Ózimdi baqytty jandardyń birimin dep sanaımyn - Talǵat Musabaevpen suhbat
Ár ǵaryshker úshin onyń jerden ushqan kúni men jer betine oralǵan kúni - ǵaryshtyq ómiriniń tarıhynan habardar etetin erekshe kúnder. Talǵat Musabaevtyń aıtýynsha, ol uzaqtyǵy jer betindegi bir jylǵa tatıtyn úsh ǵaryshtyq ǵumyr súrý baqytyna ıe boldy. Osyǵan oraı, biz Reseı Batyry, Qazaqstannyń Halyq qaharmany, QR Ulttyq ǵarysh agenttiniń tóraǵasy Talǵat Musabaevtan 16 jyl buryn bolǵan óziniń ómirindegi eń uzaq ári kúrdeli ekinshi ret ǵaryshqa ushýyn eske túsirýin ótingen edik. - Talǵat Amangeldiuly, siz tuńǵysh ret ǵaryshqa 1994 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty jáne Reseı Federatsııasynyń áskerı qyzmetkeri retinde ushtyńyz. Siz ǵaryshqa attanar aldynda Prezıdentter N.Nazarbaev pen B.Eltsın osyndaı sheshim qabyldaǵan edi. Al, úsh jyldan soń siz ekinshi ret ǵaryshqa halyqaralyq ǵarysh ekıpajynyń komandıri retinde ushtyńyz. Bul qalaı boldy? - Men 1994 jyly ǵarysh keńistigine alǵash ret bet alǵan sátte-aq ekinshi ret ushatynymdy bildim. Sol kezde men kelesi ushqanymda tájirıbe jınaqtap, tıimdirek jumys jasaı alatynymdy túsindim. Ári, Reseı men Qazaqstannyń eń joǵary marapattaryn - Reseı Batyry men Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq qaharmany ataqtaryn ıelengen soń ǵarysh salasyna barynsha eńbek sińirýdi murat ettim. Bul týraly Nursultan Ábishuly Nazarbaevqa ǵaryshqa alǵashqy ushý baǵdarlamasynyń oryndalýy týraly baıandamamnan keıin birden aıtqanym esimde. Men Elbasyna meniń eńbegimdi baǵalaǵany úshin jáne Otanyma zor mártebemen oralýyma tilektestik nıetin bildirgeni úshin alǵysymdy bildirdim. Odan soń Memleket basshysynan ǵaryshkerler jasaǵynda qalyp, ekıpaj komandıri retinde daıyndyq júrgizýge ruqsat suradym. Elbasy bul ótinishimdi maquldady. Bul áńgimeni men Máskeýge oralǵan soń ǵarysh vedomstvolarynyń basshylarymen kezdesken sátimde de qozǵadym. Máselen, Memlekettik komıssııa tóraǵasy general-polkovnık Vladımır Ivanov maǵan birden ekıpaj komandıri retinde kelesi ushýǵa daıyndala ber, seniń boıyńda oǵan tán qasıetterdiń bári bar, dedi. Alaıda, Reseıdiń Ǵarysh týraly zańyna sáıkes, ǵaryshqa attanatyn ǵarysh kemesiniń komandıri tek Reseı azamaty bolýy tıis eken. Sol sátte men bul jaǵdaıda ne isteýim kerektigi jaıly oılana bastadym. - Aıtpaqshy, N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstan joly» kitabynda bul týraly egjeı-tegjeıli jazylǵan. Bul jaıtty Prezıdenttiń óz sózimen sıpattaǵan jón bolar. «Qazaqstannyń ǵaryshtaǵy jetistikteri týraly aıtatyn bolsaq, Reseıdiń Batyry jáne Qazaqstannyń Halyq Batyry, eki eldiń ushqysh-ǵaryshkeri Talǵat Musabaevtyń rólin erekshe atap ótkim keledi. Onyń ǵaryshker bolyp qalyptasý tarıhy Baıqońyrdyń tarıhyn tań qalarlyqtaı etip qaıtalaıdy. Ózi qazaq - ol ǵaryshtaǵy jumystardy jalǵastyrý úshin Reseı azamattyǵyn aldy. 1994 jylǵy birinshi ushýynan keıin orbıtada bortınjener retinde jarty jyldyq vahtada bolǵan Talǵat Musabaevqa ıÝrıı Malenchenkomen birge Reseıdiń joǵary nagradasy tapsyryldy. Ekinshi ret ushýǵa daıyndalý qarsańynda ol menimen aqyldasty. Talǵat ekıpajdyń komandıri bolyp ushqysy keldi, biraq ol úshin «Ǵarysh týraly» Reseı Federatsııasynyń Zańyna sáıkes oǵan Reseıdiń azamattyǵyn alý kerek boldy. Onyń birinshi ushý sapary kezinde júrgizgen ǵylymı eksperımenti ár qaraı jalǵastyrýdy qajet etti. Dálel az emes edi, biraq Talǵatty azamattyqtyń etıkalyq jaǵy qatty oılandyrdy. Men onyń kúdigin seıilttim: «Sen buryn da qazaq bolatynsyń, qazir de qazaqsyń. Qazaqstannyń ǵarysh baǵdarlamasyn oryndaý úshin saǵan bul shartqa barý kerek», dedim».
- Shynymen de solaı boldy. Men Memleket basshysyna maǵan qoldaý kórsetkeni jáne túsinistikpen qaraǵany úshin alǵysymdy bildiremin, sebebi, áńgime tek maǵan ǵana emes, Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵaryshtyq zertteýler baǵdarlamasyna qatysty edi. Jalpy, men osy dana ári uly adamǵa sheksiz rızamyn. Jer betinde de, ǵarysh kóginde de men Prezıdentimizdiń tarapynan zor qoldaýyn jáne qazaqstandyq ǵaryshtyń damýynda memlekettik múddelerdi qorǵaýdy maqsat etetinin sezindim. Mundaı demeýdi ásirese, qazir Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Qazaqstannyń ǵaryshtyq salasyn qurý isinde aıryqsha túısinip júrmiz. - Bizdiń áńgimemiz barysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń synaqtan ótýshi-ǵaryshker Muhtar Aımahanovpen bolǵan jaǵdaıdy suramaı ótkim kelmeıdi. Resmı reseılik BAQ-ta ol ǵaryshqa ushý armanyn júzege asyrý úshin reseılik azamattyqty qabyldady degen aqparat tarady. Bul jaǵdaı týraly ne aıtar edińiz?
Muhtar Aımahanovty daıyndaýǵa Qazaqstannyń qyrýar qarjysy jumsaldy. Onyń nemese birin-biri almastyrý úshin birge daıyndalǵan ekinshi synaqtan ótýshi - ǵaryshker Aıdyn Aıymbetovti ǵaryshqa ushyrýdyń máni QR Ǵaryshkeri mártebesinde ulttyq ǵarysh baǵdarlamasyn oryndaý edi. Qazir bul júıe buzyldy. Muhtardyń óz armanyn memlekettik múddeden joǵary qoıýyn túsine almaımyz. Ol bul áreketimen óziniń dosy Aıdyndy ǵaryshqa attaný múmkindiginen aıyryp otyr. Aıtqandaı, onyń daıyndyǵy da Muhtardan kem túspeıdi. Bul jerde úlken ujdan máselesi bar. Aımahanov bul sheshimdi Qazǵaryshpen de, Úkimetpen de kelispeı, ózi qabyldaǵan. Qazaqstan onyń reseılik Ǵaryshkerlerdi daıyndaý ortalyǵynda bilim alýyn uıymdastyryp, aqysyn tólegen. Bul qaıtalap aıtaıyn, memleket qazynasynyń mıllıondaǵan qyrýar qarjysy...
- Búgingi kúnge oralsaq, ǵaryshqa ekinshi saparyńyz nesimen erekshelendi?
- Bul meniń ǵaryshtyq mansabymdaǵy eń uzaq sapar boldy. Halyqaralyq ekıpaj komandıri boldym. Ol kezde Reseı men AQSh arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıylǵan bolatyn jáne komandır retinde kimdi taǵaıyndaıtyny týraly sheshimdi reseılik jáne amerıkalyq taraptar birge qabyldady.
Bul shynymen de ǵaryshtyq odısseıa boldy. Biz «Mır» orbıtalyq kesheninde 25-shi negizgi ekspedıtsııa baǵdarlamasy, «NASA-7» baǵdarlamasy jáne frantsýzdyq «Pegas» baǵdarlamasy boıynsha jumys istedik. Ǵaryshtaǵy 208 táýlik ishinde birneshe reseılik kemeler men amerıkalyq «shattldy» qabyldadyq. Biz Reseı men AQSh, Germanııa, Frantsııa, Japonııanyń eleýli ǵylymı baǵdarlamalaryn oryndadyq. Qazaqstandyq ǵylymı tájirıbeler baǵdarlamasyn tolyqtaı júzege asyrdyq. Men komandır retinde, bizdiń ǵarysh úıinde bolǵan barlyq adamdar úshin jaýapty boldym. Osy ekspedıtsııa barysynda bortınjener Nıkolaı Býdarınmen birge uzaqtyǵy 30 saǵat 08 mınýt bolatyn ashyq ǵaryshqa bes ret shyqtyq. Ol kezde bul Gınnes rekordtar kitabyna engizilgen naǵyz rekord boldy. Bul sapar men úshin kóptegen jarqyn sáttermen esimde qaldy. Astananyń tanystyrylymyna qatystym. Bul sát áli kóz aldymda. Jer beınesi kórindi: Astana, stadıon minbesi, aınala toly halyq. Kadrda Nursultan Nazarbaevtyń qatty tolqyp turǵandyǵy sezildi. Ol árıne túsinikti jaǵdaı - memlekettiń jańa astanasynyń tusaýkeseri. Álem elderiniń ishinde ákimshilik ortalyqty aýystyrý sekildi táýekelge barý árkimniń qolynan kele bermeıdi. Bul jaǵynan Prezıdentimizdi Birinshi Petrmen salystyrar edim. Ózimdi baqytty jandardyń birimin dep sanaımyn: álemde ǵaryshta júrip, óz memleketiniń astanasynyń tusaýkeserine, Jerdegi óz halqynyń merekesine qatysqan ǵaryshker bolmaǵan. Birqatar elderdiń ǵylym baǵdarlamalaryn oryndaı otyryp, ǵaryshta jumys isteý, sonymen birge mańyzdy saıası mıssııany oryndaý jaǵynan, meniń jolym boldy. Qalaı tolqyǵanymdy ózim de baıqamadym, keıin estidim, kózimnen jas shyqqany kórinip turypty. Ózderińiz túsinesizder ǵoı - mundaı senimdi arqalaý ońaı emes... Biz Nıkolaı Býdarın ekeýmiz Prezıdentti, barlyq qazaqstandyqtardy quttyqtadyq. Ǵaryshtan astanany qalaı kórip turǵanymyzdy, onyń keleshekte damýy týraly óz oıymyzdy aıttyq. Bul tilegimiz qabyl boldy! Jerge qonýymyz da oıdaǵydaı sátti ótti. Quramynda Musabaev, Býdarın, Batýrın bolǵan bizdiń ekıpaj jerge 1998 jyly 25 tamyzda oraldy. Bizdi Qazaqstan Prezıdenti ózi qarsy aldy! Bul kúni men taǵy bir qýanyshty jańalyq estidim. Ǵaryshkerlerdi daıyndaý ortalyǵyndaǵy basshylardyń biri, bizdiń jetekshimiz, Keńes Odaǵynyń Batyry ıÝrıı Nıkolaevıch Glazkov: «Talǵat, seni úshinshi ret ǵaryshqa jiberý sheshimi qabyldandy!» dedi. -Qyzyqty áńgimeńizge kóp rahmet. Aıtpaqshy, qazaqstandyq ǵaryshtyń aıtýly kúnderi jaıynda, bıylǵy 2014 jylǵy 1 shildede Sizdiń alǵashqy ǵarysh saparyńyzǵa 20 jyl tolady eken. Mereıtoıyńyzdy qalaı atap ótpek oıdasyz?
- Qazǵarysh tóraǵasy qyzmetimde nátıjelerge qol jetkizý - maqsatym. Osylaısha atap ótpekpin. Jalpy, jumys nátıjeleri aýyz toltyryp aıtarlyqtaı dep oılaımyn. Eki sóılemeıtin, namysshyl azamat retinde qazaqstandyq ǵaryshtyń damýyn ynta-jigerimen qoldap otyrǵan Elbasyna ulttyq ǵarysh salasyn qurý isi dańǵyl ǵaryshtyq jolmen kele jatqanyn jetkizgim keledi.