Pandemııamen kúreste bekem birlik pen qatań tártip qajet – Erlan Qarın

NUR-SULTAN. QazAqparat - Bıyl adamzat úshin synaqqa toly jyl boldy. Úshinshi dúnıe­júzilik so­ǵys­tyń elesinen qorqyp júr­gende álem­di kútpegen jer­de koronavırýs pan­demııasy jaı­lady. Birde-bir tany­mal álemdik taldaý ortalyǵy bul jaǵ­daıdy dál boljaı almady. Jáne ony bol­jaýdyń múmkin emestigin de kó­rip otyrmyz. Óıtkeni saıası ne­mese eko­nomıkalyq qaterlerdi sha­malaýǵa, bol­jaýǵa bolsa da, bıo­logııalyq qaýip­tiń qaıdan jáne qa­laı órshıtinin, árıne bol­jaý óte qıyn. Sondyqtan pandemııa álem memleketteri úshin bir alapat tabıǵı apat sekildi kenetten tóngen qa­ter edi. Osyǵan oraı QR Prezıdentiniń keńesshisi Erlan Qarınniń «Aıqyn» gazetinde jarııalanǵan pandemııa týraly maqalasyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.

Alapat indettiń surapyl saldary

Ártúrli dinı ilimderde aqyrzamannyń bel­gileri týraly aıtylady. Solarǵa súıene oty­ryp, keıbir oıshyldar álemdi jaılaǵan pan­demııany sol aqyrzamannyń bir belgi­sine de teńeýde. Árıne, bul qatty ásireletip be­rilgen baǵa, onyń ústine adamzat tarı­hyn­da buryn da jer betinde túrli indet tarap, sonyń saldarynan mıllıondaǵan adam­dar­dyń ómiri opat bolǵan. ıAǵnı, bul birinshi ne sońǵy indet emes ekeni anyq. Jahandaný úde­risi kúsheıip, jer betindegi halyqtyń sa­ny artyp, túrli elder arasyndaǵy qarym-qa­tynas keńeıgen saıyn koronavırýs sııaq­ty jańa bir vırýs pen aýrýlardyń paıda bo­lyp, tez arada memleketter men qurlyqtar arasynda taralý qaýpi endi jıileı túsetini anyq.

Biraq qazirgi pandemııa, shynynda da adamzat tarıhynda buryn-sońdy bolmaǵan álemdik daǵdarysqa ákelip soqtyrdy. Bir­qatar saıasatkerler men sarapshylar álem­degi qazirgi oqıǵalardy sýrettegende kıno men pýblıtsıstıkadaǵy Perfect storm nemese «Alapat daýyl» degen obrazdyq ataýdy qoldanyp júr.

ıAǵnı, bul bir sátte birneshe jaǵymsyz faktordyń toǵysyp, qalyptas­qan onsyz da kúrdeli jaǵdaıdy odan beter birneshe ese ýshyqtyryp jiberýi. Rasynda, bıylǵy adamzat balasynyń basyna túsken synaqtar bir apattyń sońynan basqa bir apat kelip túsken shet-shegi kórinbeıtin alapat daýyl sııaqty kórinedi. Koronavırýs­tyń taralýy saldarynan, memleketter ara­synda shekaralar jabylyp, kólik qa­tynasy toqtap, saýda-sattyq quldyrap, álemdik ekonomıkanyń damýy múldem tejeldi.

Endi jýyq arada álemdik ekonomıkanyń qalpyna tez qaıta oralýy kúmándi. Sarap­shylardyń aıtýynsha, kóptegen elderdegi ekonomıkalyq jaǵdaıdyń turaqtalyp, qaıta ósýi úshin kem degende 2-3 jyl kerek. Bi­rikken Ulttar Uıymynyń mamyr aıyn­daǵy boljamdarynda jahandyq ekonomıka 3,2% qysqaryp, jalpy ekonomıkalyq jo­ǵaltym 8,5 trıllıon AQSh dollaryn quraı­dy dep jarııalaǵan bolatyn. Ásirese, pan­demııanyń teris ekonomıkalyq áserin da­my­ǵan memleketter sezetin bolady, bul el­derdiń jalpy ishki ónim kórsetkishteri – 5%, al óndiris kólemi 0,7% qysqarýy yq­tı­mal. Jalpy, álemdik saýda kólemi 20% tó­men­deıdi.

Qazirgi tusta barlyq memleketterdiń al­dynda turǵan bir ǵana maqsat bar. Ol – pandemııa saldarynan týyndaǵan jańa qaýip-qaterge tótep berip, óz ómirsheńdigin saqtap qalý.

Iá, qazirgi jaǵdaıdy kóptegen saıasatker­ler men sarapshylar amalsyzdan soǵysqa teńeýde. Sebebi soǵys jaǵdaıyndaǵydaı bul kúreske orasan zor resýrs jumyldyrylýda. Se­bebi bul kúrestiń quny – adamdardyń ómi­ri men densaýlyǵy jáne memleketterdiń turaqtylyǵy. Qazirdiń ózinde bul indettiń ke­sirinen álem boıynsha 600 myńǵa jýyq adam kóz jumdy (16 shilde 2020 j. boıynsha – 587 231 adam).

Pandemııamen kúreste kimnen úlgi alýymyz kerek?

Pandemııamen kúres bastal­ǵaly tórt-bes aıda álem elderiniń indetpen kúresý tásiline qaraı, sol eldegi saıası-memlekettik bas­qarý júıesiniń tıimdiligi de sáı­kesinshe baǵalanýda. Sarapshylar arasynda, salystyrmaly túr­de Qytaı, Japonııa, Italııa, Shvetsııa, Belarýstiń koro­na­vırýsqa qarsy júrgizgen amal-tásilderi qarastyrylady. Bu­lardyń birinde qatań karantın engizilse, endi keıbirinde tipti shekteýler bolmady.

Joǵaryda keltirilgen el­der­­diń saıası júıeleriniń erek­­she­lik­terin eskere oty­ryp, bir­qatar sarap­shylar or­ta­lyq­tandyrylǵan bı­lik júıe­leri qa­lyp­tasqan mem­­le­ketter pan­de­mııa­men ana­­ǵurlym nátı­jeli kúresýde de­gen oı-tu­jy­rym­daryn ja­saýda.

Keıbireýler, tipti sol arqyly avtorıtarlyq saıası qurylymdardyń artyqshylyǵyn atap, batystaǵy demokratııalyq júıelerdiń jańa qaýip-qater­lermen kúreste álsizdigin dá­lel­deýge tyrysýda. ıAǵnı, «Koro­navırýsty demokratııa ma, álde avtorıtarızm tez jeńe ala ma?» degen suraqty tótesinen qoıýda. Sóıtip, bireýler úshin pan­demııamen kúrestiń ózi de ıdeolo­gııalyq soǵystyń jańa bir maı­danyna aınaldy.

Árıne, pandemııamen kúres nátıjeligi men saıası júıeniń ereksheligi bul daýly, óte kú­mán­di taqyryp. Óıtkeni pan­demııany aýyzdyqtatýda saıası rejımniń formasy emes, jal­py memlekettik basqarý júıe­siniń tıimdiligi, qandaı da bolsyn bılik sol pandemııamen kúresti qanshalyqty durys uıym­dastyryp, qoǵamdy ju­myl­dyra alady, mine soǵan baı­lanysty. Mysaly, Qytaı bı­ligi qatań tártipti ornatsa, Japon úkimeti azamattarǵa arqa súıedi. Degenmen maýsym aıyn­da Qytaı bıligi Beıjiń mańaıyn­da koronavırýstyń jańa oshaǵy paıda bolýyna baı­lanysty el astanasynda qaı­ta­dan karantındi kúsheıtýge májbúr boldy, al Japonııada jańa vırýs­ty juq­tyrǵan­dardyń sany qaı­ta­dan óse bastady.

ıAǵnı, jurttyń bárine úlgi bolarlyqtaı ortaq bir model joq. Bul jańa vırýs adamnyń ımmýndy júıesin álsiretip, baıaǵydan kele jatqan basqa bir syrqattaryn qozdyrtsa, sol sııaqty pandemııa da túrli saıası-memlekettik júıelerdiń osal tustaryn ashyp kórsetýde. Qandaı da bir mem­lekettiń koronavırýspen kúres strategııasyn ozyq, úlgili dep aıtýǵa áli erte. Barlyǵy da qatelesip, jańylysyp jatyr, jantalasyp, durys joldy izdeýde. Alda áli pandemııanyń ekinshi tolqyny bar, onyń soq­qysy qazirgiden de qatty bolýy yqtımal.

Álem memleketteriniń pan­demııamen kúres tásilderin salystyrǵanda bul elderdiń saıası-memlekettik basqarý júıe­leriniń erekshelikterin ǵana emes, sonymen qatar ekonomıkalyq áleýeti, medıtsına, ǵylym, bilim salalarynyń damý deńgeılerin jáne mádenı qundylyqtar júıe­sin de eskerý qajet. Tipti, kóp jaǵdaıda koronavırýstyń taralýyn tejeýde sheshýshi róldi atqarǵan bılik júıesiniń qurylymy emes, ol sol eldegi aza­mattardyń jaýapkershiligi men sanaly áreketi boldy. Mysaly, Japonııa úkimeti elde tótenshe jaǵdaı men karantındi engizgende, 13-15 mıllıondyq Tokıonyń kósheleri úsh saǵattyń ishinde bosap qalǵan. Bul jerde aıta ketetini, Japonııada tó­ten­she jaǵdaı talaptaryn saqta­maǵany úshin ákimshilik jaza belgilenbegen.

Osy rette, «Qazaqstanda mem­leket pandemııamen kú­resti qanshalyqty durys uıym­dastyra aldy?» degen oryn­dy suraq týyn­daıdy. Sebebi sońǵy eki ap­tada eldegi epı­de­mıo­logııalyq jaǵ­daıdyń kúrt ýshy­ǵýyna baı­lanysty birqatar qoǵam qaıratkerleri men sarapshylar áleýmettik jelide «bılik koronavırýspen kúreske daıyn bolmady, sosyn ol kúresti durys uıymdastyra almady, eshqandaı da jumys júr­gizilmedi» degen sııaqty pikirler aıtýda.

Qalyptasqan jaǵdaıda, árıne syn-pikirlerdiń aıtylý sebebi túsinikti jáne keıbir sol pikirlerdiń negizi baryn da moıyndaý qajet. Biraq elde koronavırýsqa qarsy eshqandaı jumys júrgizilmedi jáne ol múl­de nátıjeli bolmady deý aqı­qatqa qaıshy keletinin de aıtýy­myz kerek. Kerisinshe, Qazaqstan bıligi bastapqyda koronavırýsqa qarsy óte tıimdi strategııa ja­saq­tap, ony nátıjeli iske asyr­ǵan memleketterdiń biri boldy.

Qazaqstannyń pandemııamen kúres qadamdary

Birqatar sarapshylar mem­leket qabyldaǵan sharalardyń esebin naýryz aıynyń ortasynan bastap júrgizip keledi. Bul – qate. Ol kezde mektepter men jo­ǵary oqý oryndarynda sa­baqtar toqtatylatyny jáne elde tótenshe jaǵdaı engiziletini jarııalanǵan bolatyn. Shyn máninde, alǵashqy túbegeıli sharalar odan da erte, qańtarda, ıaǵnı Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy COVID-19 jaǵ­daıyn pandemııa dep jarııa­la­maı turǵanǵa deıin biraz ýa­qyt buryn qabyldandy.

24 qań­tarda koronavırýs epı­de­mııasynyń oshaǵyna aınalǵan Qytaıdyń Ýhan qalasynda al­ǵashqy karantın shekteýleri engizilgende, qańtardyń 26-synda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Úkimetke koro­na­vırýstyń Qazaqstan aýmaǵyna taralýyna jol bermeý jóninde naqty uıymdastyrý sharalaryn qabyldaýdy tapsyrdy. Sol kúni Úkimettiń vedomstvoaralyq komıssııasy quryldy.

Sonymen birge eki qalanyń – Nur-Sultan men Almatynyń ınfektsııalyq aýrýhanalarynda qosymsha reanımatsııalyq bokstar quryldy.

Dál osy kezde, qańtardyń 27-30 kúnderi Ulybrıtanııa, Germanııa men Italııada alǵash ret koronavırýsty juqtyrǵandar anyqtaldy. Ol kezde Eýropa memleketteri qandaı bir sharalardy áli qabyldamaǵan bolatyn. ıAǵnı, Qazaqstannyń Qytaımen shekaralas el ekenin eskeretin bolsaq, koronavırýs bizdiń elge sol qańtar aıynyń sońy men aqpan aıynyń basynda enýi múmkin edi.

Ekinshiden, tıisti sheshimder men sharalar kezeń-kezeńimen qabyldandy. Joǵaryda atap ótkenimizdeı, alǵashqy sharalar qańtardyń 26-sy qabyldandy. Al qańtardyń 31-i sanıtarlyq-epı­demıologııalyq baqylaýdy kúsheıtýdiń ekinshi kezeńi bas­taldy: shekaralardaǵy sanı­tarlyq pýnktterge qosymsha 150 maman jiberildi, jańa ın­fektsııanyń zerthanalyq dıag­nostıkasy retteldi, klınıkalyq emdeý hattamasy bekitildi.

Aqpannyń 20-synan bastap bılik ınfektsııanyń ákelinýi men taralýynyń aldyn alý boıynsha kúsheıtý sharalarynyń úshinshi kezeńin iske asyrýǵa kóshti: ınfektsııanyń taralý qaýpine baılanysty elderdi úsh sanatqa saralaý ádistemesi engizildi, shetelderden kelgen adamdarǵa tıisti medıtsınalyq monıtorıng ornatyldy, áýe reısteri qysqartyldy, keıin toqtatyldy.

Naýryzdyń 1-i sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaýdy kúsheıtýdiń tórtinshi satysy engizildi. Karantın elderdiń tizimi keńeıtilip, ol jaqtan kelgen adamdarǵa monıtorıngtik jáne karantın sharalary qa­byldandy.

Naýryzdyń 2-si Úkimet­tiń otyrysynda Qazaq­stan terrıtorııasynda koronavırýs­tyń taralýyna jol bermeýge ba­ǵyttalǵan qosymsha shara­lar qarastyrylyp, elde koro­navırýs ınfektsııasy anyq­ta­lyp, taralǵan kezdegi is-qı­­­myl­­dyń jańa Algorıtmi ázir­­lendi («B jospary»). Úshin­shi­den, bılik qashanda shuǵyl áre­ket jasap otyrdy. Ońtústik-Shyǵys Azııadaǵy, Taıaý Shyǵys pen Eýropadaǵy birqatar el­derdegi epıdemıologııalyq jaǵ­daıdyń kenetten nasharlaýyn eskere otyryp, naýryzdyń 2-sinde Memleket basshysy eldegi birqatar qoǵamdyq is-sha­ralarǵa tyıym saldy.

Al naý­ryzdyń 11-inde Dúnıejúzilik den­saýlyq saqtaý uıymy koro­navırýs pandemııasy dep jarııa­laǵannan keıin naýryzdyń 12-sinde Qazaqstan Prezıdenti birqatar memlekettik organ bas­shylarymen keńes ótkizip, Úkimetke jańa vırýstyń eli­mizge taralýyna jol bermeý shara­laryn qatańdatý jóninde naqty tapsyrma berdi.

Naýryzdyń 13-i elde alǵash ret koronavırýsty juqtyrǵandar anyqtaldy. Sol kúni Qasym-Jomart Toqaev Úkimettiń jáne birqatar memlekettik organnyń basshylary qatysýymen shu­ǵyl áreket etý shtabynyń oty­rysyn ótkizip, karantın tártibin kúsheıtýge baǵyttalǵan jańa is-sharalardy jarııalady. Al naýryzdyń 15-i Prezıdent res­pýblıkada tótenshe jaǵdaıdy engizý týraly Jarlyqqa qol qoıyp, kelesi kúni Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan hal­­qy­na te­le­vı­zııalyq úndeý joldady.

Osylaısha, Qazaqstan bıligi shuǵyl sheshimder qabyldaý arqyly epıdemııany qatty ór­shitip almaı, ýaqytty utýǵa múm­kindik aldy. Joǵaryda aıt­qanymyzdaı, Qytaımen shekara­laspaıtyn elderdiń ózinde koro­navırýsty juqtyrǵandardyń alǵashqy oqıǵalary qańtar jáne aqpan aılarynda tirkelgen bolatyn jáne Qazaqstanda qa­byldanǵan sheshimder álem­degi jáne eldegi jaǵdaıǵa sáıkes, kezeń-kezeńmen júzege asyryldy. Osynyń arqasynda koronavırýstyń Qazaqstanǵa enip, onyń el ishinde aýqymdy taralýy barynsha tejeldi.

Eger Qazaqstan bıligi der kezinde sheshimderdi qabyl­damaǵanda qazirgi ahýal elimizde naýryz-sáýir aılarynda qalyp­tasar edi, al kóktemde ádette túrli maýsymdyq syrqattardyń taralatynyn eskersek, onda barlyq aýrýhanalar sol kez­diń ózinde lyq tolatyn edi. Son­dyqtan Qazaqstan pandemııamen kúresti múldem uıymdastyra almady deý eshbir shyndyqqa saı kelmeıdi.

Qazaqstan bıligi alǵashqy tolqyndy edáýir tejeı aldy. Ony moıyndaý kerek. Mysaly, naýryzdyń 28-inde Memlekettik komıssııa Nur-Sultan men Almaty qalalarynda karantın tártibin kúsheıtýdiń arqasynda atalǵan qos qalada eki aptada koronavırýs ınfektsııasy taralýynyń ósý qarqyny bir­shama báseńdegen bolatyn.

Alaıda maýsym aıynda jaǵdaı qaıtadan kúrt nasharlaı bastady. Buǵan sebep – mamyr aıynda tótenshe jaǵdaı alynǵannan keıin pandemııamen kúreske jaýapty memlekettik organdar men jalpy turǵyndar salǵyrttyq tanytyp, bosańsyp ketýi.

Densaýlyq saqtaý mınıstrligi, jergilikti bılik organdary tó­tenshe jaǵdaı toqtatylǵannan keıin pandemııaǵa qarsy kúresti durys uıymdastyra almaǵany bir bólek, qarapaıym azamattar da jappaı túrli is-sharalar ótkizip, sanıtarlyq normalardy ustanbady. Bir sátte baıaǵydan kele jatqan birneshe áleýmettik dertimiz bir núktede qosyldy desek te bolady – bıýrokratııa, jemqorlyq, azamattardyń beı­qamdyǵy, saýatsyzdyǵy.

So­nyń saldarynan 11 mamyrdan bas­tap maýsym aıynyń aıa­ǵyna deıin, ıaǵnı tótenshe jaǵ­daı toqtatylyp, karantın shekteýler alynǵannan keıin vırýstyń taralýy 7 esege ósti. Árıne, jaýapty memlekettik organdar tarapynan jiberilgen qatelikter bar, ony eshkim ja­syrmaıdy jáne memleket bas­shylyǵy jaýapty organdar tarapynan bolǵan qatelikter men sátsizdikter týraly ashyq aıtyp otyr. Tipti, sol qatelikterdi shu­ǵyl túrde túzetýge tıisti kadr­lyq jáne de basqa qajetti qatań sheshimder qabyldandy.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń negizgi usta­nymy – pandemııaǵa qarsy kúresti tek joǵary deńgeıde uıym­dastyryp qoımaı, ony ashyq, jarııa túrde júrgizý. Sol sebepti naýryz aıynyń basynan bastap Prezıdent turaqty túrde el aldyna shyǵyp, úndeý jarııalap, atqarylyp jatqan jumystar jóninde tııanaqty túrde túsinikteme berip otyrdy.

Maýsym aıynyń 29-ynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev koronavırýs indetiniń taralýyna qarsy jańa kúres sharalary jóninde jańa málimdeme jasady: pandemııamen kúresti ortalyqtandyrylǵan qurylym arqyly uıymdastyrý; karantın tártibin qaıtadan kúsheıtý, laboratorııalyq zert­teýlerdiń sapasyn arttyrý.

Karantınniń kúsheıtilýi óz nátıjesin berdi – bir ǵana Nur-Sultan qalasynda 10 kún ishinde jedel járdem shaqyrýy táýligine 2 800-den 1 600-ǵa deıin azaıǵan. Medıtsınalyq ortalyqtarǵa kelip túsetin naý­qastardyń sany eki ese, sonyń ishinde pnevmonııamen kelip túsetinderdiń sany 14 paıyzǵa azaıǵan. ıAǵnı, indetti toqtatýdyń birden-bir joly – karantın. Al karantın normalary neǵurlym qatań bolsa, soǵurlym indettiń taralýy da tez azaıady.

Áıgili aqyn, jazýshy Svetqalı Nurjan «bul kórinbeıtin jaýmen, kórin­beı júrip soǵysý kerek» dep osy indetpen kúresýdiń basty amalyn osylaı dál aıtty. Biraq sońǵy ýaqytta jaǵdaıdyń tipti kúrdelenip, adam óliminiń sany artqanyna qaramastan, 5-15 shilde aralyǵynda 2 myńǵa jýyq túrli saýda, tamaqtaný oryndary karantın normalaryn buzǵany anyqtalǵan. Karantın jaǵdaıynda osylaı bolsa, karan­tınnen keıin qalaı bolmaq?!.

Kúreste qalaı jeńemiz?

Álemdegi qazirgi jaǵdaı pande­mııanyń uzaqqa sozylatynyn kórsetýde. Alaıda endi kóp nárse tek qana memlekettiń tez ári tabandy áreketterine ǵana emes, sonymen birge qoǵamnyń da jaýapkershiligine baılanysty. Mysaly, koronavırýstyń Japonııa men Sıngapýrdaǵy aýqymdy taralýyn sol elderdegi azamattardyń sanaly áreketteri tejep otyrǵany týraly kóp aıtylady. Aqıqatynda solaı. Árıne, Japonııada da qazir jaǵdaı qaıtadan ýshyǵa tústi. Degenmen 125 mıllıondyq Ja­ponııa úshin qazirgi kórsetkish odan da joǵary bolýy múmkin edi. Sondyqtan bul jaýmen kúresýdiń negizgi qarýy –tártip jáne birlik.

Eń aldymen, tártip. Al onyń ózi jaýapkershilik pen tııa­naqtylyqqa negizdeledi. Tártipke júginý qarapaıym sanı­tarlyq normalardy ustanýdan bastalady. Birneshe aı boıy barlyq aqparat quraldarynda qalyptasqan jaǵdaıǵa baı­lanysty sanıtarlyq normalardy qatań saqtaý qajet ekeni jó­ninde qaıta-qaıta aıtylyp, nası­hattalyp jatqanyna qaramastan, azamattardyń birqatary sol erejelerdi ustanbaıdy.

Bet­perdeni taqpaǵandy aıtqannan bólek, ártúrli otbasylyq, basqa da jıyndar ótkizilip jatyr. Tótenshe jaǵdaı engizilgen ýaqyt aralyǵynda (16 naýryz ben 11 mamyr arasy) – respýblıka boıynsha karantın tártibin buzǵan 20 041 oqıǵa tirkelgen!

Endi mine, osynyń barlyǵy vırýsty juqtyrǵandar sanynyń birneshe esege ósýine ákelip soqtyrdy. Ras, medıtsına uıymdarynyń bul jaǵdaıǵa tolyq daıyn bolmaǵany, dári-dármekpen jetkilikti qamtamasyz etilmegeni de jaǵdaıdyń kúrdelenýiniń bir sebebi. Biraq bul sol qalyptasqan jaǵdaıdyń saldarynan týyn­daǵan problemalar edi. Qoǵam deńgeıinde ony moıyn­da­ma­ıynsha, bul indetpen kúresimiz eshqandaı da nátıje bermeıtini anyq.

Pandemııa memlekettik basqarý júıesindegi qordalanǵan problemalardy qalaı ashyp kórsetse, sol sııaqty bul indet qazaq qoǵamy talaı jyldar boıy aryla almaı júrgen jaǵymsyz daǵdy-ádetterimizdi taǵy da kózimizge shuqyp kórsetti.

Dál osy ýaqytta qazaqqa birlik pen yntymaq aýadaı qajet. Bılik ókili birlik týraly sóz qozǵasa, ony nasıhat dep qabyldaıtynyn bilemin. Biraq qalaı desek te, qazir ózara esep aıyrysyp, daýlasyp, aıtysatyn kez emes. Birigetin kez. Bir- birimizge qoldaý kórsetip, tirek bolatyn shaq. Sondyqtan birlik týraly qaıtkende de aıtylýy qajet. Áleýmettik jeli buryn da yza men synǵa, qyzǵanysh pen kórealmaýshylyqqa toly bolatyn.

Jaraıdy, bılikke qatysty aıtylyp jatqan bir­qatar syn-pikirlerdiń negizi baryn moıyndaıyq. Jónimen aıtylǵan qandaı da pikirdiń orny bólek. Biraq sońǵy ýa­qytta áleýmettik jelide, tipti bılik ókili emes, basqa da qo­ǵam belsendileriniń ıgi bastama­laryna da kúmánmen qarap, synnyń astyna alyp jatqanyn jıi baıqaımyz.

Mysaly, jýyrda birqatar eriktiler aýrýhanalarǵa jańa qural-jabdyq jınady. Al jurt onyń astarynda basqa bir maqsat izdep, áreketterin áshkerelep jatty. Osydan keıin bir ıgi is isteýge kimniń qulqy bolady?!

Birimizdi-birimiz qarala­ǵansha, qaıta bir-birimizdi ji­gerlendirmeımiz be?! Bıliktiń ókili bolsyn, qoǵam belsendisi bolsyn, onyń áreketterinen kemshilik pen qate izdegenshe, aqyl-keńes, oıǵa oı qossa, jón bolar edi ǵoı. Jýyrda Mańǵystaýda birqatar jergilikti belsendi azamattar ózderi bastama kóterip, eldi jaılaǵan indetpen kúresýge úles qosamyz dep «Halyqqa kómek» atty qoǵamdyq shtab qurǵan eken.

Jergilikti kásipker jigitter ýaqytty keshiktirmeý úshin shuǵyl jabdyqtardy ózderi alýǵa kómektesedi. Kún saıyn keshke qoǵamdyq shtab ókilderi oblys, qala basshylyǵymen kezdesip, erteńgi kúnniń josparyn birge talqylaıdy. Mine, bılik pen qoǵam arasynda yntymaq bar jerde qandaı másele bolmasyn, óz sheshimin tabatyny sózsiz.

Koronavırýsty juqtyryp, aýyrǵan azamattarmen sóı­leskenimde meniń baıqaǵanym, bul aýrý ókpe men júrekke emes, adamnyń rýhyna soqqy berip, adamnyń kóńilin qulazytyp, eńsesin túsirip, ezip jiberetin aýrý eken. Al endi bul indet qazir tutas adamzattyń, ulttyń kóńilin qulazytyp otyr. Qalyń jurttyń ta, indetpen kúrestiń aldyńǵy shebinde júr­gen azamattar da, bári sharshady. Qanshama otbasy jaqyndarynan aıyrylyp jatyr. Árbir adamnyń qazasy týraly habar júrekke salmaq salyp, janymyzǵa tereń batady. Ásirese, sońǵy kúnderi qaraly lentaǵa aınalǵan áleýmettik jelini qaraý óte qıyn. Sol jelide bireýdiń sýreti shyqsa nemese úıden bireý telefon shalsa, júregiń selk ete túsetin jaǵdaıǵa jettik. Iá, jaǵdaı kúrdeli. Qatelikter de boldy. Biraq jiberilgen qatelikterdi bılik joqqa shyǵaryp otyrǵan joq, qaıta olardy túzetýge tıisti sharalardy shuǵyl túrde qabyldap jatyr. Barlyq mem­leketter de osy jarty jylda birde keshigip, birde qatelesip áreket etýde. Sebebi bul alapat indetpen kúresýdiń ońaı bir joly, ádisi, tásili joq. Mundaı jaǵdaı tek bizdiń elde ǵana emes, basqa da elderde tirkelýde. Basqa elderde de pandemııa saldarynan adam ólimi toqtamaı tur.

Bir-eki aı buryn sol Eýropa elderindegi aýrýhanalardyń edeninde jatqan naýqas adamdardyń, ólikterdi tasyp apara jat­qan júk mashı­nalarynyń vı­deolaryn qalaısha tez umyttyq?! Desek te, qansha adam bizdiń elde jaǵdaıdyń kúr­deliligine qaramastan, emdelip shyǵyp jatyr. Bul kúreske osy ýaqytta júzdegen myń adam jumyldyryldy. Medıtsına, polıtsııa qyzmetkerleri 5 aı boıyna kúndiz-túni, demalys­syz jumys istep jatyr. Tó­tenshe rejım resmı túrde aıaqtal­ǵanymen, memleket basshylyǵy da tótenshe jaǵdaıdaǵydaı qyzmet etip jatyr.

Jaǵdaı kúr­­deli, biraq baqylaýda. Son­dyqtan bári kúırep, qırap jatyr deýge taǵy da bol­maı­dy. Joqty, jetispegen tusty aıtsaq, onda bardy da, jetis­tik­ti de aıtý kerek. Alla qalasa, bul synnan da elimiz aman-esen ótedi. Sondyqtan eńsemizdi kóterip, birlik pen yn­tymaǵymyzdy kórsetip, kúre­simizdi jalǵastyra berýimiz kerek.