Orazanyń maqsaty - adamdy tárbıeleý -T.Ospan
Musylman qaýymy tamyz aıynyń 26-nan 27-sine qaraǵan túni «Qadir túnin» qarsy alǵannan keıin, tamyzdyń 30-y kúni aýyzdaryn ashyp, aıt merekesinde qaýyshady. Ramazan aıynyń ǵıbadattaryn astanalyqtar qalaı ótkerip jatqandyǵyn bilý jáne osy aıdyń qasıetteri men erekshelikteri týraly aıtyp berý úshin áńgimege «Nur Astana» ortalyq meshitiniń naıb ımamy Tólebı Ospandy tartqan edik. Sol suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyz.
- Tólebı myrza, bıylǵy orazanyń erekshelikteri týraly aıtyp berseńiz.
- Keshe ǵana tabaldyryǵymyzdy attaǵan Ramazan aıynyń orta belinen de astyq. Bul aıdaǵy ısi musylman balasy úshin asa mańyzdy ǵıbadattar retinde oraza ustaý, taraýıh namazyn oqý, pitir sadaqasyn berý, aýyzashar dastarhandaryn jaıý dep bilemiz. Bıylǵy Ramazannyń ereksheligi sol - osy aıda qulshylyqqa bilek sybana qulshynyp kirisken jamaǵattyń nıeti men aq jarqyn kóńiliniń jyl sanap artýy. Sondaı-aq, bıylǵy oraza jaz aıyna týra kelip otyr. Al endi oraza ustaý iship-jeýden tyıylý bolǵandyqtan, kúnniń aptap ystyǵynda aýyz bekitý asa qolaıly emestigi túsinikti jaıt. Demek, musylmannyń nápisi synǵa túsetin ýaqyt. Jalpy, keńse qyzmetkerlerine bul asa baıqala qoımaǵanmen dala sharýashylyǵynda, qaladaǵy tazalyq jumystary men qurylys nysandarynda jáne túrli aýyr jumysta isteıtin musylmandar úshin jaz aıynda oraza ustaý birshama qıyndyq týǵyzatyny sózsiz. Ashtyqpen qosa aýzy kezerip shólirkegenine qaramastan bir Alladan saýabyn úmit etip, Ramazan aıynyń paryz bolǵan orazasyn ustaýda. Mine, bıylǵy orazanyń bir ereksheligi osy bolsa kerek.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) oraza jaıly aıtqan bir sózinde: «Kimde kim jaman sóz ben teris is-áreketten tyıylmasa, onyń tamaq jemeı jáne sý ishpeı otyrǵanynyń Allaǵa keregi joq», - degen eken. Demek, ádeptilikke qaıshy keletin árbir sóz ben is-áreket bul rýhanı qulshylyqtyń saýabyn kemitedi. Orazanyń maqsaty - adamdy tárbıeleý. Adamnyń jan dúnıesin túrli jat qylyqtar men jaman ádetterden tazartý. Orazanyń osy qaǵıdalaryn basshylyqqa alyp, aýyz bekitken musylman balasy naǵyz oraza qulshylyǵynyń dámin tartýǵa tyrysýy qajet. Oraza ustaýshy joǵarydaǵy hadıske saı áreket etse, kúni boıy ash júrgeni aqtalyp, mol saýapqa keneledi. Bul árbir adam orazasynyń ereksheligi bolmaq.
- Haq dinimizge bet burýshylardyń sany artyp kele jatqany sózsiz. Bıyl oraza ustaýshylardyń sany qanshaǵa jetti dep oılaısyz?
- Mundaı statıstıkalyq málimet keltirý óte qıyn. Jalpy, namaz oqýshy, zeket berýshi jáne qajylyq paryzyn óteýshiler syrt kózge sol ǵıbadattardy is-áreketterimen oryndaýy arqyly baıqalady. Alaıda, oraza ustaýshyny bulaı ańǵara almaısyz. Orazaly adam iship-jeýden tyıylǵandyqtan ony tek ózi jáne Alla taǵala ǵana biledi. Sondyqtan da Jaratqan qýdsı hadıste: «...Oraza - Meni men qulymnyń arasyndaǵy ǵıbadat. Oǵan beriletin syıdy Men ǵana ólshep, Men beremin...», - degen. Musylman balasynyń árbir qulshylyǵy men is-áreketi shynaıy túrde bir Allanyń rızalyǵy úshin oryndalady. Alaıda, orazanyń jaz aıyna kelýine qaramastan shól men ashtyq mashaqatyna tózip, oraza ustap jatqandardyń sany jyldan jylǵa artyp kele jatqany baıqalýda. Astana qalasyndaǵy basqa meshitterdi aıtpaǵanda «Nur Astana» ortalyq meshitiniń ózinde 30 myńǵa jýyq oraza kestesi taratyldy. Bul keste aýyz bekitý men aýyzashar ýaqyttaryna arnalǵandyqtan oraza ustaýshylar ǵana aldy dep úmit etemiz. Al endi bir úıde bir ǵana adam aýyz bekitpeıdi ǵoı. Munyń ózi kóp nárseni ańǵartady.
- Ramazan aıyna qatysty ǵıbadattardyń arasynda pitir sadaqasyn atadyńyz. Osy jaıynda qysqasha toqtalyp ótseńiz.
- Pitir sadaqa Paıǵambarymyzdyń (s.a.s.) zamanynda tórt túrli azyqtan berilgen. Olar: bıdaı, meıiz, qurma jáne arpa. Alaıda, qazirgi ýaqytta bul azyq-túliktiń keıbiri jergilikti bazarda saýdalanbaıdy jáne kúndelikti qoldanystan shyǵyp qalǵan.
Máselen, Astana qalasynda úsh iri («Shanhaı», «Artem», «Eýrazııa») jáne onǵa jýyq shaǵyn bazarlar bar. Sol bazardyń bireýinde de bıdaı da, arpa da satylymda joq. Bul jaǵdaı basqa oblys pen aýdandarda da solaı. Osy jaǵdaıǵa baılanysty Hanafı fıqh pátýalaryn negizge ala otyryp, bıdaı ornyna pitirdi kúndelikti qajettiligimizge aınalǵan bıdaı ónimi unmen eseptep shyǵarýda. «Ál-báhrýr-raıq sharhý kánzıd-daqaıq» kitabynda: «Bıdaıdan jarty «sa» etip beriletini sekildi bıdaı uny men talqanynan da jarty «sa» etip beriledi. Olardyń (bıdaı, un jáne talqan) arasyndaǵy baǵa aıyrmashylyǵy esh ról atqarmaıdy», - dep baıandalǵan.
Pitir sadaqa mólsheri Astana qalasy men Aqmola, Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan, Qostanaı, Mańǵystaý oblystarynda 150 teńge bolsa,Almaty qalasy, Ońtústik Qazaqstan, Jambyl oblystarynda 100 teńge bolyp bekitildi. Bul - adam bolyp jaratylǵanymyzǵa shúkirshilik etý jáne mol saýapqa kenelý maqsatynda beriletin Ramazan aıyna tán sadaqa.
Alaıda, meıiz jáne qurmamen de pitir sadaqasyn berýge bolady. Astana bazaryndaǵy naryqpen eseptegende 2 keli meıiz boıynsha 3000-6000 teńge (1500tg/kg h 2kg - 3000tg/kg h 2kg) aralyǵynda. Al 4 keli qurma boıynsha pitir sadaqa mólsheri 11200 teńgeni (2800tg/kg h 4kg) quraıdy. Shamasy jetetin qaltaly musylmandar osy eki azyq túrimen ólshep pitir sadaqasyn berýlerine bolady. Bul pitir sadaqany alýshy muqtaj adamǵa esh bolmasa bir kúndik otbasylyq qajeti men azyq-túligine járdem bolyp, olardyń kóńiline qýanysh syılaıtyny sózsiz. Sadaqa berýdiń maqsaty da sol. Eger kimde-kim bul baǵany aýyrsynsa, bilsin, pitir sadaqasyn berý kúndelikti qajetinen artyq baılyǵy nısapqa jetetin qaltaly musylmandarǵa ǵana mindet. Al, jaǵdaıy joq azamattar ózderiniń qalaýy boıynsha belgilengen pitir sadaqanyń eń tómengi mólsherimen bere alady.
- Elimizdiń Bas múftıi Ábsattar qajy Derbisáli bıyl da Ramazan aıynyń qarsańynda kásipkerlerge jeńildik jasaý jóninde úndeý jarııalady. Osy úndeýge ún qosyp jatqan astanalyq kásipkerler bar ma? Jalpy, úndeý bizge ne beredi?
- Iá, Dinbasy Ábsattar qajy Derbisáli hazrettiń bul jolǵy úndeýi «Jarylqaýshy aıda jurtqa jeńildik jasaıyq»degenatpen jarııalandy. Úndeýde Ramazan aıynyń qurmetine el kásipkerleri men tıisti mekemelerge azyq-túliktiń, qonaqúıler men qoǵamdyq qyzmetterdiń baǵasyn 10 paıyzǵa jeńildetýge shaqyrǵan. Qoǵamdyq kólikterde júrý aqysy, kommýnaldyq tólemaqylar jáne telekommýnıkatsııalyq baılanys tarıfterin de tómendetýge úndegen. Bul tutynýshylardyń búıirin qampaıtyp, baıytyp jibermese de, edeýir jeńildik bolary sózsiz.
Bul úndeýge ún qosqan mekemeler retinde «Han Shatyr» saýda oıyn-saýyq ortalyǵy, «Ramstor» saýda ortalyǵy, «Káýsar» halal kompleksi, «Bakara» et kombınaty, «Tórt túlik» halal et dúkenderin ataýǵa bolady. Munan basqa da úlkendi-kishili túrli deńgeıdegi dúkender jeńildikter jasaýda. Respýblıka musylmandary óz qoldaýlaryn baspasóz quraldary arqyly bildirip jatyr. Úndeýge ún qosý osy emes pe?! Úndeýdiń negizgi maqsaty - Ramazan aıynyń qadir-qasıetin arttyryp, musylmandarǵa oraza aıy kirgendigin shynaıy sezdirý dep bilemiz. Sondyqtan úndeý óz mıssııasyn oryndady deýge tolyqtaı negiz bar.
Keıbir merekeler kezinde ár-ár jerden qulaǵy qyltıyp, qylań berip qalatyn arsyz aktsııalar men ulttyq sanamyz ben dinı qaǵıdamyzǵa jat kórinister oryn alyp jatady. Ótken jyly Astanada bir saýda ortalyǵynda tyrdaı jalańash sheshingenderge tegin kıim taratty. Aktsııany uıymdastyrýshylar «tyr jalańash sheshingende, tánińdi jurtqa kórsetkende turǵan esh nárse joq. Qaıta biz halyqqa mereke qarsańynda osyndaı sharaǵa qatysyp, syılyq alýyna múmkindik jasadyq. Bizdiń endi bul sharany odan ári damytsaq degen josparlarymyz bar», - dep osy bir adamgershilik aıasyna syımaıtyn jıirkenishti qylyqtaryn úrdiske aınaldyrsaq degen aram pıǵyldaryn pash etti. Qaıda sondaı aktsııa jasaǵysh janashyrlar? Osyndaı saýaby eselep jazylatyn aıda jurtqa jaǵymdy aktsııalardy nege jasamasqa?! Mine, Bas múftıdiń úndeýi - musylman balasy alaman báıgege túskendeı ıgi is jasaýda jarysyp, atymtaı jomarttyqty janyna serik etse degen oıdan týǵan dúnıe.
- Oraza ustaýshynyń eki qýanyshynyń biri bolǵan aýyzashar jaıynda aıtyp ótseńiz. Jekelegen úılerden basqa qalada kópshilikke jaıylyp jatqan aýyzashar dastarhandary bar ma?
- Aýyzashar dastarhany adamdar arasyndaǵy tatýlyq pen dostyqty nyǵaıtýshy bir faktor. Óıtkeni kúni boıy ash júrgen oraza ustaýshylar ýaqyt kirisimen alaqan jaıyp, Alladan duǵa tilep, bir dastarhan basynda aýyzashady. Munyń bir kórinisi - «Nur Astana» ortalyq meshitiniń aldynda ár kúni 500 kisige berilip jatqan aýyzashar dastarhany. Bul dastarhan basyna memlekettik qyzmetkerler, issaparda júrgen jolaýshylar, qala turǵyndary men túrli áleýmettik toptaǵy adamdar jınalady. Munda olar baılyǵy men mansaby, ataǵy men abyroıyna qaramastan bir-birin quttyqtap, máre-sáre bolyp jatady.
Sondaı-aq, Astana qalasy, Esil aýdany ákimi Qaırat Jańabergenovtiń uıytqy bolýymen osy aýdanǵa qarasty 20 dámhana men meıramhanada 5-tamyzdan bastap 29-tamyzǵa deıin aýyzashar dastarhandary jaıylýda. Oǵan bas-aıaǵy 1200 oraza ustaǵan kisi qatysady dep kútilýde. Bul aýdan kóliminde alǵash ret uıymdastyrylyp otyrǵan shara. Alla razy bolsyn! Aýyzashardyń bismillásin «Alasha» meıramhanasy bastap, oǵan qaladaǵy Islam dinin qabyldaǵan ózge ult ókilderi shaqyryldy. Shara barysynda orys tilinde ýaǵyz aıtylyp, orys tilindegi kitaptar syıǵa taratyldy. Súıikti Alla Elshisiniń (s.a.s): «Oraza ustaǵan kisige aýyz ashtyrǵanǵa oraza ustaǵan kisiniń saýabyndaı saýap jazylady. Budan oraza ustaǵan kisiniń saýaby kemimeıdi», - degen hadısin basshylyqqa alǵan musylmandardyń arasynda óz nıeterimen qalanyń ár-ár jerinde aýyzashar dastarhandaryn jaıyp jatqandary da bar. Alla Taǵala barshamyzǵa oraza ustaýshyǵa tán eki qýanyshtyń kelesi biri bolǵan jánnattyń Ráııan qaqpasyn qaǵýdy násip etsin!
- Suhbatyńyzǵa rahmet. Alla Taǵala musylman úmmetiniń qulshylyqtaryn qabyl etip, asyl dinimizge kúsh-qýat bergeı!