Ózbekstanda salynatyn AES qandaı bolmaq
Sarapshylardyń boljamyna saı, 2050 jylǵa qaraı Ózbekstanda energııaǵa degen suranys 2 ese artady. Tıisinshe, ekonomıkany turaqty damytý úshin el úkimetiniń aldyna negizgi energııa kózin jasaqtaý mindeti qoıyldy.
«Qazir álem elderiniń úlken jáne az qýatty atom elektr stantsııalaryn salýǵa degen qyzyǵýshylyǵy artyp kele jatqanyn baıqap otyrmyz. Sondyqtan «Rosatommen» yntymaqtastyqty keńeıtý bizdiń energetıkalyq keshenimizdi atom energetıkasyndaǵy ozyq tehnologııalarmen bekemdeı túsýge múmkindik ashady dep sanaımyz», - deıdi Ózbekstannyń Atom energııasy agenttiginiń dırektory Azım Ahmedhadjaev.
Vedomstvonyń málimetinshe, árqaısysynyń qýaty 55 MVt bolatyn 6 reaktor (jalpy qýaty – 330 MVt) Jızaq oblysyndaǵy Týzkan kólinde salynady. Reseılik «Rosatom» qurylystyń bas merdigeri bolady, sonymen qatar qurylysqa ózbekstandyq kompanııalar da tartylmaq.
«Qurylys kúzde bastalady. Aldyn ala tańdalǵan alań zertteldi, onyń jaramdylyǵy men qaýipsizdigi tekserildi. Bul jobany iske asyrý merzimin edáýir qysqartady», - dep málim etti agenttikten.
Jızaq oblysynda salynatyn az qýatty AES-tiń reaktorlary «RITM-200N» dep atalady. Atom energııasy agenttiginiń aqparatynsha, ol Reseıdiń atom energetıkasy salasyndaǵy eń ozyq tehnologııalary qoldanyla otyryp ázirlengen. Ár reaktordyń jylý qýaty – 190 MVt, óndiretin elektr qýaty – 55 MVt, qyzmet etý merzimi – 60 jylǵa deıin. «RITM-200N» serııaly reaktorlar Arktıkanyń qatal klımattyq jaǵdaıynda júk tasymalymen aınalysatyn kemelerge ornatylyp, synaqtan ótken.
«2012 jyldan bastap «Arktıka», «Sibir», «Oral», «ıAkýtııa» jáne «Chýkotka» ámbebap muzjarǵysh kemeleri úshin 10 «RITM-200» reaktory jasap shyǵaryldy. Alǵashqy úsheýi qazirdiń ózinde paıdalanýǵa berilip, Arktıkanyń batys aımaǵyndaǵy kemelerde qoldanylyp keledi. Sondaı-aq, «RITM-200» reaktory bazasyndaǵy AES búginde Ýst-Kýıga aýylynda (ıAkýtııa) salynyp jatyr. Onyń birinshi energoblogyn 2027 jyly iske qosý josparlansa, ol tolyq qýatta 2028 jyldan bastap jumys istemek», - delingen Atom energııasy agenttiginiń túsindirmesinde.
Ózbekstandyq sarapshylardyń paıymdaýynsha, «RITM-200N» reaktorlary negizinde salynatyn atom elektr stantsııasynyń qaýipsizdigi kóp deńgeıli mehanızmder men arnaıy qorǵanysh qabatynyń kómegimen qamtamasyz etiledi. Bul júıeler apattyń aldyn alady jáne birneshe deńgeıli mehanızm qorshaǵan ortaǵa radıoaktıvti qaldyqtardyń bólinýin tejeıdi.
«Atom elektr stantsııasynyń Ortalyq Azııa elderi úshin utymdy tustary kóp. Sondyqtan túrli qýattaǵy AES-terdi salý «energııa-mıksti» saqtap turýǵa baǵyttalǵan. Qandaı da bir energııa óndirý kózderine táýeldi bolyp otyrý orynsyz. Buǵan deıin Ózbekstan qýaty 2,4 mlrd MVt bolatyn úlken AES salýdy josparlaǵan. Degenmen, qazir sol belgilengen orynda az qýatty atom elektr stantsııasynyń qurylysyn bastaý kózdelip otyr», - dedi «Ma'no» zertteý bastamalary ortalyǵynyń dırektory Bahtıer Ergashev.
Onyń paıymdaýynsha, Ózbekstannyń bul strategııasy oryndy. Óıtkeni, bul el bastapqyda az qýatty AES salý arqyly onyń jumysyn, qaýipsizdigin baqylap, bolashaqqa jospar jasaıdy.
«Birtindep atom generatsııasyn damytý josparynyń bolýy óte mańyzdy. Atap aıtqanda, biz AES salamyz, ony tekseremiz, kadrlar daıyndaımyz. Osy kezeńder sátti ótse, onda meniń oıymsha, Ózbekstan úlken qýattaǵy stantsııalardy salýǵa qam jasaıdy», - dep toqtaldy Bahtıer Ergashev.
Sarapshylar atap ótkendeı, az qýatty atom elektr stantsııalarynyń ózindik artyqshylyǵy bar. Máselen, úlken AES-termen salystyrǵanda olardy salýǵa az ýaqyt ketedi.
«Kez kelgen damý energııany qoldaný kóleminiń artýymen baılanysty ekenin túsinýimiz kerek. Bul rette, ony úzdiksiz óndirýge qaýqarly tek AES. Bálkim, bolashaqta ózge de energııa óndirý kózderiniń balamasy paıda bolatyn shyǵar, alaıda taıaý ýaqyttaǵy tapshylyqty jabýdyń negizgi sheshimi atom energetıkasyn damytý. Atalǵan baǵytta Ózbekstanda ilgerileý bar, elimzde 6 reaktor salynady. Olardyń barlyǵy – búginge deıin synaqtan sátti ótip, belsendi qoldanylyp kele jatqan tehnologııa. Máselen, reaktorlar soltústiktegi qatal klımatta júk tasymalymen aınalysatyn kemelerge ornatylǵan», - dep pikir qosty ÓR Ǵylym akademııasynyń Memleket jáne quqyq ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Ravshan Nazarov.
Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń deregine saı, álemde josparlanyp, túrli talqylaý kezeńinde turǵan shamamen 50 az qýatty AES jobasy bar.
Eske sala keteıik, taıaýda Ózbekstan men Reseı AES salý kelisimshartynyń kúshine ený hattamasyna qol qoıdy.
Sondaı-aq «Rosatom» Túrkııada ekinshi atom elektr stantsııasyn salatyny habarlandy.