoımalardaǵy pııazdy mamyr aıyna deıin saqtaýǵa bolady. Biraq ol da naryqty tolyǵymen qamtamasyz etpeıdi. Tipti, saýda sóresinde tez óne bastaıdy. Kún jylynǵan saıyn pııazdy qoımada saqtaý qymbattaı túsedi. Erte pisken pııazdyń baǵasy tómen bola bermeıdi. Mysaly, búginde Ózbekstanda erte pisken pııazdyń bir tonnasynyń baǵasy – 400 dollar. Bul pııaz Astana qalasyna jetkenshe kedendik rásimdeýden ótip, kedendik baj ben qosymsha qun salyǵy tólenýi tıis, oǵan logıstıkalyq shyǵyndar qosylady. Sáýir aıynyń 25 juldyzynan keıin erte pisetin pııazdyń baǵasy turaqtanady. Biraq pisetin pııaz da uzaq saqtala almaıdy jáne tez buzylady», - delingen mınıstrliktiń redaktsııa saýalyna joldaǵan jaýabynda.