Óziń turyp jatqan eldiń tilin meńgerý, salt-dástúrin qurmetteý - árkimniń azamattyq boryshy - K. Tóleýbaı
Ol QazAqparat tilshisine suhbat berip, óz oılaryn ortaǵa saldy.
- Qazaqstan halqy Assambleıasynyń HV sessııasyna qandaı oılarmen keldińiz? Keshe Parlament depýtattarymen júzdestińiz. Depýtattarǵa aıtatyn qandaı ýájińiz bar?
- Aqtóbe oblystyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵasy bolyp istep jatqanyma jıyrma jyl toldy. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń ashylǵan kezinen beri, alǵashqy forýmynan bastap qatysyp kele jatyrmyn. 1995 jyly qabyldanǵanǵa deıin Konstıtýtsııanyń jalpy halyqtyq talqylaýyna qatystym. Ata zańymyzdyń 7-babynyń 1-tarmaǵy «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy memlekettik til - qazaq tili» dep jazylǵan. Bul - buljymaıtyn zań. 3-tarmaǵynda «Memleket Qazaqstan halqynyń tilderin úırený men damytý úshin jaǵdaı týǵyzýǵa qamqorlyq jasaıdy» degen. Ol da óte oryndy. Al osy baptyń 2-tarmaǵynda «Memlekettik uıymdarda jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynda orys tili resmı túrde qazaq tilimen teń qoldanylady» degen norma bar. Meniń bir pikirim bar, qazaq tili orys tilimen teń qoldanylady, degendi jeleý etip, kóptegen basshylar, bılik basyndaǵylar memlekettik tildi shettetip júr. Aıtalyq, mınıstr ne bir basshy bir saǵat boıy baıandama jasap, bastan-aıaq oryssha sóıleıdi. Sonda eki til de teń qoldanylady degen norma qaıda qalady? Biz qazir teń qoldanýǵa jete almaı otyrmyz. Men sondyqtan aldaǵy ýaqytta Ata zańǵa ózgerister engizilse, 7-baptyń 2-tarmaǵyn alyp tastaǵan jón, dep oılaımyn. Odan eshkim de zardap shekpeıdi, eshkimniń quqyǵy buzylmaıdy.
Meniń bilýimshe, Parlamentte Ákim Ysqaqtyń birinshi shaqyrylymda daıyndaǵan «Kóshi-qon týraly» zań ǵana memlekettik tilde jazylǵan. Odan keıin qazaq tilinde zań jobasyn jazdym degen depýtatty estigen joqpyn. Orys tilinde daıyndalady da, qazaq tiline aýdarylady. Osylaı jasalǵany zańdardyń árbir sóıleminen, baptar men tarmaqtaryndaǵy orasholaq sóz qoldanystarynan-aq kórinip tur. Men depýtattarmen ótken júzdesýde osy máseleni kóterdim.
«Memlekettik til týraly» zańnyń jobasyn usynǵanymyzǵa bir jarym jyl boldy, ol áli Parlamentke kelip túspepti. Memlekettik tildi júzege asyrý úshin arnaıy zań qabyldanýy kerek.
- Sizdiń naqty usynystaryńyz qandaı?
- «Memlekettik til týraly» zań qabyldanýy qajet. Bul tek qazaq halqyna qajet dúnıe dep túsinbeý kerek. Ondaı zań osy elde turyp jatqan ózge ulttar men ulystardyń memlekettik tildi meńgerýine jol ashatyn bolady. Ekinshiden, memlekettik qyzmette júrgender memlekettik tildi bilýi tıis. Sonymen qatar halyqqa qyzmet kórsetý oryndarynyń qyzmetshileri de memlekettik tilde jaýap bere alatyn bolýy qajet.
- Qazaqstan halqy Assambleıasy aıasynda memlekettik tildi damytý maqsatynda qandaı is-sharalar atqarylǵany jón dep esepteısiz?
- Mine, bul tusta memlekettik tildi damytý úshin Qazaqstan halqy Assambleıasynyń róli óte zor. Muny keshegi sózinde Elbasy Nursultan Nazarbaev ta «Endi Qazaqstan halqy Assambleıasy el halqynyń memlekettik tildi meńgerýiniń jalpyulttyq úderisine basshylyq jasaýy kerek», dep atap ótti. Barlyq óńirlerdegi etno-mádenı birlestikter memlekettik tildi damytýǵa úles qossa, aýqymdy ister atqarylatyny sózsiz. Ár ortalyq óz ultynyń ókiline qazaq tilin bilýge yqpal etse, is alǵa basady. Óziń turyp jatqan eldiń tilin meńgerý, salt-dástúrin qurmetteý - turǵyndardyń azamattyq boryshy. Qazaqstan azamattary osy iste birige bilse, yntymaǵymyz jarasymyn taýyp, syılastyǵymyz arta túsetinine kámil senemin.
- Raqmet áńgimeńizge.
QHA .