Petropavlda alǵashqy sý tartqysh ǵımaraty salynǵanyna 120 jyl toldy

<p>Petrapavlda birinshi sý tartqysh ǵımaraty áli de jumys istep tur. Biraq ol jerde qazir sý tartatyn oryn emes, qalany kórkeıtýge jaýap beretin &laquo;Kommýnhoz&raquo; JShS jumys isteıdi, dep habarlaıdy <a href="Kazinform" target="_blank" rel="noopener">Kazinform </a>tilshisi.</p>

Óńirde sýmen jabdyqtaý máselesi burynnan bar. Ótken ǵasyrdyń basynda Petropavl turǵyndary tutynatyn jáne órt sóndirýge arnalǵan sýdy bóshkege quıyp ákeletin. Sý tartý uıymdastyrylmaǵan edi.

Al qala ósip jatty, zaýyt pen fabrıka qyzmeti, saýda-sattyq damydy.

Petropavldyń 1887 jylǵa arnalǵan medıtsına-statıstıkalyq ocherginde mynadaı aqparat bar: «Qala mańynda kól men eski arnalar bar. Ol jerde aqpaıtyn sý jınalyp qalǵan, ıaǵnı ol adamdar men janýarlardyń paıdalanýyna jaramsyz ǵana emes, sonymen qatar zııan. Petropavlda qalalyq aýrýhana aldyndaǵy qudyqtan basqa sý joq...».

Tarıhshy Aleksandr Semenov «200 jyl ishindegi Petropavl» kitabynda bylaı dep jazǵan: «Poshta, telegraf pen telefon kópesterge qajet edi, qala ony jaqsartýǵa kúsh jumsaıtyn. Al sýmen jabdyqtaýdyń kópesterge ákeler paıdasy bolmady. Sol sebepti ony ornatýǵa asyqpady. Qala ishinen Esilden stantsııaǵa deıin temirjol tartqanda temirjol sý qubyry ornatyldy. Biraq qala ony paıdalanbady».

Damyp jatqan Petropavlda sýmen qamtamasyz etý ózekti máselege aınalǵan kezde ǵana qalalyq dýma 40 myń rýbl bóldi. Jobaǵa sol kezderi Omsk telefonyna jáne qazirgi Semeı mańyndaǵy ák zaýytyna ıelik etetin ınjener Kravtsov qyzyqtyra aldy.

Sý qubyry qurylysy 1901 jyly bastaldy. Qalalyq sý qubyrynyń negizgi magıstraldaryn ornatty, oń jaǵalaýda, bekiniske jaqyn mańdaǵy tóbege (qazir Ýşeva, 2 kóshesi) sý tartqysh jáne qalanyń ortalyǵyna (qazirgi Amangeldi jáne Brýsılovskıı kósheleriniń qıylysy) sý aıdaýysh munara saldy. 1903 jyldyń qańtarynda sý tartqysh pen uzyndyǵy shamamen 5 shaqyrym bolatyn sý qubyry jelileri iske qosyldy.

Sý tartqysh Lankashır júıesiniń eki qazanymen, bes sorý qurylǵysy, súzgi jáne tundyrǵysh bakpen jabdyqtalǵan. Munda sý turyp jáne hlorlanyp qalatyn.

A.Semenov kitabynda keıinirek sý qubyry jelisin keńeıtkeni týraly aqparat bar. 1911 jyly onyń uzyndyǵy 18 shaqyrym bolatyn, qalada 8 sý qubyry kúrkesi men 28 órt sóndiretin kran bar edi. Bir táýlikte 40 myń shelek sý shyǵyndalatyn. 1916 jylǵa deıin sý tartqysh 10 atmosferalyq kúshpen saǵatyna 5 myń shelek sý berip, 8-10 saǵat jumys isteıtin. Ol jerde 25 adam eńbek etti. Sý qubyryna qala aı saıyn 500 rýbl aqsha jumsap turdy. Ol tek 1924 jyly ǵana óz shyǵynyn aqtap, tek birneshe aıdan keıin ǵana shyǵynsyz jumys isteı bastady.

Derekter boıynsha, 1923 jyldyń jazynda sý qubyrynyń sanıtarııa-gıgıenalyq jaǵdaıy óte nashar boldy. Zerthana bolǵan joq. Sý sapasyn qalanyń sanıtarııa qyzmeti aıyna eki ret tekserip turatyn. 1915-1923 jyldary qalalyq sý qubyry qaıta qurylyp, Uly Otan soǵysyna deıin jumys istep turdy.

1943-1944 jyldary shuǵyl túrde ózen jaǵasynda qýaty saǵatyna 150 tekshe metrlik ýaqytsha elektr sý sorǵysh ornatyldy. Sóıtip sorǵy-býlaý sharýashylyǵy tolyǵymen elektr energııasyna aýysty.

1948 jyly Qazaq SSR Sý qubyrlaryn paıdalaný erejelerin bekitti. 50-jyldardyń sońynda qalada qarapaıym tazartý qurylymdary salyndy, 1965 jyly bóget qoıylyp, bıotoǵannan sý qubyryn jasaý bastaldy, 1966 jyly kanalızatsııalyq tazartý quraldaryn soǵa bastady, 1979 jyly olardy iske qosty, 1982 jyly táýligine 150 myń tekshe metr óndiretin sorǵy stantsııasy paıdalanýǵa berildi.

Qaladaǵy birinshi sý qubyry ǵımaraty áli de Ýşeva, 2 mekenjaıynda tur. Ótken ǵasyrdyń sońyna deıin ol jerde qalalyq sý qubyry jáne kanalızatsııa basqarmasy ornalasty.
Qazir eki ǵımarat ta – sý qubyry jáne sý aıdaýysh munara da – Petropavldyń tarıh jáne sáýlet eskertkishteri.