Ózbekstandaǵy prezıdent saılaýy: úmitker kimder jáne bul saıası júıege qandaı ózgeris ákeledi
Kezekten tys prezıdent saılaýyn ótkizýge ne sebep?
8 mamyrda Olıı Májilistiń qos palatasy basshylarymen kezdesip, konstıtýtsııalyq referendýmdy qorytyndylaǵan Ózbekstan basshysy Shavkat Mırzıeev kezekten tys prezıdent saılaýyn ótkizý týraly bastama kóterdi.
30 sáýirde ótken referendým nátıjesinde qabyldanǵan Konstıtýtsııanyń jańa redaktsııasynda baptardyń sany 128-den 155-ke deıin, normalar 275-ten 434-ke deıin ulǵaıdy. Tıisinshe, negizgi zańnyń mátini 65%-ǵa jańartyldy. Olardyń ishinde, Ózbekstan prezıdentiniń ókilettik merzimin 5 jyldan 7 jylǵa deıin uzartý, ólim jazasyna tyıym salý, Ózbekstan azamatyn shet memleketke berýge shekteý qoıý sııaqty tarmaqtar bar. Konstıtýtsııaǵa saı, kedeılikti azaıtý, jumyspen qamtý boıynsha birqatar jańa mindettemelerdi memleket óz moınyna alady.
Shavkat Mırzıeevtiń kezekten tys saılaý ótkizý jaıly málimdemesi Ózbekstan úshin de, halyqaralyq qaýymdastyq úshin de kútpegen jaıt boldy. Sondyqtan prezıdenttiń ózi saılaýdy ótkizý sheshimin qabyldaýǵa ne sebep bolǵanyn túsindirdi.
«Árıne, mundaı sheshim qabyldaýǵa qandaı qajettilik sebep boldy degen oryndy suraq týyndaıdy. Nelikten men prezıdenttik merzimniń qalǵan úsh jarym jylynan bas tartyp otyrmyn?! Ózderińiz kórip otyrǵandaı, negizgi zańǵa sáıkes, birinshiden, bıliktiń barlyq tarmaqtaryna reforma júredi. Ekinshiden, jańartylǵan Konstıtýtsııa prezıdentke, Parlamentke, Úkimetke, mınıstrlerge, hokımderge saıası jáne áleýmettik-ekonomıkalyq problemalar boıynsha jańa mindetter júkteıdi. Úshinshiden, halyq bizden barlyq salada asa mańyzdy jáne ózekti ózgerister men reformalardy kútip otyr. Tórtinshiden, qazirgi ýaqytta álemde jáne bizdiń óńirde kúrdeli protsester júrip jatyr. Sondyqtan bul kezde damýdyń durys jáne tıimdi jolyn izdeý, ony iske asyrý eń ózekti máselege aınalyp otyr», - dedi Shavkat Mırzıeev.
Prezıdent bul saılaý zańǵa sáıkes, ashyq jáne ádil túrde ótetinine senim bildirdi. Sonymen qatar, ol partııalar men prezıdenttikke úmitkerler eldiń beıbitshiligi men órkendeýine jáne halyqtyń ál-aýqatyn kóterýge baǵyttalǵan ıdeıalar men bastamalar usynady dep pikir bildirdi.
Prezıdent saılaýyna kim úmitker bola alady?
Qoldanystaǵy zańnamaǵa sáıkes, prezıdent laýazymyna keminde 35 jastaǵy, memlekettik tildi jetik meńgergen, saılaýǵa deıin 10 jyl boıy el aýmaǵynda turaqty turatyn Ózbekstan azamaty saılana alady.
Bul Ózbekstannyń jańa Konstıtýtsııasy kúshine engennen keıingi alǵashqy saılaý bolmaq. Endi prezıdenttiń ókilettik merzimi 5 jyldan 7 jylǵa deıin uzartyldy. Tıisinshe, ózgertilgen negizgi zań Shavkat Mırzıeevke qatarynan eki prezıdenttik merzimnen keıin úshinshi ret osy laýazymǵa saılanýǵa múmkindik usynyp otyr.
Saılaý kodeksine sáıkes, saıası naýqan bastalardan 4 aı buryn resmı tirkelgen saıası partııalar prezıdent laýazymyna úmitker usynýǵa quqyly. Qazirgi ýaqytta Ózbekstanda bes partııa tirkeýden ótken: Ózbekstan halyqtyq-demokratııalyq partııasy, «Mıllı tıklanısh» (Ulttyq jańǵyrý) partııasy, «Adolat» (Ádilet) sotsıal-demokratııalyq partııasy, Ózbekstannyń lıberaldy-demokratııalyq partııasy men Ekologııalyq partııa.
Saılaý protsesiniń bastalýy
8 mamyrda Ózbekstan basshysy bıyl 9 shildede kezekten tys prezıdent saılaýyn ótkizý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
Ózbekstannyń Ortalyq saılaý komıssııasynyń málimetinshe, prezıdent daýys berý kúnin bekitkennen keıin 2 aı ishinde saılaý ótkiziledi. Osyǵan saı, OSK 10 mamyrda saılaý naýqany bastalǵanyn jarııalady.
Mamyr aıynyń sońynda Ózbekstannyń saıası partııalary óz kandıdattaryn anyqtap, OSK-ǵa tıisti qujattardy tapsyrdy. Komıssııanyń saraptamalyq toby 31 mamyr men 2 maýsym aralyǵynda partııalar usynǵan kandıdattardyń zańǵa sáıkestigin tekserdi. Onyń nátıjesinde úmitkerler jetkilikti kólemde qol jınaǵan degen qorytyndy jasaldy.
5 maýsymda OSK merziminen buryn ótetin prezıdent saılaýyna qatysý úshin 4 kandıdattyń resmı tirkelgenin jarııalady. Úmitkerlerdiń úgit-nasıhat jumystary 7 maýsymda bastaldy.
8 shilde - tynyshtyq kúni, ıaǵnı úgit-nasıhatqa tyıym salynady. Al, 9 shildede ózbekstandyqtar saılaý ýchaskelerine byryp, eldiń kelesi prezıdentin tańdaý úshin daýys beredi.
9 shilde - saılaý kúni ózge jaqta demalysta bolatyn nemes issaparǵa ketetin saılaýshylar erte daýys beredi. Atap aıtqanda, olar 28 maýsymnan bastap 5 shildege deıingi aralyqta óz tańdaýyn jasaýy tıis.
Ózbekstan saılaý kodeksiniń 59-babyna sáıkes, saılaýda halyqtyń 50%-dan astam daýysyn jınaǵan kandıdattardyń biri jeńimpaz sanalady. Eger úmitkerlerdiń eshqaısysy daýystyń jartysynan kóbin jınamasa, kelesi aıda OSK saılaýdyń ekinshi týryn ótkizedi. Keler kezeńge eń kóp daýys jınaǵan eki úmitker qatysady, sáıkesinshe basym qoldaý alǵan kandıdat jeńiske jetedi.
Ózbekstan prezıdenti bolýǵa kimder úmitker retinde tirkeldi?
29 mamyrda birinshi bolyp Ózbekstannyń halyqtyq-demokratııalyq partııasy óziniń kandıdatýrasyn bekitti. Partııa atynan prezıdent saılaýyna onyń jetekshisi Ulyqbek Inoıatov qatysady.
Ulyqbek Ilıasovıch Inoıatov 1962 jyly 6 tamyzda Tashkentte dúnıege kelgen, eki joǵary bilimi bar. Injener-ekonomıst, pedagogıka ǵylymdarynyń doktory, professor. 2013-2018 jyldary halyqtyq bilim mınıstri qyzmetin atqarǵan. Keıin Namangan memlekettik ýnıversıtetiniń rektory boldy. 2019 jyly Ózbekstan halyqtyq-demokratııalyq partııasy Ortalyq keńesiniń tóraǵasy, sonymen birge 2020 jyldan bastap Olıı Májilisiniń zań shyǵarý palatasy spıkeriniń orynbasary laýazymyn atqarýda.
Dál sol kúni «Adolat» (Ádilet) sotsıal-demokratııalyq partııasy Ózbekstan Joǵarǵy Soty tóraǵasynyń eks-orynbasary Robahon Mahmýdovany prezıdent saılaýyna kandıdat retinde bekitý sheshimin qabyldady.
Robahon Anvarovna Mahmýdova 1958 jyly 9 qarashada Ferǵana oblysynda dúnıege kelgen. Zańger mamandyǵy boıynsha bilim alǵan. 1999 jyldan bastap sot júıesinde jumys isteıdi. 2020 jyldyń qańtarynda Olıı Májilis Senatyna depýtat bolyp saılandy. Onda ol ǵylym, bilim jáne densaýlyq saqtaý komıtetin basqardy. 2020 jyly shildede Prezıdent usynysymen Robahon Mahmýdova ÓR Joǵarǵy Soty tóraǵasynyń birinshi orynbasary - ákimshilik ister jónindegi sot alqasynyń tóraǵasy laýazymyna taǵaıyndaldy. Ol áli kúnge deıin osy laýazymda qyzmet etip keledi.
30 mamyrda Ózbekstannyń basqarýshy lıberaldy-demokratııalyq partııasynyń kezekti sezinde partııanyń saıası keńesiniń múshesi – qazirgi prezıdent Shavkat Mırzıeevti prezıdent saılaýynda kandıdat etip usyný jóninde sheshim qabyldady.
Shavkat Mıromonovıch Mırzıeev 1957 jyly 24 shildede Ózbekstannyń Jızaq oblysynyń Zaamın aýdanynda dúnıege kelgen. Tashkent ırrıgatsııa jáne melıoratsııa ınstıtýtynda joǵary bilim alyp, ony támamdaǵannan keıin sol oqý ornynda jumys istegen. Osynda eńbek ete júrip, ol kishi ǵylymı qyzmetkerden oqý isi jónindegi prorektor laýazymyna deıin kóterilgen.
Foto: president.uz/ru
Shavkat Mırzıeev saıası mansabyn 1990 jyly bastady. Alǵashynda ol ÓzSSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolyp saılandy. 1992-2003 jyldary Tashkenttegi aýdannyń jáne Jızaq pen Samarqan oblystarynyń hokımi bolyp jumys istedi. 2003 jyldyń jeltoqsannan bastap Ózbekstannyń premer-mınıstri boldy.
2016 jyly 4 jeltoqsanda ótken kezekten tys prezıdent saılaýynda Shavkat Mırzıeev saılaýshylardyń 88,6% daýysyn jınap, Ózbekstan prezıdenti bolyp saılandy. Ol bılikke kelgen alǵashqy kezeńnen bastap el ómiriniń barlyq salalarynda aýqymdy reformalar júrgizildi. Keıin, ıaǵnı 2021 jyldyń qazanynda bolǵan kezekti prezıdent saılaýynda Shavkat Mırzıeev 80,1% daýys jınap, ekinshi merzimge saılandy.
Qazirgi memleket basshysynyń kandıdatýrasyn Ózbekstannyń «Mıllı tıklanısh» (Ulttyq jańǵyrý) demokratııalyq partııasy da qoldady.
Sońǵy bolyp 30 mamyrda óziniń kandıdatyn Ózbekstannyń ekologııalyq partııasy usyndy. Bul saıası birlestiktiń atynan onyń basshysy Abdýshýkýr Hamzaev úmitker atandy.
Abdýshýkýr Hýdoıkýlovıch Hamzaev 1973 jyly 10 jeltoqsanda Surhandarııa oblysynda dúnıege kelgen, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, professor. 1999 jyldan 2017 jylǵa deıin Samarqan aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynda assıstent, aǵa oqytýshy, dekannyń oqý isi jónindegi orynbasary, rýhanı-tárbıe isi jónindegi prorektory bolyp jumys istedi. 2017 - 2022 jyldary orman sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn basqardy. 2022 jyldan bastap Ózbekstan ekologııalyq partııasynyń Ortalyq keńesi atqarý komıtetiniń tóraǵasy qyzmetinde.
Saılaý - konstıtýtsııalyq reformalardyń oryndy jalǵasy
Ózbekstan prezıdenti kezekten tys saılaý ótkizý - jańartylǵan Konstıtýtsııa talaptaryna sáıkes, memlekettik bıliktiń jumysyn jetildirip, halyq bıligi qaǵıdatyn tolyq iske asyrýǵa múmkindik beretinin málim etti.
«Bizdiń negizgi zańymyzǵa sáıkes, memlekettik bıliktiń qaınar kózi -halyq. Sondyqtan, jańartylǵan memlekettik bılik júıesinde halyq tek ózi senetin basshyǵa mandat beredi. Qazirgi jaǵdaıda bul eń durys jáne ádil sheshim bolady dep oılaımyn», - dep atap ótti Shavkat Mırzıeev.
OSK-nyń deregine saı, bıylǵy saılaýdy daıyndap, ótkizý úshin 174,1 mlrd sým (15 mln dollar) qarastyrylǵan. Bul 2021 jyly ótken prezıdent saılaýyn uıymdastyrýǵa bólingen qarjydan 41%-ǵa az.