«Ortalyq Azııa – Úndistan» sammıti: Qasym-Jomart Toqaev qandaı máselelerdi kóterdi
Sonymen qatar onlaın ótken kezdesýge Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon, Túrikmenstan Prezıdenti Gýrbangýly Berdimuhamedov jáne Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıeev qatysty.
Memleket basshysy, eń aldymen, sammıt ótkizý jónindegi paıdaly ári der kezinde kótergen bastamasy úshin Úndistan Premer-Mınıstrine rızashylyq bildirip, Narendra Modı men úndi halqyn Respýblıka kúni merekesimen quttyqtady.
Qazaqstan Prezıdenti ejelgi ári ózindik órkenıettiń jarqyn kórinisi sanalatyn Úndistannyń egemendik alǵaly beri ekonomıkalyq damýda tańǵalarlyq tabystarǵa qol jetkizgenin atap ótti.
– Bul sammıttiń Ortalyq Azııa elderi men Úndistan arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń 30 jyldyǵymen tuspa-tus kelýiniń sımvoldyq máni zor. Osy jyldar ishinde biz syndarly saıası dıalog ornattyq ári kópqyrly ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq baılanystarymyzdy udaıy keńeıtip kelemiz. Keń baıtaq Azııa aımaǵy orasan zor resýrstar men zııatkerlik áleýetke ıe. Munda mańyzdy kólik dálizderi men qarqyndy damyp kele jatqan naryqtar bar. Azııanyń álemdik ekonomıkadaǵy róli aıtarlyqtaı artyp, ınvestıtsııa men kapıtal tartýdyń jahandyq jańa ortalyǵyna aınalyp keledi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdenttiń pikirinshe, bul ózara tıimdi yntymaqtastyqtyń qolaıly múmkindikterin júzege asyrýǵa, eń aldymen, saýda-sattyqty jandandyrýǵa keń jol ashady. Atap aıtqanda, Ortalyq Azııa elderi men Úndistan arasyndaǵy taýar aınalymy 2020 jyly 3 mıllıard dollarǵa jetken. Osy rette Qazaqstannyń úlesi 80 paıyzdy qurady.
– Biraq qazirgi kórsetkishter bizdiń ekonomıkalyq áleýetimizdiń jıyntyǵyna áli de saı kelmeıdi. Meniń oıymsha, «Ortalyq Azııa elderi – Úndistan» sammıti sııaqty dıalog alańdary elderimizdiń qarqyndy damýyna, sondaı-aq jańa syn-tegeýrinder men táýekel-qaterlerge laıyqty tótep berýge septigin tıgizedi. Osyǵan baılanysty tabysty pikir almasýdyń biregeı formaty memleketterimiz arasyndaǵy yntymaqtastyqty sapaly ári jańa deńgeıge kóterýge yqpal etetine senimdimin, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy «Ortalyq Azııa elderi – Úndistan» dıalogynyń mańyzdy baǵyttary boıynsha óz pikirin ortaǵa saldy. Osy rette Qasym-Jomart Toqaev saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty odan ári damytý jáne kólik-tranzıt qatynastaryn jolǵa qoıý máseleleri basty basymdyqqa ıe bolýy kerek ekenin aıtty.
Atap aıtqanda, Prezıdent kólik-logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa basa mán berdi. Bul baǵyt boıynsha Ortalyq Azııanyń áleýeti zor.
Memleket basshysy Qazaqstan aýmaǵy arqyly 11 halyqaralyq kólik dálizi ótetinin, onyń beseýi temirjol jáne altaýy avtomobıl baǵyttary ekenin atap ótti. Bul joldar Shyǵys – Batys, Soltústik – Ońtústik baǵyttaryndaǵy júk qozǵalystarynyń joǵary jyldamdyǵyn qamtamasyz etedi. Sonymen qatar Prezıdent Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń biryńǵaı keden júıesi aıasynda Qazaqstannyń Aqtaý jáne Quryq porttary arqyly ótetin soltústik batys jáne ońtústik batys baǵytyndaǵy tranzıttiń múmkindigine nazar aýdardy.
– Ortalyq jáne Ońtústik Azııa elderi arasyndaǵy qarym-qatynastar arhıtektýrasynyń negizgi elementi senimdi, tıimdi ári qaýipsiz tranzıtti ınfraqurylym qalyptastyratynyna senimdimin. Ol úshin aımaqaralyq kólik-logıstıkalyq konsortsıým qurý múmkindigin qarastyrýdy usynamyn. Bul qurylym Úndistan, Kaspıı teńizi men Parsy shyǵanaǵy baǵyttaryndaǵy kólik baǵdarlarynyń tolyqqandy ári ózara tıimdi júktemesine qatysty ulttyq saıasattardy úılestirýge yqpal eter edi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Qazaqstan Prezıdenti ózara taýar aınalymyn arttyrý maqsatymen kúsh biriktirýdi dıalog aıasyndaǵy taǵy bir basymdyq retinde atady. Sondaı-aq Úndistannyń syrtqy saýda aınalymyndaǵy Ortalyq Azııa elderiniń úlesi bir paıyzǵa jetpeıtinin aıtty. Osyǵan baılanysty Qasym-Jomart Toqaev Úndistan tarapynyń saýda jáne ónerkásip mınıstrleri deńgeıinde saýda-ekonomıkalyq platforma qurý týraly bastamasyn qoldady.
– Qazaqstanda is júzinde birlesip júzege asyrý úshin qajettiniń bári bar. Atap aıtqanda, biz 610 mıllıon dollar bolatyn 80 taýardyń tizimin jasadyq, ony jaqyn arada Úndistan tarapyna jibere alamyz. Úndistannyń Qazaqstanǵa shyǵaratyn eksportyn keńeıtý múmkindigin de qarastyrýǵa daıynbyz. Osyǵan baılanysty men ár eldiń básekelestik artyqshylyqtaryn eskere otyryp, Saýda kólemin arttyrý jóninde jospar ázirleýdi usynamyn, – dedi Memleket basshysy.
Sonymen qatar Prezıdent ózara ınvestıtsııalardyń kólemin arttyrý qajet ekenine toqtaldy. Bul turǵyda Memleket basshysy Qazaqstannyń aldaǵy ýaqytta barlyq ınvestıtsııalyq mindettemelerdi múltiksiz jáne tolyq oryndaıtynyna sendirdi. Investıtsııalyq ahýaldyń jaqsarýy Jańa Qazaqstan tujyrymdamasynyń negizi sanalatyn ekonomıkalyq saıasattyń quramdas bólikteriniń biri ekenin basa aıtty.
– Biz taý-ken metallýrgııa kesheni, aýyl sharýashylyǵy, jasyl energetıka, densaýlyq saqtaý jáne farmatsevtıka sııaqty perspektıvti salalarǵa ınvestıtsııa tartýǵa múddelimiz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy azyq-túlik naryqtarynyń turaqtylyqtyǵyn qamtamasyz etý máselesin ózekti dep sanaıdy. Onyń pikirinshe, dıalog aıasynda agrotehnıkalyq jáne ǵylymı-ınnovatsııalyq yqpaldastyqty nyǵaıtý sharalaryn ázirleý, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy mınıstrleriniń konsýltatsııalaryn turaqty túrde ótkizý mańyzdy.
Budan bólek, Prezıdent ekonomıkany tsıfrlandyrý máselesine de toqtaldy. Memleket basshysy elimizdiń osy saladaǵy áleýeti týraly aıta kele, jasandy ıntellektini engizý, Big Data, ınternet zattar, onlaın-kommertsııa jáne kıber qaýipsizdik, sondaı-aq elimizde telekommýnıkatsııalar jáne elektrondy ónerkásip, elektrondy tehnıkalardyń jıyntyq bólshekterin shyǵarý salasyndaǵy zerthanalardy ashý sııaqty birqatar mańyzdy baǵytty atap ótti.
Qasym-Jomart Toqaev atalǵan baǵyttar boıynsha ózara tıimdi yntymaqtastyq ornatýǵa ázir ekenin rastap, úndistandyq seriktesterdi Qazaqstan naryǵyna shaqyrdy.
– Qazaqstan halqyna Joldaýymda 2025 jylǵa qaraı keminde 100 myń joǵary bilikti IT-mamandaryn daıarlaý mindetin júktedim. Osyǵan baılanysty, Úndistannyń IT jáne ınjenerlik kadrlardy daıarlaýdaǵy tájirıbeleri qyzyǵýshylyq týdyrady. Sózden iske kóshý maqsatymen Halyqaralyq Astana Hub IT-startaptar tehnoparkiniń bazasynda Bagmane Tehnologııalyq parkimen jáne Úndistannyń basqa da IT salasyndaǵy alpaýyttarymen birlese otyryp, Ortalyq Azııaǵa arnalǵan ınjenerlik keńse men aqparattyq tehnologııalar mektebin ashýdy usynamyz, – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy qaýipsizdik máselelerine arnaıy toqtaldy. Prezıdent álemde bolyp jatqan oqıǵalar terrorızmniń, ekstremızm jáne transulttyq qylmystardyń qater tóndirip otyrǵanyn aıtty. Bul jaǵdaıda Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes qyzmetiniń ózektiligi arta túsedi.
– Keńestiń áleýeti men mártebesin nyǵaıtýda Úndistannyń róli zor. Bıyl Azııadaǵa ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńestiń mereıtoılyq sammıti ótedi. Modı myrza, Sizdi, Qazaqstannyń elordasynda kóremin dep úmittenemin, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent aldaǵy sammıttiń kún tártibindegi ózekti máselelerdiń qataryna aýǵan problemasy da engiziletinin aıtty.
Memleket basshysy sózin qorytyndylaı kele, joǵary deńgeıdegi kezdesýlerdiń osyndaı formaty aımaqtyq kún tártibindegi mańyzdy máselelerdi sheshý úshin tıimdi alańǵa aınalatynyna senim bildirdi.
Jıyn qorytyndysy boıynsha memleketter basshylary «Ortalyq Azııa – Úndistan» atty alǵashqy sammıttiń Deklaratsııasyn qabyldady.