Otandyq gaz - eldiń yrysy
Biraq, ókinishke oraı, osy ýaqytqa deıin halyqty gazben jáne elektr energııasymen qamtý jaǵynan ımportqa táýeldilik saqtalyp otyr. Al bul jaǵdaı Qazaqstannyń birqatar aımaqtarynda halyq ózi tutynatyn energetıkanyń osy eki mańyzdy túriniń qunyn el ishinde emes, basqa memleketterde qalyptasqan baǵa negizinde tóleýge májbúr degendi bildiredi. Al, mundaı tólemaqy elimizdegi ortasha aqydan joǵary bolady. Sondyqtan, ishki suranysty óteı alatyndaı deńgeıde energetıka qoryn óndirý qajettigi týyndap otyr.
Sońǵy kezde gaz óndirý kólemi birshama ulǵaıdy. Al ony tutyný kórsetkishi bolmashy ǵana ósti. Máselen, 2013 jyly ol 10,9 mlrd. tekshemetrdi quraǵan. Al gazdy óndirý kórsetkishi bolsa sol ýaqytta 39,3 mlrd. tekshemetrge deıin ósken. 2014 jyly «kógildir otyn» shıkizaty óniminiń kólemi 2,2%-ǵa ulǵaıǵan. Bul 43,2 mlrd. tekshemetr degen sóz. Sońǵy málimetterge qaraǵanda, Qazaqstanda gaz óndirý kólemi 2015 jyly negizinen 2014 jylǵy deńgeıi kóleminde qalǵany baıqaldy. Degenmen, bunyń ózi ishki tutynys kórsetkishinen áldeqaıda joǵary. Alaıda, elimiz áli kúnge deıin óz azamattary paıdalanatyn gazdyń biraz bóligin syrttan satyp ákelýge májbúr.
Máselen, keıingi kezge deıin turǵyndary el halqynyń 40 paıyzyna jýyǵyn quraıtyn ońtústik aımaqta - Almaty qalasynda jáne Ońtústik Qazaqstan, Jambyl, Almaty oblystarynda - tutynylatyn «kógildir otyn» negizinen Ózbekstannan alynady. Onyń úzdiksiz berilý jaǵdaıy men baǵasynyń turaqsyzdyǵy keıde biraz qıyndyqtar týǵyzatyny anyq. Árıne, eger sol ońtústik aımaqty túgeldeı otandyq gaz esebinen qamtamasyz etý múmkin bolsa, bundaı máselege bas aýyrtýdyń qajeti bolmas edi. Bul rette atalǵan máseleni sheshýdiń eki joly bar.
Birinshisi - jergilikti múmkindikti paıdalaný. Ol ımporttyq gazǵa degen táýeldilikti birshama qysqartýǵa yqpal etedi.
Ekinshisi - ońtústik aımaqqa óz elimizdiń soltústiginde óndiriletin gazdy tasymaldaıtyn qubyr tartý.
Osy eki amaldyń birinshisi qazirdiń ózinde júzege asyrylý ústinde. Aıtqaly otyrǵanymyz, Jambyl oblysynda ornalasqan Amangeldi gaz kenishin ıgerý jaıynda. 2001 jyly júrgizilgen burǵylaý jumystary ondaǵy qor kóleminiń 51 mlrd. tekshemetrge deıin jetetinin kórsetken. Bul kenishti ıgerýdi óz qolyna alǵan «QazMunaıGaz» mamandary bastapqyda ónim jylyna 1 mlrd. tekshemetrge jetedi dep kútken bolatyn. Sonyń nátıjesinde ońtústik aımaqtaǵy gaz ımportyna degen degen táýeldilikti birshama azaıtýǵa sep bolady.
Degenmen, soltústik aımaqtan ońtústikke gaz qubyryn tartý jobasy júzege asyrylý ústinde. «Beıneý-Bozoı-Shymkent» gaz qubyry qazirdiń ózinde aıaqtalýǵa jaqyn. Onyń birinshi satysy 2013 jyly berilse, jylyna 10 mlrd. tekshemetr tabıǵı gaz jetkize alatyn qýaty bar ekinshi satysy 2015 jyldyń qarasha aıynyń 23-i kúni iske qosyldy. Bul torap Qazaqstan aýmaǵy boıynsha kez kelgen baǵytta gaz tasymaldaýdy ártaraptandyrýǵa jáne ımporttyq gazǵa degen táýeldilikti tolyq joıýǵa kepildik beredi.
Jalpy, «QazTransGaz» tranzıttik áleýetti arttyrý jáne energııa resýrstaryn tasymaldaý jóninde Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaýdy júzege asyrýdy jalǵastyra bermek. «Beıneý-Bozoı-Shymkent» magıstraliniń uzyndyǵy 1475 shaqyrymdy quraıdy. Bul gaz qubyry 577 eldi mekendi «kógildir otynmen» qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Onyń 230-y Ońtústik Qazaqstan oblysynda ornalasqan. Atalmysh eldi mekenderdiń bir bóligi buǵan deıin eshqashan gazdandyrylmaǵan. Ekinshi bóligi kógildir otyndy ázirshe Ózbekstannan alyp otyr. Osy magıstraldiń iske qosylýymen Qazaqstan tolyqtaı otandyq gazben qamtamasyz etiletin bolady.
Al Batys Qazaqstan oblysynda jaǵdaı basqasha. Munda elimizdegi búkil «kógildir otyn» qorynyń 4/1 nemese 25 paıyzǵa jýyǵyn qamtıtyn Qarashyǵanaq kenishi ornalasqan. Ondaǵy jer qoınaýynda gazdyń kólemi 452 mlrd. tekshemetrden 1,3 trıllıon tekshemetrge deıin jetetin kórinedi. Buǵan qosa, sol Batys Qazaqstan oblysynyń ústimen ótetin jáne túrikmen men ózbektiń «kógildir otynyn» Reseı jaqqa qaraı tasymaldaıtyn «Orta Azııa-Ortalyq» halyqaralyq magıstraldik qubyrynyń bar ekenin eske salaıyq.
Degenmen, bul óńirdiń halqy áli kúnge deıin Reseıden ımporttalatyn gazdy tutynady. Biraq Batys Qazaqstan oblysynda ońtústik aımaqtaǵydaı «kógildir otynnyń» ýaqtyly berilip turýy men onyń baǵasynyń turaqty bolýyna qatysty ázirge aıtarlyqtaı qıyndyqtar týyndaı qoıǵan joq. Sebebi, bul jerdegi máseleniń mánisi mynada. Osy kúnge deıin bul oblys óz jerinde óndiriletin gazdy óńdeýge aldymen Orynbordaǵy «Orenbýrggazprom» óndiristik birlestigine jiberedi, sonan soń ony qaıtadan satyp alady. ıAǵnı, shyndyǵynda, mundaǵy halyqtyń tutynatyn gazy - Qazaqstannyń gazy, al óńdelýi - Reseıden. Sondyqtan da onyń berilip otyrýy - turaqty, al baǵasy - aıtarlyqtaı tómen. Qazaqstan gazyn birlesip ıgerý týraly kelisimderden soń, Batys Qazaqstan oblysyndaǵy osy qolaıly jaǵdaı ári qaraı saqtala berýi bek múmkin.