Páter ıeleri kooperatıvteriniń jumysyn jandandyrý úshin arnaıy qor qurý qajet - E. Beısembaev
Bul jerde eń qyzyǵy, atalmysh kooperatıv budan bary-joǵy 4 jyl buryn qaladaǵy eń artta kele jatqan, basy daýly mekeme bolatyn. Ol týraly baspasóz betterinde talaı ret jazyldy da. Endi mine, 4 jyldan keıin, atalmysh kooperatıv aıdy aspanǵa shyǵaryp, dúıim jurtty tań qaldyryp, qaladaǵy eń úlgili kooperatıvterdiń qatarynan bir-aq shyqty! Munyń syry nede? Bul jetistikke qalaı qol jetkizildi? QazAqparat tilshisi osy jáne ózge de suraqtarǵa jaýap izdep, aıdarynan jel esken «Samal» páter ıeleri koopertıviniń basshysy Erlan Sultanuly Beısembaevty sózge tartqan edi.
- Erlan aǵa, júldeńiz qutty bolsyn!
- Rahmet!
- Budan tórt jyl buryn «Samal» páter ıeleri kooperatıviniń jaǵdaıy tym múshkil bolatyn. Sony bile tura siz qalaısha batylyńyz baryp, osy mekemeniń tizginin qolyńyzǵa aldyńyz?
- Endi, men birinshiden osy «Samal» yqsham aýdanynyń turǵynymyn ǵoı. Koopertıvti basqaryp kele jatqanyma 4 jyl boldy. Shynynda da bul qaladaǵy eń artta qalǵan kooperatıv bolatyn. Dálirek aıtar bolsam, osy mekemege 41 kóp qabatty turǵyn úı qaraıtyn bolsa, solardyń 37-iniń shatyrynan sý aǵatyn. Barlyq jertóleler tizeden sý bolatyn. Qysta úıler jóndi jylymaıtyn. Tipti keıbir úıler ortalyq jylý júıesine tek 15 jeltoqsanda baryp, jurttyń aıqaý-shýymen qosylatyn. Al úılerge kire-beris dálizder týraly aıtýdyń ózi qıyn. Adam kirýge qorqatyndaı dárejede edi. Aýlalar las, kooperatıvte aqsha joq. Qysqasy jumys turalap turdy ǵoı.
- Sonda siz endi bul kooperatıvtiń basshysy bolyp qalaı taǵaıyndaldyńyz?
- Kezdeısoq, aıaq astynan desem de bolady. Men ózim kásipkermin. Mamandyǵym - qurylysshy. Kezinde Almaty úı qurylysy kombınatynda talaı jyl tseh bastyǵy bolyp eńbek etkenmin. Sodan ne kerek, bir kúni kórshilerim; «júrshi, baraıyq, qatysaıyq, bir sheshim shyǵaraıyq» - degen soń, jınalysqa bardym. Burynǵy basshyǵa jurtshylyqtyń kóńili áste tolmaıtyn. Óıtkeni jaǵdaı belgili ǵoı. Sol jınalysta turǵyndar meni kooperatıv basqarmasyna múshelikke saılady. Ári qaraı jumys barysynda kooperatıvtegi bylyqtardy kórip, jaǵamdy ustadym! Burynǵy basshylyqpen endi shyndap kúrese bastadym. Sodan ne kerek, bir jyldan keıin turǵyndar kooperatıv tizginin qolyma ustatty da jiberdi. Birinshi jınalysta men turǵyndarǵa: «Bul jerde aqshasyz eshteńe istep jarytpaımyz» - dep ashyq aıttym. Óıtkeni qomaqty qarjysyz turalap qalǵan sharýashylyqty kóterý múmkin emes-ti.
- Sonda naqty qandaı usynystar aıttyńyz?
- Men eki usynys aıttym. «Birinshiden saýatty basshylyq kerek, ekinshiden qomaqty qarjy kerek», - dedim. Alǵashqy másele boıynsha turǵyndarǵa kooperatıvtiń basshylyq quramyna tek laıyqty, saýatty adamdardy ǵana alatynym týraly ýáde berdim. Al ekinshi másele boıynsha arnaıy Qor ashýdy usyndym. Turǵyndar muny maquldady. Óıtkeni qarjy bolsa, jaǵdaıdy kezeń-kezeńmen túzeıtinimdi aıtyp, ýáde ettim. Sodan «Kúrdeli jóndeý qoryn» qurdyq. Ol kooperatıvtiń jarǵysynda jazylǵan! Jańa kelisim boıynsha árbir páterden jylyna 10 000 teńgeden jınalatyn boldy. Ol 12 aıǵa bólindi. ıAǵnı, árbir otbasy aı saıyn túbirtek boıynsha 800 teńgeden tólep turady. Demek, páterdiń árbir sharshy metrine 40 teńgeden túsedi degen sóz. Bul endi turǵyndar tóleı almaıtyndaı asa bir kóp aqsha emes qoı. Sodan turǵyndardyń aqshasy qordyń shotyna kelip túse bastady.
- Eń birinshi jumysty neden bastadyńyzdar?
- Birinshiden kooperatıvtiń qurylymyn ózgerttik. Esińizde me, Keńes zamanynda «Úı basqarmasy» degen bolýshy edi ǵoı. Onyń óziniń qurylys brıgadasy, jóndeý brıgadasy, apattyq qyzmeti, aýla sypyrýshylar brıgadasy, santehnıkter brıgadasy degen qurylymdary bar bolatyn. Mine biz osy júıeni jandandyrdyq! Brıgadalar qura bastadyq. Buryn kooperatıv olardy asa bir kerek kezde ǵana syrttan ýaqytsha jaldaıtyn. Al bul qymbatqa túsedi. Biz adamdardy shtatqa alý arqyly shyǵyndarymyzdy 50 paıyzǵa únemdedik! Artynsha ózimizdiń «Turǵyn úılerdi kezeń-kezeńmen jańartý» dep atalatyn baǵdarlamamyzdy qabyldadyq. Іske kiristik te kettik. Aldymen shatyrlardy jóndeýdi uıǵardyq. Eki jyl ishinde 40 úıdiń shatyryn tolyǵymen jóndep shyqtyq. Sonymen qatar, barlyq elevator toraptaryn da jóndedik. Eki aıdyń ishinde! Eshqandaı merdigerdi jaldaǵan joqpyz. 2 mıllıon teńgege fındik sý japqyshtardy satyp aldyq. Eki aı ishinde 64 elevatorlyq torapty jóndedik. Buryn olarda baıaǵy keńestik zamandaǵy sý japqyshtar turatyn. Ábden shirip, sý ustamaıtyn bolyp ketken edi. Ári qaraı, jylý qubyrlaryn tazalap, jýdyq. Sóıtip qysta úılerge jylý jaqsy kele bastady. Odan keıin baǵdarlama boıynsha barlyq jertólelerdi qurǵatý kerek boldy. Óıtkeni qaı jertólege tússeń de tizege deıin sý bolatyn. Biz barlyq qubarlardyń shúmekterin aýystyryp shyqtyq. Ystyq sý men sýyq sýdyń birneshe shaqyrymdyq qubyrlaryn, káriz qubyrlaryn aýystyrdyq. Jertólelerdi qurǵattyq. Endi mine, bıyl úılerdiń kire-beris dálizderin jóndep jatyrmyz. Biz ózimizshe bıylǵy jyldy «Kire-beris dálizderdi jóndeý» jyly dep jarııalaǵanbyz! Jyl basynan beri 16 kire-beristi jóndep úlgerdik. Onda biz plıtalardy, esikterdi, poshta jáshikterin, jylý batareıalaryn aýystyramyz, qabyrǵalardy aqtaımyz, syrlaımyz. Turǵyndar dán rıza! Eger koopertıvtiń shtatyn ulǵaıtpaǵanda, qor qurmaǵanda bul jumystardy 4 jyldyń ishinde atqarý múmkin emes edi, men sizge aıtaıyn.
- Shatyrdy jóndeý kúrdeli másele ǵoı. Osy kóp qabatty bir turǵyn úıdiń shatyryn jóndeýge qansha teńge ketedi? Óıtkeni ár kooperatıv ár túrli baǵany aıtady!
- 800 myń teńgeden 1,5 mıllıon teńgege deıin jumsalady. Jumys kólemi óte úlken ǵoı. Eger kooperatıv jumysshylardy syrttan jaldasa onda shyǵyn budan eki esege deıin kóp ketedi. Al men shtatqa joǵary bilikti mamandardy alǵanmyn. Olarǵa jaqsy jalaqy tóleımin. Sol úshin de bizdiń jumys basqa kooperatıvterge qaraǵanda 50 paıyzǵa arzan bolyp shyǵady.
- Qazir kooperatıvtiń shtatynda qansha adam jumys isteıdi?
- Basshylyq 4 adamnan turady; men, bas ınjener, esepshi jáne is júrgizýshi. Qalǵandary jumysshylar. Barlyǵy 20 adam. Santehnıkter, elektrıkter, qurylysshylar, aýla sypyrýshylar - barlyǵy solardyń ishine kiredi. Árıne, bizde 4, 5, 9, 12 qabatty turǵyn úıler bar. 20 adam az! Biraq sonda da úlgerip jatyrmyz. Qoldan kelgenshe árbir tıyndy únemdeýge tyrysamyz.
- Ózińiz bilesiz, elimizde 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵyn jańǵyrtý baǵdarlamasy ázirlengen. Ol qazir birtindep júzege asyp jatyr. Osy jerde keıbir mamandar turǵyn úılerdiń jóndeý jumystaryn páter ıeleri kooperatıvterine emes, bólek basqarýshy kompanııalarǵa berý kerektigi týraly usynystar aıtyp jatyr. Osyǵan sizdiń kózqarasyńyz qandaı?
- Biz ózimizdiń kooperatıvtik jańǵyrtý baǵdarlamasyn atalmysh baǵdarlamadan bir jyl buryn bastaǵanbyz. Endi, mine aıaqtap ta qaldyq. Iá, bireýler «bul jumystardy PIK-tiń ózine qaldyrý kerek», - dese, basqalar: «Joq turǵyn úılerdi jańǵyrtý jumystaryn basqarýshy kompanııalarǵa berý kerek» - deıdi. Meniń pikirim: eshqandaı aıyrmashylyǵy joq! Kooperatıv bola ma, basqa bola ma, eń bastysy adal, saýatty basshylyq bolsa bolǵany! Eger de alaıaq bireý bolsa, onda bitti, barlyǵy urlanady, tonalady. Jalpy, meniń aıtarym, basqarýshy kompanııada qarjyny qymqyrý joldary óte kóp. Al páter ıeleri kooperatıvin halyq biledi. Ondaǵy adamdardy tanıdy. Sondyqtan baqylap otyra alady. Al basqarýshy kompanııany kim baqylaıdy? Memlekettik baǵdarlamanyń da pysyqtaıtyn tustary jeterlik. Óıtkeni onda smetalar tym ulǵaıtylyp kórsetiledi. Nege? Jaraıdy, basqarýshy kompanııa basqara qoısyn, bankten nesıeni ala qoısyn. Jóndeı qoısyn. Biraq túptep kelgende shyǵyndardy, qaryzdardy tóleý turǵyndardyń moınyna túspeı me? ıAǵnı, jóndeý jumystary qymbatqa túseıin dep tur. Elimizdiń soltústik aımaǵynda osy baǵdarlama boıynsha bir kópqabatty turǵyn úıdiń shatyry 13 mıllıon teńgege jóndelipti. Bul ne degen aqsha! Men bul 13 mıllıon teńgege 13 úıdiń shatyryn jóndep shyǵar edim.
- Siz árbir isińizdi turǵyndarmen kelisip jasaısyz ba?
- Túsinińizshi, bul turǵyn úı koopertıvi ǵoı. Munda tótenshe jaǵdaılar, shuǵyl jumystar kóp bolady. Eger de men árbir isimdi, basqan qadamymdy turǵyndarmen kelisip, solardyń ruqsatyn alyp baryp jasar bolsam, onda ne bolǵany? Buǵan qanshama ýaqyt ketedi, júıkeń tozady. Meniń qaramaǵymdaǵy 41 úıde 2000 turǵyn ómir súredi. Zań boıynsha ár kez, bir jumysty qolǵa alý úshin, solardyń 66 paıyzyn, ıaǵnı kem degende 1700 adamnyń basyn qosyp jınalys ótkizýim kerek. Bul múmkin emes qoı! Sol úshin men qazir barlyq sheshimdi ózim qabyldaımyn. Turǵyndar ózderi maǵan barlyǵyn senip tapsyryp qoıǵan. «Shamań kelgenshe óziń basqar, óziń shesh, biraq jylyna bir ret bizdiń aldymyzda esep berip tursań boldy», - degen. Biraq men sonda da 7 turǵynnan turatyn kooperatıv basqarmasymen ár kez aqyldasyp otyramyn.
- Jalaqylaryńyz qansha?
- Men 120 myń teńge alamyn. Bas ınjenerdiń jalaqysy 90 myń teńge. Santehnıkter 75-80 myń teńge alady. Aýla sypyrýshylar 50 myń teńge.
- Jóndeý jumystaryn júrgizgende aıyna 800 teńgeden tólep turǵan turǵyndardyń úılerin birinshi kezekte qolǵa alasyzdar ma?
- Árıne! Eger aqshany der kezinde tólep tursa, kez kelgen aıda jóndeý jumystaryn bastaı beremiz. Turǵyndar buǵan ózderi múddeli. Men: «Áı, 800 teńgeni qashan tóleısizder?» - dep arttarynan júgirip júrmeımin. Aqsha tólegen turǵyndardyń úılerin, tipti dálizderin qatyryp turyp jóndep beremiz! Turǵyndar muny kóredi. Sóıtedi de aqsha tóleýden jaltaryp júrgendermen ózderi sóılesedi. Tólettirmeı qoımaıdy. Biz sol tólengen aqshalardy laıyqty jumsap, iske jaratýymyz kerek.
- Myna jeńip alǵan jeńil avtokólikti qalaı paıdalanasyzdar?
- Biz ony satyp, túsken aqshaǵa birneshe balalar aýlasyn jasamaqshymyz. Bul turǵyndardyń mashınasy. Sondyqtan ol turǵyndardyń ıgiligine jumsalady.
- Áńgimeńizge rahmet!