Ortalyq Azııadan úmit arqalap attandym – BUU Bas hatshysynyń birinshi orynbasary
«Jaqynda men resmı saparmen Ortalyq Azııadaǵy Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan jáne Ózbekstan elderine baryp qaıttym.
Tájikstan astanasy Dýshanbede ótken halyqaralyq konferentsııa sol saparymnyń túptaǵany boldy deýge turarlyq. Іs-shara óńir úshin ózekti bolyp sanalatyn sý máselelerine arnaldy.
Aýǵanstannan tys jerlerde, Ortalyq Azııa aımaǵynda sý beıbitshilik pen yntymaqtyń katalızatory bolyp esepteledi. Ortalyq Azııa elderi sýdy jasyl energetıkaǵa, aýyl sharýashylyǵyn klımatty saqtaı otyryp júrgizýdiń ádisterine jáne aýyz sý tapshylyǵyn sheshýge paıdalanady», - dep jazady BUU ókili.
Ámına Muhammed Ortalyq Azııa elderiniń sý resýrstaryn basqarýdy jetildirýge barynsha yntaly ekenin ańǵarǵan.
«Bir kezderi Aral teńizi álemdegi tórtinshi úlken kól bolǵan. Aýyl sharýashylyǵy salasynda ondaǵan jyldar buryn júrgizilgen orynsyz ırrıgatsııalyq jobalar temperatýranyń joǵarylaýymen birge 1990-shy jyldardyń aıaǵynda teńiz betiniń bastapqy qalpynan 10%-ǵa deıin tómendeýine ákeldi. Aral teńizindegi klımattyq apat ulttyq nemese aımaqtyq sheńberden áldeqaıda aýqymdy. Bul – jahandyq tragedııa.
BUU Bas Assambleıasy Aral teńizin ekologııalyq ınnovatsııalar men tehnologııalar aımaǵy dep jarııalady»,- deıdi BUU Bas hatshysynyń birinshi orynbasary.
Onyń paıymynsha, klımattyń ózgerýine qarsy kúreste óńirlik sharalardyń mańyzy erekshe.
«Ortalyq Azııada muzdyqtar sý men ekojúıe teńgeriminde mańyzdy ról atqarady. Jahandyq jylyný aımaqta sol muzdyqtardyń erýin tezdetýde. Ortalyq Azııadaǵy muzdyqtar keıingi elý jylda 25 paıyz sarqyldy. Aldaǵy 20 jylda taǵy osyndaı kólemde muzdyqtar joıylýy múmkin. Bul qorshaǵan ortaǵa tastalatyn shyǵaryndylardy azaıtý, Parıj klımat kelisimindegi temperatýranyń 1,5 gradýsqa deıin ósýin shuǵyl túrde shekteý maqsatyna qol jetkizýge jahan bolyp áreket etýge negiz bolatyn sebeptiń biri», - deıdi ol.
BUU ókili Qyrǵyz Respýblıkasy 2022 jyldy taý ekojúıelerin qorǵaý jáne klımattyq turaqtylyq jyly dep jarııalaǵanyn, aımaqtaǵy basqa elder ol bastamany qolaýǵa mindetteme alǵanyn rızashylyqpen atap ótken.
«Qarajattyń bolmaýy aımaqtyń ózin, ekonomıkasyn «jasyldandyrýǵa» aıtarlyqtaı kedergi bolyp tur.
Mundaǵy tabıǵı baılyqty saqtaý men qalpyna keltirý sharalaryna da qarajat jetispeýshligi aıtarlyqtaı kedergi. Biraq óńir elderiniń bul turǵydaǵy ambıtsııalary quptarlyq. Tsıfrlyq tehnologııamen úılesim tapqan jasyl ekonomıka jalpy ekonomıkany jańǵyrtyp qana qoımaı, jahandyq qajettiliktermen úndes sektorlarda jańa jumys oryndaryn ashýǵa múmkindik beredi. Sondaı-aq, aımaqta demografııalyq ózgerister jasaý úshin ekonomıkalyq damý jolyn qaıta qaraý mańyzdy», - degen oı aıtady.
BUU deregi boıynsha, Ortalyq Azııada 76,5 mln adam turady. Onyń kóbi jastar. Óńirdegi halyqtyń ortasha jasy – 27,6.
«Men Ortalyq Azııa ýnıversıtetinde bolyp, jastarmen kezdestim. Olar óz elderiniń ekonomıkasyn ónimdi etip qalyptastyrýǵa tas-túıin daıyn. Tek únderine qulaq asý qajet», - deıdi Ámına Muhammed.
Aıtýynsha, jasyna qaramastan ózi tildesken áıelderdiń bárinen osyǵan uqsas pikir estigen.
«Olar áıelderdiń ekonomıkadaǵy múmkindikterin, quqyqtary men kóshbasshylyǵyn qamtamasyz etetin teń quqyqty jáne ınklıýzıvti qoǵam qurýǵa tezirek kirisýdi qalaıdy.
Sonymen birge jahandyq aýqymda kóleńkeli pandemııaǵa aınalǵan genderlik zorlyq-zombylyqtyń qateri bar. Ortalyq Azııaǵa ony da eńserý kerek. Ásirese jynysqa qaraı kemsitý ádetin joıyp, jaýyr bolǵan áleýmettik normalardan, patrıarhaldyq qatynastar men taptaýryn túsinikterden arylý qajet. Sonda ǵana tolyqtaı genderlik teńdik ornaıdy»,- deıdi BUU Bas hatshysynyń birinshi orynbasary..
Birikken Ulttar Uıymy bul turǵyda da Ortalyq Azııa elderimen birlesip jumys isteýge jáne qoldaý kórsetýge daıyn.
«Adam quqyqtaryna qatysty máseleler basty nazarda bolýy kerek. Birikken Ulttar Uıymy osal toptardyń únin jetkizýdi kúsheıtedi. Sol arqyly teńdikke, ádildik pen ınklıýzıvtilikke, aımaqtaǵy turaqty damý men beıbitshilikti saqtaýǵa qajetti sheshimder usynady. Aımaqtaǵy shekaramen baılanysty daýly máselelerdiń sheshimin tabý beıbitshilikpen birge áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa negiz bolady.
Ýkrınadaǵy soǵystyń halyq pen ekonomıkaǵa tıgizetin aýyrtpalyǵyn jeńildetý, zorlyq-zombylyq ekstremızminiń taralýyna jol bermeý sharalaryn qabyldaý úshin zańnyń ústemdigi qajet. Onyń ishinde halyqaralyq quqyqtyń, adam quqyqtarynyń orny erekshe», - degen Ámına Muhammed óńirge jasaǵan sarparynan jaqsy ásermen oralǵanyn málim etti.
«Kóptegen syn-tegeýrinderge qaramastan, Ortalyq Azııadan úmit arqalap attandym. Ózgerister bolyp jatyr.Búkil Ortalyq Azııanyń halqynyń ınklıýzıvti jáne turaqty bolashaǵyn qamtamasyz etýge tolyq múmkindik bar», -dedi BUU-nyń laýazymdy basshysy.
Eske salsaq, 9 maýsymda Prezıdent Qasmy-Jomart Toqaev BUU Bas hatshysynyń birinshi orynbasary Amına Muhammedti qabyldaǵan bolatyn.