Ormanshylardy zeınetke shyǵarý jasyn qaıta qaraý kerek - sarapshy
- Marjan Kenjebekqyzy, ormanshylarǵa qandaı mindetter júktelgen?
- Memlekettik ınspektorlyq negizgi qyzmettik mindetterine orman men ósimdikterdi, ańdy qorǵaý júktelgen.
Olar ózderine bekitilgen orman alqabyn kún saıyn aralap, osy saladaǵy zańnamada jazylǵan talaptarǵa sáıkes, zań buzý áreketterine jol bermeıdi. ıAǵnı olar ormandy órtten, aǵashty zańsyz kesýden, brakonerlerden qorǵaý qyzmetin atqaryp keledi. Sonymen qatar memlekettik ınspektorlar josparlanǵan jumystardy oryndaıdy. Bul turǵyda orman sharýashyly, bıotehnıkalyq, órtke qarsy is-sharalardy uıymdastyrady. Olar óz aýmaǵyndaǵy jer telimin jalǵa alyp otyrǵandarǵa, týrısterge qaýipsizdikke qatysty tıisti aqparat taratady.
- «Býrabaı» ulttyq parkiniń aýmaǵy 130 myń gektarǵa jýyq aýmaqty alyp jatyr. Osy jerde qaýpsizdik talaptaryn buzatyndar jıi kezdese me?
- Ulttyq park aýmaǵynda qonaqtarǵa biz aldymen qaýpsizdik talaptaryn túsindiremiz. Eger jeke adamdar negizgi erejeni buzyp, osy kemshiligin keıinnen túsinip, barlyǵyn túzetse, onda tek eskertý aıtamyz. Al orman ishinde mangal nemese ot jaqsa, qatań jaýapkershilik qarastyrylǵan. Bul turǵyda Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 367 jáne 380-baby boıynsha jaza eskerilgen. Jaz bastalǵaly ulttyq parkke keletinder kóbeıdi. 26 ákimshilik hattama toltyrdyq. Biz quqyq qorǵaý organy emespiz, sondyqtan aldyn alý is-sharalaryna, túsinidirýge kóp kóńil bólemiz.
- Órt oshaǵy anyqtalǵan kezde, ınspektorlardyń jumys algorıtmi qandaı?
- 2020 jyldyń jeltoqsan aıynan beri QR Prezıdentiniń Іs basqarmasynyń qoldaýymen ulttyq parkte Smart National Park Burabay júıesi iske qosyldy. Bıyl osy aýmaqta 8 órt oshaǵy anyqtalyp, der kezinde aýyzdyqtaldy. Bul 8 faktini atalǵan júıe birinshi anyqtady. Smart júıe tútin shyqqan órt oshaǵyn anyqtap, memlekettik ınspektorǵa belgi beredi. Inspektor oqıǵa ornyna baryp, órt sóndirýge kirisedi. Bizde osyǵan kerek arnaıy tehnıkamyz jasaqtalǵan. Asa iri órt kezinde Tótenshe jaǵdaı mınıstrliginiń kómegine júginemiz. Smart National Park Burabay júıesiniń datchıkteri búkil aýmaqty qadaǵalap turady. «Aqyldy» júıeniń jumys prıntsıpine qysqasha toqtalsaq, bıik munaranyń basyndaǵy kameramen ormannyń túkpir-túkpiri baqylanady. Obektıvtiń «nazaryna» tútin nemese basqa da kúdikti kadr ilinse, tsıfrly júıe ony qyzyl kontýrmen belgilep, Ulttyq parktiń táýlik boıy jumys isteıtin jedel basqarý ortalyǵyna jiberedi. Bıyl órttiń 8 deregi anyqtaldy, biraq qyzyl jalyn sharpyǵan aýmaq 2 gektardy ǵana qurady. 2022 jyly Smart-Burabay júıesiniń arqasynda 18 órt sóndirildi, ol kezde 1,3 gektarǵa jaıylǵan edi. Osy jańa tehnologııalar engizgeli órt taraǵan aýmaq 4 ese azaıdy.
- Órt sharpyǵan bir gektar ormandy qalpyna keltirýge qansha ýaqyt kerek?
- Eń aldymen, sol aýmaqty tazartý, topyraqty óńdeý jumystary bastalady. Ulttyq park aýmaǵynda tıisti aǵash ósirýge arnalǵan tálimbaq bar. Qaraǵaı aǵashy egilgen alqapty qalpyna keltirýge 30 jyldan astam ýaqyt kerek.
- Jalpy, osy salada maman tapshylyǵy bar ma?
- Jalaqy deńgeıi tómen bolǵandyqtan, kadr tapshylyǵy bolatyny belgili. Osynyń saldarynan bul baǵytta kásibı mamandar jetpeı jatady. Atap aıtqanda, bizdiń parktiń aýmaǵynda QR Prezıdentiniń Іs basqarmasynyń qoldaýy arqasynda tıisti jabdyqtar men arnaıy kıimdermen qamtamasyz etýde problema joq. Biz basqa da orman sharýashylyqtarymen, ulttyq parktermen birlesken is-qımyldar jasap jatamyz. Bul turǵyda basqa sharýashylyqtardaǵy mamandar tıisti normaǵa ózgeris engizip, jabdyqtarmen nemese tehnıkamen qamtamasyz etý erejesine túzetý engizý kerek ekenin aıtyp jatyr. Máselen, bizde belgili bir aýmaqqa arnap tıisti órt sóndirý mashınalary men ózge de jabdyqtardy alyp jatady. Sondyqtan osy normany qaıta qarap, tehnıka sanyn kóbeıtý kerek. Qys kezinde qarda júrýge arnalǵan tehnıkany, al jazda kvadratsıkl sııaqty mashınalar qajet. Óıtkeni orman ishinde zań talaptaryn buzatyndar kóbine zamanaýı tehnıkany tizgindep alǵan. Ekinshiden, ormanshylardyń jalaqysyn ósirý mańyzdy. Jalpy, orman sharýashylyǵy mekemelerin qarjylandyrýǵa erekshe mán berý kerek.
Ormanshylarǵa, ınspektorǵa arnalǵan nysandardyń jaǵdaıyn jaqsartý qajet. Keıbir orman sharýashylyǵy mekemeleriniń jaǵdaıy múshkil, bul jerge jas mamandar barmaıdy.
Taǵy bir máselege toqtalsaq, osy salada qyzmet etip júrgen adamdardyń zeınetke erte shyǵýyn da qarastyrǵan jón. Sebebi qysta tuqym daıyndaý, bıotehnıkalyq is-sharalar, kúndelikti ormandy qorǵaý sııaqty damylsyz jumys bar. Sondyqtan bizdi tótenshe jaǵdaı mamandary sanatyna teńestirý kerek dep sanaımyz. Ormandaǵy órtti óshirý - óte qıyn jumys. Ormandy órt sharpyǵan kezde, jeldiń kúshimen tez arada biraz aýmaqqa taralyp úlgeredi. Sondyqtan Abaı oblysynda qazir osy qıyndyqtar aldan shyǵyp otyr. Qaraǵaı tez janatyn aǵash ekenin bilesizder. Atap aıtqanda, kásipodaqta osy máselelerdi jıi kóterip kelemiz. Elimizde osy salaǵa jas mamandar kerek. Egde jastaǵy adamǵa qaraǵanda, jas jigit taýly jerlerdegi orman alqaptaryn tez aralap shyǵatyny túsinikti ǵoı?!
- Týrısterge, orman ishine demalýǵa baratyndarǵa qandaı eskertý aıtar edińiz?
- Jasyl jelek - ortaq baılyǵymyz. Ony saqtaýǵa barsha el turǵyny atsalysýy kerek. Ormanda ózderinen keıin qoqys qaldyrmaı, ot jaqpasa – osynyń ózi bizge úlken kómek. Qoqys saldarynan órt shyǵyp jatady. Temeki, shyny ydystar, sirińke jáne basqa da qaýipti zattardan tazartyp kelemiz. Jyl basynan beri ulttyq park aýmaǵynda serýen uıymdastyratyn arnaıy 35 oryndy jasaqtadyq. Onyń 26-synda tamaq daıyndaý úshin oshaq, mangal, oryndyqtar, qoqys jáshikterin qoıdyq. Qazirdiń ózinde sol jabdyqtardy syndyryp jatqan vandaldar kezdesip jatyr. ıAǵnı 35 orynnyń jartysyn qıratyp tastaǵan. Kúnde bizdiń ormanshylar solardy jóndeýmen álek. Qoqysty 20-30 metr jerdegi jáshikterge tastaýǵa erinedi. Orman salasyndaǵy mamandardyń eńbegine eshbir qurmeti joq adamdar bar. Sondyqtan demalýǵa kelgender qarapaıym talaptardy oryndasa, kóp máseleni sheshýge bolar edi.