Óskemende ǵalymdar aýa sapasyna monıtorıng jasaý úshin kartografııalyq atlas jasap jatyr

<p>ÓSKEMEN. KAZINFORM &ndash; Óskemen qalasynda ótken jyldyń qarasha aıynan beri aýa sapasyna qatysty halyqtyń shaǵymy qarsha borap ketti. Soǵan baılanysty ekologııalyq jaǵdaıǵa monıtorıngti kúsheıtý týraly usynystar da jıi aıtylyp jatty. Osy rette, óskemendik ǵalymdar monıtorıngtiń tyń ádisin usynyp, jańa jobany qolǵa aldy.</p>

Qalada jel soqpaǵan kezde kóshelerdi tútin basyp alady. Qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaı qalyptasqandyqtan turǵyndarǵa dalada uzaq júrmeı, páterdegi terezeler men jeldetkishterdi jaýyp, qaınatylǵan, tazartylǵan nemese gazsyz mıneraldy sý men sháıdi jıi ishý usynylady. 
Halyq arasynda aýa sapasyna jasalatyn monıtorıngke kúmánmen qaraıtyndar jeterlik.

Atmosferaǵa jyl saıyn 400 myń tonnadan astam zııandy zattar shyǵarylady. Bul az emes. Jaǵdaıdy retteý úshin Óskemende arnaıy qurylǵan ekologııalyq bıýro resmı túrde jumysyn bastady.

Uıymnyń maqsaty - shahardaǵy aýa sapasyn jaqsartýǵa yqpal etý jáne kásiporyndarǵa salynǵan ekologııalyq aıyppuldardan túsken qarajatty bólý boıynsha usynystar engizý. 
Endi sapaly monıtorıng júrgizý úshin ne istelmek degen suraq týyndaıdy. Bul turǵyda jergilikti ǵalymdar eńbektenip jatyr. S.Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan ýnıversıtetiniń qaýymdastyrylǵan professory, bıologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Gúlnaz Sadyqanova halyqtyń densaýlyq kórsetkishteri men qorshaǵan ortanyń lastanýyn geoaqparattyq tehnologııalardy qoldana otyryp sapaly ekologııalyq-medıtsınalyq-bıologııalyq monıtorıng júrgizýdi usyndy.

Barlyq alynǵan derekter ınteraktıvti kartografııalyq atlasqa júktelmek.

– Bizdi qorshaǵan ortaǵa kún saıyn kúkirt angıdrıdi, azot oksıdteri, myshıak, selen, synap, lıtıı jáne basqa da toksındi metaldardyń bólshekteri taralady. Bul zııandy zattar taǵam, aýyz sý jáne atmosferalyq aýa arqyly adam aǵzasyna túsedi. Muny jaı kózben kórý múmkin bolmaǵanymen, kez kelgen turǵyn biz qurastyrǵan atlastan bul kórsetkishterdi kóre alady, – deıdi Gúlnaz Sadyqanova.

Atlasta qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde ekologııalyq jáne medıtsınalyq málimetterdi qamtıtyn elektrondy derekter qory bolmaq. Búginde ǵalymdar toby Gúlnaz Sadyqanovanyń basshylyǵymen korrelıatsııalyq jáne regressııalyq taldaý jumystaryn júrgizýde.

Professor bul kúrdeli jobany júzege asyrýǵa tek ǵylymı qyzyǵýshylyǵy ǵana emes, óziniń jeke sebepteri de yqpal etkenin aıtty. Óskemende 30 jyldan astam turyp kele jatqan ol, kenetten paıda bolatyn allergııalyq jótel, murynnyń ashýy nemese tamaqtyń qatty qyshýy sııaqty jaǵdaılardy jaqsy biledi.

– Bizdiń atlas ekolog, bıolog, genetık, kartografııa jáne medıtsına salalarynyń mamandaryn biriktirip, qorshaǵan ortanyń lastanýynyń saldaryn kórsetetin kontseptýaldy model qurýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar halyqtyń densaýlyǵy men ekojúıeni saqtaýǵa baǵyttalǵan praktıkalyq usynystar jasaıdy, – deıdi joba avtory.

Eske salsaq, osyǵan deıin elimizde aýa sapasy nasharlaǵan qalalar sany kúrt artqany habarlanǵan.