Petıtsııa: el turǵyndaryn tolǵandyrǵan basty 4 másele
Este bolsa, 2021 jyldyń 15 qańtarynda 7-shi shaqyrylǵan Parlamenttiń 1-shi sessııasyn ashqan Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev onlaın petıtsııa ınstıtýtyn zań júzinde rásimdeý kerektigin aıtqan bolatyn. Osydan keıin naqty jumystar qolǵa alynyp, ótken jyldyń mamyrynda Májilis «Qoǵamdyq baqylaý týraly» zańdy qabyldady. Osylaısha, azamattardyń eldegi qoǵamdyq-saıası ómirge erkin aralasýyna teń múmkindik berý jolynda naqty qadam jasaldy.
Ákimshilik-rásimdik kodekste petıtsııa berý jáne qaraýdyń rásimderi jeke qosymshamen rettelgen. Respýblıkalyq basqarý nysany, ákimshilik-aýmaqtyq qurylym, shekaralardy ózgertý, sot tóreligi, raqymshylyq, ulttyq qaýipsizdik sııaqty máseleler boıynsha petıtsııa berý múmkindigi bolmaıdy. Taqyryptar tizimi qabyldanǵan zańda berilgen, onda 17 tarmaq bar.
El kólemindegi aýqymdy másele bolsa, onda petıtsııa shyǵarý úshin kem degende 50 myń daýys jınalýy kerek. Oblystyq deńgeıdegi problema bolsa, onda sol óńir halqynyń 2 paıyz daýysy bolýy tıis. Al tek oblys ákimdigine qatysty másele týyndasa, ol jaǵdaıda óńir turǵyndarynyń 1 paıyz daýysy talap etiledi. Úkimet tarapynan qaralý úshin 50 myńnan astam qoldaýshy bolýy kerek. Petıtsııany qaraý barysynda memlekettik organ birqatar is-shara júrgizedi, jumys tobyn qurady. Qoǵamdyq talqylaý júrgizedi.
Petıtsııany talqylaýǵa shyǵarýǵa daýys jetpegen jaǵdaıda, quzyrly organdar ol máseleni halyqtyń ótinishi retinde mindetti túrde qarap, oǵan naqty jaýap berilýi qajet. Petıtsııa elektrondy jáne qaǵaz túrinde qabyldanady. Elimizdiń kóptegen aýylynda ınternet baılanysy nashar ne tipten joq. Petıtsııany tek elektrondy túrde qabyldasa, onda ınternet joq eldi meken turǵyndary oǵan qatysa almaıdy. Sondyqtan olarǵa qaǵaz túrinde usynýǵa ruqsat berilgen.
Sonymen, sóz basynda petıtsııa jarııalanatyn 2 portaldyń bar ekendigin atap óttik. Birinshisi - «E-Petıtsııalar» aqparattyq júıesi. Ony «Ulttyq aqparattyq tehnologııalar» aktsıonerlik qoǵamy ázirlegen. Demek, petıtsııalardy resmı qabyldaıtyn portal osy degen sóz. Osy portalda ornalastyrylǵan 102 petıtsııanyń tek tórteýi ǵana ótinishti qaraý úshin qajetti 50 myń qol jınaı alǵanyn aıtqan edik. Petıtsııalardyń ishinde tipti 500 qol jınaı almaǵandary da kezdesedi. Al shekti mánge jetken petıtsııalar mynalar:
- «QR-da LGBT-ny ashyq jáne jasyryn nasıhattaýǵa qarsymyz!» (2024 jyldyń 29 mamyrynda jarııalanǵan);
- Ýaqytty keri artqa qaıtarý (2024 jyldyń 22 sáýirinde jarııalanǵan);
- QR halqy ýtılalym men bastapqy tirkeýge qarsy (2024 jyldyń 10 mamyrynda jarııalanǵan);
- Sheneýnikterge qumar oıyn oınaýǵa tyıym salý (2024 jyldyń 29 mamyrynda jarııalanǵan).
El azamattary LGBT-ny jasyryn da nasıhattaýǵa qarsy
1 tamyzda «Qazaqstan Respýblıkasynda LGBT-ny ashyq jáne jasyryn túrde nasıhattaýǵa qarsymyz!» petıtsııasy boıynsha sheshim jobasyna jarııa talqylaý ótti. Nátıjesinde ýákiletti organ «Jasóspirimder men balalardy jynystyq qatynastardy nasıhattaý men kýlt qylýdan qorǵaý, alshaqtatý» talaptaryna qatysty petıtsııany ishinara maquldaý týraly sheshim qabyldady. Demek, balalar aýdıtorııasyna seksýaldy kontent taratýǵa shekteýler engizý qajettiligi qarastyryldy. Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi bul sheshim aldyn ala jáne eldegi negizgi zańnyń erejelerine, halyqaralyq jáne ulttyq normatıvtik quqyqtyq qujattardyń talaptaryna, otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasynda kórsetilgen memlekettik saıasattyń negizgi basymdyqtaryna sáıkes keletinin atap ótti.
«Sonymen qatar, mınıstrliktiń sheshimi «Bala quqyqtary týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna jáne Konventsııaǵa negizdeledi. Zańǵa sáıkes memlekettik organdar, jeke jáne zańdy tulǵalar balany áleýmettik ortanyń, qandaı da bir aqparattyń, onyń densaýlyǵyna, adamgershiligine jáne rýhanı damýyna zııan keltiretin nasıhat pen úgittiń keri áserinen qorǵaýǵa mindetti», - dep atap ótti vedomstvonyń baspasóz qyzmetinen.
Osy petıtsııaǵa baılanysty Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva da arnaıy úndeý jasady. Onyń atap ótýinshe, osy ýaqytqa deıin istelgen jumys petıtsııa boıynsha túpkilikti sheshim qabyldaýǵa jetkiliksiz. Zertteýler men talqylaýlar qazirgi ýaqytta bul baǵyttaǵy aýqymdy jumystardy jalǵastyryp, máseleni jan-jaqty zerdelep, ony retteýdiń naqty tetikterin ázirleý kerektigin kórsetti. Bul ýaqytty qajet etedi.
«Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń ustanymy kámeletke tolmaǵandardyń quqyǵyn qorǵaý jáne qaýipsizdigin qamtamasyz etý turǵysynan, balalarǵa jynystyq qol suǵýǵa qarsy qylmystardyń ósýi aıasynda jasóspirimder men balalardy jynystyq qatynastardy otbasynyń ishinde dástúrli emes qatynastardy nasıhattaý men kýlt jasaýdan qorǵaý talaby ózekti ári qajet. Balalarymyzdyń aqparattyq qaýipsiz ortada ósip, damýy asa mańyzdy. Bizdiń urpaq aldyndaǵy paryzymyz olarǵa durys rýhanı, adamgershilik baǵyt-baǵdar berip, dástúrli otbasylyq qundylyqtardy boıyna sińirý. Sondaı-aq, ulttyq mádenı murany ustanýǵa, genetıkalyq kodty saqtaýǵa jaǵdaı jasaý óte ózekti», - deıdi A. Balaeva.
Ýaqyt keri qaıtarylmaıdy
Saýda jáne ıntegratsııa mınıstri Arman Shaqqalıevtiń aıtýynsha, «Ýaqytty keri qaıtarý» petıtsııasy boıynsha jumys toby usynylǵan barlyq derekter men dáleldemelerdi, ǵylymı zertteýler men usynymdardy zerdeleı otyryp, Qazaqstan Respýblıkasynyń birqatar óńirin bir saǵatqa keri aýystyrý tabıǵı kún tsıklderine sáıkes keletinin jáne ǵylymı zertteýler men usynymdarǵa negizdelgenin rastaǵan. «UTC + 5» ýaqyt beldeýi Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynyń kóp bóliginde tabıǵı tsıklge barynsha jaqyn standartty ýaqyt beldeýi sanalady.
«Standartty ýaqyt beldeýiniń oń áseri týraly negizdelgen halyqaralyq ǵylymı zertteýlerdi jáne ýaqyttyń aýysýy halyqtyń densaýlyǵyna keri áser etkenin rastaıtyn derekterdiń bolmaýy negizinde Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi petıtsııany qanaǵattandyrýdan bas tartý týraly sheshim qabyldady», - degen edi mınıstr.
Arman Shaqqalıev Densaýlyq saqtaý, Oqý-aǵartý, Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrlikteri «UTC + 5» ýaqyt beldeýiniń halyq densaýlyǵyna qalaı áser etetinin úsh jyl boıy zertteýdi usynǵanyn eske salady.
Ýtılalym alynbaıdy
Osy jyldyń 19 shildesinde Ónerkásip jáne qurylys mınıstri Qanat Sharlapaev ýtılalym men alǵashqy tirkeýge qarsy petıtsııa talaptaryn qanaǵattandyrmaıtynyn málim etti.
«Ónerkásip jáne qurylys mınıstrligi, basqa da memlekettik organdar men qoǵam belsendileri arnaıy jumys tobyn quryp, ýtılalym men alǵashqy tirkeýge qatysty petıtsııany qarastyrdy. Ashyq qoǵamdyq talqylaý nátıjesinde, petıtsııa talaptaryn qanaǵattandyrýdan bas tartý týraly sheshim qabyldandy», – degen edi mınıstr.
«Jasyl Damý» AQ málimetine sáıkes 2022-2023 jyldary jınalǵan ýtılalymnyń jalpy somasy 447,3 mlrd teńgege jetti. Onyń ishinde kólik quraldary men aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy úshin 426,49 mlrd teńge tólendi, bul - jalpy ýtılalymnyń 95 paıyzy. Qalǵan 20,8 mlrd teńge — taýarlar men qaptama úshin alynǵan tólem. Sondaı-aq, tólemderdiń jartysyna jýyǵy (201,86 mlrd teńge) kólik quraldaryn ımporttaýshylardan túsken.
Ótken aıda Úkimet otyrysynan keıin uıymdastyrylǵan brıfıngte Ónerkásip jáne qurylys mınıstri Qanat Sharlapaev Reseıde ýtılalym mólsheriniń qymbattaýy Qazaqstandaǵy naryqqa qalaı áser etetinin aıtqan edi.
«Kórshi elderdiń ýtılalym máselesinde qandaı tásil qoldanatynyn nazar aýdaryp kórińizdershi. Olar ýtılalymdy alyp tastaýdy qoıyp, qunyn kóterip jatyr. Qyrǵyz Respýblıkasy Chevrolet Cobalt jáne Onix óndiretin jelini iske qosqan eken. Endi olar da ýtılalym engizbekshi. Bul jerde túsiný kerek, Qazaqstan ýtılalym men alǵashqy tirkeý mólsheri boıynsha mańaıymyzdaǵy kórshi elderden qalyp qoıdyq», - degen edi mınıstr.
Rasynda da Reseı 2024 jyldyń 1 qazanynan bastap ýtılalym mólsherlemesin kótergeli otyr. Máselen:
- qazir ishten janatyn qozǵaltqysh kólemi 1 lıtrlik kólikterge ýtılalym somasy – 81 200 rýbl (Ulttyq banktiń búgingi resmı baǵamynda 1 rýbl 5,27 teńge bolǵanda 427 924 teńge) bolsa, 1 qazannan 150 200 rýblge (791 554 teńge);
- kólemi 2 lıtrge deıingi kólikterge 300 600 rýblden (1 584 162 teńge) 556 200 rýblge (2 931 174 teńge);
- kólemi 3 lıtrge deıingi kólikterge 844 800 rýblden (4 452 096 teńge) 1 562 800 rýblge (8 235 956 teńge);
- kólemi 3,5 lıtrge deıingi kólikterge 970 000 rýblden (5 111 900 teńge) 1 794 600 (9 457 542 teńge) rýblge;
- kólemi 3,5 lıtrden asatyn kólikterge 1 235 000 rýblden (6 508 450 teńge) 2 285 200 rýblge (12 043 004 teńge);
- elektromobılder men gıbrıd kólikterge 32 600 rýblden (171 802 teńge) 2025 jyldan bastap 667 400 rýblge (3 517 198 teńge) qymbattaıdy.
Aıta keterligi, elimizdiń óńirlerinde tálimbaqtardy kóbeıtý, órtti erte anyqtaý júıelerin ýtılalym esebinen júzege asyrý josparlanyp otyr.
Sheneýnikterdiń arasynda lýdomandar bolmaýy tıis
Tórtinshi petıtsııa elimizdiń Týrızm jáne sport mınıstrligine baǵyttalǵan bolatyn. Memlekettik organnyń petıtsııa avtoryna qaıtarǵan jaýabynda usynys tolyǵymen qoldaý tabylǵany aıtylǵan.
«Memlekettik, bıýdjet, áskerı qyzmetshilerge, UQK, UQK jáne basqa da kúshtik qurylymdardyń qyzmetkerlerine qumar oıyn oınaýǵa tolyǵymen jáne múltiksiz tyıym engizý qajet. Bul bizdiń sheneýnikter aıtýdy jaqsy kóretin «jemqorlyq táýekelderdi tómendetedi. Sheneýnikterimiz áli de bolsa halyqaralyq tájirıbege silteme jasaǵandy jaqsy kóredi. Aıtalyq, Fılıppın, Mońǵolııa syndy elderde mundaı tyıym qazirdiń ózinde qoldanady. Bizdiń sheneýnikterdiń arasynda lýdomandar bolmaýy tıis», - delingen mınıstrlik jaýabynda.
Aıta keterligi, osy jyldyń 8 shildesinde Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine oıyn bıznesi, lotereıa qyzmeti, densaýlyq saqtaý, memlekettik eńbek ınspektsııasy, memlekettik baqylaý jáne artyq zańnamalyq reglamentteýdi bolǵyzbaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıdy. Atalǵan qujatqa sáıkes, qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysýyna tyıym salynatyn adamdar sanatynyń tizimi keńeıtildi. Endi olardyń qataryna Boryshkerlerdiń biryńǵaı tiziliminde turǵan tulǵalar (atqarýshylyq is júrgizý boıynsha boryshkerler týraly málimetterdi qamtıtyn elektrondyq derekter banki) qosyldy. Sonymen qatar sybaılas jemqorlyqqa qarsy shekteý engizý arqyly jaýapty memlekettik laýazymdy atqaratyn, memlekettik fýnktsııalardy oryndaýǵa ýákilettik berilgen adamdardyń, olarǵa teńestirilgen adamdardyń qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysýyna shekteý qoıylady. Budan bylaı memlekettik qyzmetshiler, áskerı qyzmetshiler, arnaıy jáne quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri, bıýdjettik uıymdardyń basshylary qumar oıyndarǵa/bás tigýge qatysa almaıdy. Bul shekteýdi saqtamaǵany úshin olardy jumystan shyǵarý sharasy qarastyrylǵan.