«Oıran 17 qazanda bola ma?» - BAQ-qa sholý
***
Májilis Tóraǵasy Nurlan Nyǵmatýlınniń jetekshiligimen ótken palatanyń keshegi jalpy otyrysynda depýtattar elimizdiń Azııa Damý bankinen qaryz alýy jáne psıhıkalyq buzylýshylyqtardan zardap shegetin adamdardy májbúrlep emdeý máselelerine qatysty zań jobalaryn qarady. Bul týraly «Egemen Qazaqstannyń» búgingi sanyndaǵy «Turǵyndar tilegi eskerilýi tıis» degen maqalada aıtylady.
Basylymnyń jazýynsha, aldymen kún tártibine sáıkes «Qazaqstan Respýblıkasy men Azııa Damý banki arasyndaǵy Qaryz týraly kelisimdi (Jaı operatsııalar) (OAÓEY 3 Dáliz jolyn rekonstrýktsııalaý jobasy / «Shymkent - Tashkent» jol ýchaskesi/ / «Batys Eýropa - Batys Qytaı» halyqaralyq tranzıt dálizine kireberis/) ratıfıkatsııalaý týraly» zań jobasy qaraldy. Aty aıtyp turǵandaı, Kelisim Azııa Damý bankiniń Qazaqstanǵa «Batys Eýropa - Batys Qytaı» avtomobıl dálizi sheńberinde «Shymkent - Tashkent» jol ýchaskesin damytý úshin qaryz berýdi kózdeıdi.
125 mıllıon dollarlyq qaryz elimizge 4 jyldyq jeńildik kezeńin qosa alǵanda 16 jylǵa berilip otyr. Paıyzdyq mólsherleme LIBOR+0,6 paıyzǵa teń. Al Qazaqstan Úkimetiniń birlesip qarjylandyrylýy 22 mıllıon AQSh dollarynan aspaıdy. El bıýdjetiniń qarjysy qurylys jumystaryn birlesip qarjylandyrýǵa jáne salyqtardy tóleýge jumsalady dep kútilýde. Joba boıynsha Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy Shymkent pen Tashkent arasyndaǵy joldyń 36,7 shaqyrymyn rekonstrýktsııalaý qolǵa alynady.
Sondaı-aq, qurylysty qadaǵalaýdyń jáne kúzet sharalaryn iske asyrýdyń syrtqy monıtorıngi jóninde qyzmetter kórsetý úshin qoldaý qarastyrylǵan.
Joba jumystary 2015 jyly aıaqtalady dep kútilýde. Jobany júzege asyrý elimizdiń kóliktik áleýetin damytýdy qamtamasyz etip, halyqaralyq dálizdiń qazaqstandyq bóliginde qozǵalys qarqynyn aıtarlyqtaı arttyrady. Bul óz kezeginde tranzıttik júkterdiń aınalymyn jáne barlyq deńgeıdegi bıýdjetterdiń kiristerin ulǵaıtýǵa múmkindik beredi.
Osy rette depýtattar óz paıymdaryn da ortaǵa sala ketti. Mysaly, Shalataı Myrzahmetov joldyń eki jaǵyna qorshaýlardyń qoıylýy, mal aıdap ótý oryndarynyń sanyn arttyrý jáne qysqy taıǵaqqa qarsy tehnologııalyq jetistikterdi eskerý qajettigin atap kórsetti. Al Raýan Shaekın turǵyndar tilegi sol joba júzege asyrylyp jatqanda eskerilse degen ótinishin jetkizdi. Osylaısha, talqydan ótken zań jobasy maquldandy.
«Báıterek» ulttyq basqarý holdıngi» aktsıonerlik qoǵamy júrgizgen «Turǵynúıjınaqbanki» AQ is-áreketine qatysty tekserý jumystarynyń nátıjesinde «Aıgerim» turǵyn úı keshenindegi páterlerdiń banktiń birqatar qyzmetkerleri men olardyń týǵan-týystary arasynda bóliniske túsip ketkeni týraly derek dáleldendi. Bul týraly Nur.kz portalyna siltema jasap, «Egemen Qazaqstan» habarlap otyr.
«Iá, rasynda da Parlament Májilisi depýtatynyń (Nurlan Jazylbekov - QazTAG) «Qazaqstan Turǵynúıjınaqbanki» aktsıonerlik qoǵamynyń is-áreketine baılanysty málimdemesinen keıin holdıng jedel komıssııa qurdy. Ol 2013 jylǵy 25 maýsymnan 17 shildege deıingi kezeńde tıisti tekserýin júrgizdi.Tutastaı alǵanda, depýtat saýalynda keltirilgen máseleler boıynsha qoldanystaǵy zańnamalardy buzý faktileri anyqtalǵan joq», - dep habarlady «Báıterek» ulttyq basqarý holdıngi» aktsıonerlik qoǵamynyń basqarýshysy Aıbatyr Jumaǵulov QazTAG tilshisine», - delingen basylymda.
Sonymen birge, onyń málimeti boıynsha, «Aıgerim» turǵyn úı keshenindegi páterlerdiń banktiń birqatar qyzmetkerleri men olardyń týǵan-týystary arasynda bóliniske túsip ketkeni týraly derek dáleldengen bolyp shyqty.
«Atap aıtqanda, «Aıgerim» turǵyn úı kesheninen turǵynjaı satyp alý pýlyna A.A.Bólegenovanyń (banktiń Almaty fılıalynyń dırektory A.M.Bólegenovtiń zaıyby) qatysqany, sondaı-aq, Ch.A.Tileýbergenovke (A.A.Bólegenovanyń baýyry) pýlǵa qatysý quqyǵyn berý faktileri anyqtaldy», - dep atap kórsetti ulttyq holdıngtiń basqarýshysy.
Basylymnyń jazýynsha, holdıng basqarýshysy A.Jumaǵulov, sondaı-aq, turǵyndardyń áleýmettik jaǵynan álsiz bóligin páterdiń kezegine qoıý jergilikti atqarýshy organnyń - bul jaǵdaıda Almaty qalasy turǵyn úı departamentiniń quzyrynda ekenin eskertip ótedi. «Al bank qyzmetkerleriniń áleýmettik jaǵynan álsiz qorǵalǵan turǵyndar esebinen jeńildetilgen tártippen páter alyp ketken jaǵdaılary anyqtalǵan joq», - dep atap kórsetti ol.
***
Ulttyq bank tóraǵasy qyzmetinen Grıgorıı Marchenkonyń «otbasylyq jaǵdaıyna baılanysty» doǵarysqa ketýi sarapshylardy tańdandyra qoımapty. Onyń ornyna burynǵy vıtse-premer Qaırat Kelimbetovtiń kelýi olar úshin «tosyn syı» boldy, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanynda.
Basylymnyń jazýynsha, Ulttyq bank tóraǵasy laýazymynda eki márte bolyp, sońǵy ret osy orynda tórt jyldaı tapjylmaı otyrǵan Marchenkonyń osy jolǵy ketisin sarapshylardyń bir bóligi zeınetaqy reformalarymen tikeleı baılanystyrady. Áıelderdiń zeınetkerlikke shyǵý jasyn kóterý bastamasyn elge túsindirýdegi «reformatordyń» jumysyn maýsym aıynda Memleket basshysy synǵa alǵan. Osydan keıin bas bankırdiń aıaq astynan demalysqa ketkendigi málim bolǵan. Sondyqtan bul jolǵy onyń otstavkasynda zeınetaqy reformalarynyń «úlken úlesi» bar ekenin aıtqan depýtat Vladıslav Kosarev. Senator Qýanysh Aıtahanov ta osyndaı oıda. Depýtat «máselege tereń baıyppen barmaı, zeınetaqy qorynda aqsha joq, máseleni osylaı sheshemiz degen» qarjygerdiń qyzmetten ketýin oń sanaıdy. Marchenkonyń keıbir máselelerdi «tereń zerdelemeı, aıta salatyn» ereksheliginiń de bolǵandyǵyn eske salady.
Dosym Sátpaevtyń sózine qaraǵanda, Marchenkonyń otstavkasy týraly alyp-qashpa áńgime byltyrdan beri tolassyz aıtylyp keledi. «Tipti onyń ornyna kim keletindigi de talqylanǵan. Áıtse de Qaırat Kelimbetovtiń Ulttyq bank tóraǵasy qyzmetine kelýi kóbirek tańdanys týdyrdy» deıdi saıasattanýshy. Sebebi buǵan deıin belgili ekonomıstiń sál bıigirek, ıaǵnı Úkimet basshysy deńgeıine joǵarylaıdy degen boljamdar bolypty. «Ulttyq bank tóraǵasy bolý - mártebeli laýazym, biraq ony memlekettik ıerarhııa turǵysynda joǵary deýge kelmeıdi» deıdi sarapshy. «Oǵan qosa, bank Almatyda ornalasqan, al bizdiń sheneýnikter Aqordaǵa jaqynyraq bolǵandy qalaıdy». Osy turǵydan alǵanda,Kelimbetovtiń bul «júrisi»saýaldar týǵyzatynyn aıtady saıasattanýshy.
Ulttyq bank basshysy aýysqannan bank júıesinde kúrdeli ózgerister bola qoımaıtyndyǵyn topshylaıdy Dosym Sátpaev. Sebebi «bul qarjy ınstıtýtynyń qyzmeti Memleket basshysy arqyly quptalady. Ulttyq bank sońǵy jyldary Qazaqstanda, ásirese, bank jáne qarjy júıesin retteý men qadaǵalaý turǵysynda óziniń yqpalyn kúsheıtti. Bálkim, Ulttyq banktiń qoǵam, memlekettik organdarmen qarym-qatynasyndaǵy saıasaty «jumsaratyn» shyǵar» dep paıymdaıdy sarapshy.
AQSh bıýdjeti áli zańdastyrylǵan joq. Prezıdent Obama usynǵan jobany senat úsh ret maquldap, kongreske jiberse de kongress ony osymen úshinshi ret keri qaıtardy. Bul týraly «Aıqyn» gazeti «Oıran 17 qazanda bola ma?» degen maqalasynda jazady.
Bul joly tek densaýlyq saqtaýdy saqtandyrý jónindegi Barak Obamanyń saılaý aldyndaǵy baǵdarlamasyna ǵana qarsy bolmaı, kongresmender, sonymen birge elge kelýshilerdi zańdastyrý týraly jańa baǵdarlamany da bıýdjetten alyp tastaý qajet degendi úzildi-kesildi aıtyp shyqty. Eskerte keteıik, Barak Obama osy ýaqytqa deıin elde zańsyz júrgen mıgranttardy zańdastyrsaq, memleketke 1 trıllıon dollardyń kóleminde paıda keledi degen bolatyn. Demek, kongresmender paıdany da qajet etpeı turǵan sekildi. Nazar aýdaratyn bir tus, Barak Obama bul joly kongress qandaı joba usynsa da qabyldanbaıdy dep shyqty. Bir qyzyǵy, buǵan deıin eldiń qarjy mınıstri Dj.Lıý bylaı degen bolatyn: «Eger 17 qazanǵa deıin eldiń bıýdjeti zańdastyrylmasa, AQSh tehnıkalyq defoltqa ushyrap, úkimet jumysyn toqtatýǵa májbúr bolady». Kongrestiń sońǵy qaıtarymynan keıin Dj.Lıýdiń bul sózin búkil sarapshylar, saıasatshylar jáne BAQ ókilderi jarysa aıta bastady. Osyǵan jaýap retinde Barak Obama taǵy mynadaı málimdeme jasady. Eger «El bıýdjeti senat usynǵandaı jobada qabyldanbasa, NASA jumysyn toqtatady». Bul shamasy negizinen áskerı ónerkásip kesheniniń negizgi ıeleri bolyp sanalatyn respýblıkashyl kongresmenderge el shegetin zardaptyń qaıda tireletinin naqty eskertý shyǵar. Iá, el bıýdjeti bekimese, úkimettiń jumysyn toqtatý kongresmender úshin qansha jerden qajetti bolsa da, olar eshqashanda NASA jumysyn toqtatýyn qalamaıdy. Ázirshe Obama qolyndaǵy «kózir» osy ǵana.
«AQSh alpaýyttarynyń shyndap iske kiriskenin ishi sezgen bolýy kerek, budan az ǵana buryn Iran prezıdentimen kezdesip, áńgimelesken Barak Obama ótken dúısenbide «Irannyń ıadrolyq baǵdarlamasyna qarsy áskerı yqpal etý máselesi kún tártibinde bar» degendi málimdep shyqty. Osynyń aldynda ǵana, ıaǵnı prezıdentter kezdesýlerinen keıin málimdeme jasaǵan AQSh memlekettik hatshysy Dj. Kerrı bylaı degen bolatyn: «Iranǵa sanktsııa 2-3 aıdyń kóleminde kúshin joıýy múmkin». Árıne, Kerrı Obamanyń kelisiminsiz mundaı málimdeme jasaı almaıdy. Demek, AQSh prezıdenti óziniń bastapqy oıynan bas tartqany bylaı tursyn, Kýk-Klýks-Klan tobynyń sahnaǵa shyǵýynan keıin «álemdik jendet» rólin oınaýǵa ázirligin bildirgen deımiz be qalaı?
Qalaı bolǵanda da demokrat, beıbitshilik jolyndaǵy Nobel syılyǵynyń ıegeri Barak Obama qazir qıyn jaǵdaıda qalǵandaı. Shıelenisti másele qalaı damıdy, ony ýaqyt kórseter. Al biz oqıǵa qalaı damysa da AQSh eshqandaı paıdaǵa shyqpaıdy, tek ózin de, ózgelerdi de daǵdarystar batpaǵyna batyra túsedi degendi ashyq aıtamyz», - dep jazady basylym.