Ózińe degen shamadan tys senimdilik qatelikke ákelip soǵýy múmkin – balalar hırýrgi
Búgingi áńgimemizdiń keıipkeri – elimizge tanymal balalar hırýrgi. Mereke qarsańynda UMC Ana men bala ortalyǵy Balalar hırýrgııasy departamentiniń dırektory Dastan Rústemovpen suhbattasýdyń sáti túsken edi.
– Dastan Zeınollauly, memlekettiń basty baılyqtarynyń biri - ana men bala densaýlyǵy ekeni anyq. Bul rette, sońǵy jyldary elimizde balalar aýrýynyń qandaı túri beleń alyp jatyr ?
– Densaýlyq – tek jeke bastyń ǵana emes, ultymyzdyń uly ıgiligi. Dúnıejúziniń órkenıetti elderiniń barlyǵynda derlik halyq densaýlyǵy, ásirese ana men bala densaýlyǵy basty ulttyq qundylyq jáne memlekettik saıasattyń basym baǵdary bolyp tabylady. Balalar arasynda qazirgi ýaqytta elimiz boıynsha qandaı aýrýlar beleń alyp turǵany jóninde naqty aqparatty aıta almaımyn. Balalar hırýrgııasynda, onyń ishinde óz ortalyǵymyzda sońǵy jyldary balalar arasyndaǵy onkologııalyq aýrýlar, túrli qaterli jáne qatersiz túzilisterdiń kezdesýi jyldan-jylǵa jıilep keledi. Sondaı-aq, túrli damý aqaýlarymen dúnıe esigin ashatyn nárestelerimizdiń sany da artyp otyr.
– Aýrýlardyń paıda bolýynyń sebebi ne, onymen kúresýdiń joly qandaı ?
– Bul jerde suraqtyń aýqymy óte úlken dep aıtýǵa bolady. Jalpy, aýrýlardyń úlken 2 toby bar: týa paıda bolǵan aqaýlar jáne júre paıda bolǵan aýrýlar. Týa paıda bolǵan aqaýlar qursaqishilik damý kezeńinde qandaı da bir keri áser berýshi faktorlar sebebinen paıda bolsa, júre paıda bolǵan aýrýlar, ózi aty aıtyp turǵandaı bala ómirge kelgen soń áser etýshi faktordyń balaǵa tikeleı áserinen damıdy.
Atalǵan aýrýlar toby tek hırýrgııaǵa ǵana emes, medıtsınanyń barlyq salasyna qatysty. Mysaly, balalar hırýrgııasynda jıi kezdesetin «jedel ish sındromy» aýrýyn alatyn bolsaq, ondaǵan sebepteri bolýy múmkin. Sondyqtan, ár nozologııa boıynsha sebepterin aıtyp otyratyn bolsaq, ýaqyt jetpeıdi.
Qazirgi ýaqyt zamanaýı tehnıkanyń, qurylǵylardyń qaryshtap damyǵan ýaqyty. Eresekterden bólek, balalardyń árqaısysynda 2-3 telefon, planshet, noýtbýktan bar. Zaman talaby desek te keıingi urpaqty aqyryn qurtyp jatqan jaıy bar. Jalpylama aıtqanda, gadjet myltyqsyz maıdanǵa aınaldy. Buryn qarýdan qoryqsaq, qazir gadjetten qorqatyn boldyq. Mı balalarda dene bóliginiń 2% -n quraıtyn bolsa, energııanyń 20%-yn jumsaıdy. Ókinishke qaraı, gadjetti balalar kóp qoldanǵannan oılaýǵa jaýapty mıdyń bóligi jumysyn tómendetedi. Mı energııa alyp qorektenbegen soń neırondar óledi, óshedi. Sodan balalar myltyqsyz maıdannyń qurbanyna aınalyp, óz damýynan kesh qalady. Búginde sóıleýinde, oılaýynda, túsiniginde keshigýi bar balalar ata-analary damytý, túzetý ortalyqtarynyń esigin tozdyrýda. Odan bólek, gadjetter bala psıhologııasyna áser etip, táýeldilikti týyndatady. Munyń barlyǵynyń aqyry úlken psıhıatrııalyq ózgeristerge alyp keledi. Atalǵan tendentsııa jalǵasa berer bolsa, birneshe jyldan keıin ne bolatyna jaýap berý óte qıyn.
– Osy ýaqytqa deıin qandaı kúrdeli otalardy jasadyńyz, qatelikke boı aldyramyn degen úreı bolmaı ma ?
– Óte qıyn suraq. Balalar hırýrgııasy salasynda 13-14 jylǵa jýyq qyzmet atqaryp kelemin. Shyny kerek, osy ýaqytqa deıin qansha ota jasaǵanymdy sanamaǵan ekenmin, sanyn naqty aıta almaımyn. Ár ota ózinshe kúrdeli. Bala densaýlyǵyna qatysty suraq turǵan ýaqytta, myna otanyń túri jeńil, myna ota aýyr dep bólip qaraýǵa bolmaıdy. Sebebi, ár bala aǵzasy ózinshe erekshe. Medıtsınanyń negizi – anatomııa dep qaraıtyn bolsaq, anatomııada aǵzalardyń varıantty ornalasýy degen túsinik bar. Ońaı dep qaraǵan otańyzda varıantty anatomııa kezikse, qıyn otaǵa aınalady.
Búginde túrli aqaýlarmen dúnıege kelgen nárestelerge ortalyǵymyzda qol jetimdi, zamanaýı, sapaly medıtsınalyq kómek ortalyǵymyzdyń jetekshi dárigerleri álemdik deńgeıde jasalatyn otanyń kóptegen túrin jasaıdy dep aıtýǵa bolady. Sońǵy jyldary ortalyǵymyzdyń mamandary týa paıda bolǵan ót shyǵarý joldarynyń aqaýlary men júre paıda bolǵan emdeýge kelmeıtin baýyr aýrýlary kezinde jasalatyn balalardaǵy baýyr transplantatsııasy otasyn sátti jasap júrgenin atap ótken jón.
Qanshalyqty tájirıbeńiz mol bolǵanymen, árbir otanyń aldynda belgili úreıdiń bolary sózsiz jáne onyń bolýy da zańdylyq. Joǵaryda atap ótkenimdeı, bala densaýlyǵyna qatysty suraq turǵan ýaqytta – jaýapkershilik úlken! Ózińizge degen shamadan tys senimdilik keıde qatelekke ákelip soǵýy múmkin...
– Nárestelerdiń týa bitken aýrýlarmen dúnıege kelýi nemen baılanysty, olardy emdeý qanshalyqty qıyn ?
– Nárestelerdiń týa bitken aqaýlarmen dúnıege kelýiniń naqty sebebin atap kórsetý óte qıyn. Medıtsına tilimen aıtqanda polıetıologııaly dep aıtýymyzǵa bolady. Eger qursaqta jatqan uryqtyń damý kezeńin 3 kezeńge bólip qaraıtyn bolsaq, sonyń alǵashqy kezeńi ana úshin de, qursaqtaǵy náreste úshin de óte jaýapty ýaqyt bolyp sanalady. Sebebi osy ýaqytta náreste aǵzalarynyń qalyptasýy júzege asady. Osy kezeńde anasy qandaı da bir aýrýlarmen aýyratyn bolsa, qandaı da bir dárilik zattardy qabyldaıtyn bolsa nemese kúızeliske túsetin bolsa nárestede damý aqaýlarynyń paıda bolýyna alyp keledi. Osy rette, jynys joldary arqyly beriletin jáne anasyndaǵy qursaqishilik ınfektsııalardy (TORCH-ınfektsııasy) bólek atap ótý kerek. Júktilikti josparlaý barysynda anasynda osyndaı ınfektsııalar anyqtalǵan jaǵdaıda tolyq em qabyldaǵan soń ǵana júktilikti josparlaǵany jón.
Bizdiń ortalyqta búginde «Náresteler hırýrgııasy» bólimshesi jumys isteıdi. Atalǵan bólimde túrli damý aqaýlarymen dúnıege kelgen nárestelerge ómiriniń alǵashqy kúnderinde joǵary deńgeıde kómek kórsetiledi. Qazirgi ýaqytta «náresteler hırýrgııasy» bóliminde tynys alý júıesi, as qorytý júıesi, nesep shyǵarý júıesi jáne bıylǵy jyldan bastap júrek aqaýlarymen dúnıege kelgen balalarǵa jylyna 400-den astam josparly jáne shuǵyl otalar jasalady. Otadan soń náresteler bólimshedegi ashyq qarqyndy terapııa bóliminde emderin jalǵastyrady. Nege ashyq degen suraq týyndaýy múmkin? Ereksheligi sol otadan soń anasy náresteniń em alý barysyn qadaǵalap, qasynda erkin bola alady.
– Elimizde balalardyń aýrýyn emdeýge qajetti qondyrǵylar jetkilikti me ?
– Elimizde balalardy emdeýde qondyrǵylar barlyq óńirdegi aýrýhanalarda jetkilikti dep aıta almaımyn, sebebi ondaı naqty aqparat mende joq. Keı jaǵdaılarda is-saparymen ózge óńirlerdegi aýrýhanalarǵa baryp turatyn sátter bolady. Sonda keıbir aýrýhanalarda ota jasaýǵa qajetti qurylǵylar bolǵanymen, zamanaýı talaptarǵa sáıkes emes ekenin kórip júrmiz. «Aýrýyn jasyrǵan óledi» deıdi halyq danalyǵy. Sondyqtan da bala densaýlyǵyna qatysty suraq turǵan kezde máseleni búkpeı, ashyp aıtýymyz qajet.
Búginde medıtsına bir orynda turǵan joq, kúnde bir jańalyq ashylady, zamanaýı emdeýdiń ádis-tásilderi de kúndelikti jańarýda. Hırýrgııalyq kómek kórsetýdiń az ınvazıvti ádisteri - ózekti suraq. Al, bizdiń ortalyqqa keletin bolsaq, naqty aıta alamyn, balalarymyzǵa búgingi kúni zamanaýı talaptarǵa saı, az ınvazıvti jáne ashyq otalar jasaý úshin qurylǵylarymyz tolyq jetkilikti. Desek te, joǵaryda atap kórsetilgendeı, medıtsınadaǵy jetistikter, kómek kórsetýdiń jańa túrleri, medıtsınalyq qurylǵylar saǵat sanap ózgerýde. Soǵan sáıkes, búgingi emdeý ádisteri men qurylǵylar erteń óz mánisin joǵaltyp, jańa ádister, medıtsınalyq jabdyqtar kelýi yqtımal.
– Qazaqstandyqtardyń kóbi kúrdeli otalardy jasaý úshin shetelge barady. Óz elimizde jasaýǵa ne kedergi ?
– Otandastyrymyz kúrdeli otany jasaý úshin shetelge kóp barady dep aıtý qıyndaý. Sebebi, álemdik deńgeıde jasalatyn kúrdeli otalardyń kópshiligin elimizdiń mamandary búgingi kúnde ózderi jasaıdy. Ol úshin bizdiń tehnıkalyq jáne kadrlyq resýrstarymyz jetkilikti. Mamandarymyzdyń kópshiligi ózge eldiń ozyq klınıkalarynda birneshe márte tájirıbelerden ótip, sońǵy ádisterdi jetik meńgergen.
Medıtsınanyń kez-kelgen salasynda álem boıynsha óte sırek kezdesetin aýrýlardyń toby bar. Ony biz medıtsına tilinde orfandyq aýrýlar dep ataımyz. Ol aýrýlardyń toby sırek kezdesetin bolǵandyqtan emdeý dúnıejúzinde belgili bir ortalyqqa biriktiriledi. Balalar hırýrgııasynda osyndaı jaǵdaımen betpe-bet kelgende balalarǵa arnaıy mamandandyrylǵan kómek kórsetý úshin Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qoldaýymen qarjylaı qoldaý taýyp, arnaıy ortalyqtarǵa em qabyldaýǵa jiberiledi.
Keı jaǵdaılarda ata-analar em izdep shetel asatyny jasyryn emes. Onyń sebebi elimizdiń medıtsına salasyna keıbir ata-analarymyzdyń tarapynan senimsizdik bildirýi bolsa, ekinshi sebebi kópshilik ata-analar elimizde týa jáne júre paıda bolǵan aýrýlarda joǵary mamandandyrylǵan, sapaly medıtsınalyq kómektiń tegin kórsetiletinin bilmeıdi. Osy rette, baspasóz quraldary tarapynan jaqsy aqparattandyrylatyn bolsa, ata-analardyń medıtsına qyzmetkerlerine degen senimi arta túsetin edi.
– Bul saladaǵy kadr máselesine toqtalsańyz...
– Kadr máselesi – barlyq salada ózekti dep aıtýǵa bolady. Búginde óńirlerdegi emdeý mekemelerinde balalar hırýrg mamany tapshylyǵynyń bary jasyryn emes (naqty sany, qansha maman jetkilikti ekenin aıtý ázirge qıyn). Ol elimizdegi medıtsınalyq joǵarǵy oqý oryndarynda 2000 jyldardyń basynda «Pedıatrııa» fakýltetiniń jabylýy sebebinen de bolýy yqtımal. Árıne, naqty sebebin aıtý óte qıyn. Mamandyqtyń aýyrtpalyǵy, kishkene patsıentterimizben jumys jasaýdaǵy qıynshylyqtar jáne taǵysyn taǵy atalǵan saladaǵy maman tapshylyǵyna sebep bolyp otyr.
Qazirgi tańda atalǵan másele boıynsha jumystar júrgizilýde. Elimizdiń joǵarǵy medıtsınalyq oqý oryndarynda, iri medıtsınalyq ortalyqtarynda «Balalar hırýrgııasy» mamandyǵy boıynsha rezıdentýrada jas dárigerler daıarlanýda. Búginde «University Medical Center» KQ bazasynda «Balalar hırýrgııasy» mamandyǵy boıynsha 20 dáriger-rezıdentterdi daıarlap jatyrmyz. Dáriger-rezıdentterimiz qazirgi kúnniń ózinde sheteldiń ozyq klınıkalarynda tájirıbe almasý múmkindikterine ıe bolyp, halyqaralyq konferentsııalarǵa belsendi qatysyp, joǵary deńgeıde kómek kórsete alatyn mamandar retinde qalyptasyp kele jatqanyn naqty aıta alamyn. Osy rette, jaqyn arada kadr tapshylyǵy máselesi oń sheshimin tabatynyna senemin.
– Áńgimeńizge raqmet!