Oralda «On tórt» kitaby tanystyryldy
Shara barysynda «Jaıyq Press» JShS bas dırektory Jantas Safýllın atalmysh kitapty táýelsizdik alǵannan bergi kezeńde óńirde tarıhı taqyrypqa jazylǵan tuńǵysh roman dep baǵalady. Bul kitapta otyzynshy jyldardaǵy stalındik qýǵyn-súrginnen keıin, Uly Otan soǵysy bastalar aldynda Jalpaqtal (burynǵy Fýrmanov) aýylynda qurylyp, Qazaqstannyń Keńester odaǵynan bólinip, derbes el bolýy jolynda kúres júrgizýge umtylǵan «Qazaq halqyn qorǵaýshylar odaǵy» atty jasyryn uıym týraly barynsha tolyq baıan etilgen. Uıym basshysy Ǵubaıdolla Ánesov bastaǵan on tórt jastyń erligi ádebı tilde, kórkem obrazdarmen jetkizilgen. Bul kitap tarıhı derekterge negizdelgendikten, onyń qundylyǵy da joǵary bola túsedi. Sondyqtan ony, ásirese, keıingi jastardyń oqyp, bostandyq jolynda qanyn da, janyn da aıamaǵan aǵa býynnyń óshpes ónegesin tereń túısingeni abzal.
Ardager jýrnalıst Tıhon Álipqalı, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Murat Sabyr, kitapqa alǵysóz jazǵan tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Jańabek Jaqsyǵalıev jáne basqalar jyly pikirlerin bildirip, «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyna sáıkes Qazaqstannyń táýelsizdik alýyn kóksegen, el tarıhynda eleýli orny bar atalǵan uıym týraly zertteý jumystaryn áli de jalǵastyrý qajettigin atap kórsetti.
Jasyryn uıym múshesi Súndetqalı Qarajanovtyń inisi Kenjeǵalı Qarajanov aǵasynyń ómirden erte ketken ákesiniń ornyn joqtatpaı, keıingilerge qamqor bolǵanyn, sottalyp kelgennen keıin otbasyn bastap, Aqtóbege qonys aýdarǵanyn áńgimeledi. «Bir jyldan keıin aǵamdy Qarqaralyǵa jer aýdardy. Elý jasynda qaıtys bolǵansha, ne úshin jazyqty bolǵany jóninde tis jarmaı ketti. Urpaqtary qazir Qaraǵandyda turady. Bizdiń kózimizdi alǵash ashqan - aqyn, jýrnalıst Amangeldi Shahın. Onyń «Sol bir súrgin», «Qorǵaımyn! dep qazaqty...» atty kitaptaryn oqyp, sol arqyly shyndyqqa kóz jetkizdik. Mine, búgin Munaıdar Balmoldanyń «On tórt» kitabyn da qolymyzǵa ustap, qýanyp otyrmyz. Sol úshin alǵysymyzdy aıtamyz», - dedi K.Qarajanov.
«Ákem Satqalı Moldaǵalıev on jylǵa sottalyp, talaı qıyndyqty bastan keshti. Іshtegi qupııasyn kópke deıin sezdirgen joq. Tek ómiriniń keıingi jyldarynda aqıqat jarııa bolǵannan keıin tarıhshylar men jýrnalısterge bastan keshkenin aıtyp berdi. Elimniń egemendigin kórdim, sol jetedi dep otyratyn, 2003 jyly ómirden ozdy», - dedi Nurjııan Satqalıqyzy.
«2002 jyly Amangeldi Shahınniń «Sol bir súrgin» kitabyn oqyǵannan keıin kórkem dúnıe jazý oıyma keldi. Kópke sozylǵan oı-tolǵanystan keıin sonyń sáti bıyl ǵana tústi. Munyń Alashordanyń 100 jyldyǵymen tuspa-tus kelip otyrǵany da, sirá, tegin bolmas. Oqıǵa bolǵan jerlerdi kórip, sonyń bárin basymnan ótkizgendeı, júregimmen sezindim. Kitaptyń sýretin sheber salǵan Bekjan Jumabaevqa, alǵash bolyp qoldaǵan Jantas Safýllın, basqa da azamattarǵa rızamyn», dedi kitap avtory Munaıdar Balmolda.
Aıta keteıik, azattyq úshin alysyp, sottaǵy aqyrǵy sózinde «Qazaq halqy báribir bostandyq alady!» dep aıtaryn aıtyp ketken uıym basshysy Ǵubaıdolla Ánesov 1941 jylǵy jeltoqsanda tutqyndalyp, atý jazasyna kesilse, basqalary ár túrli merzimge sottalyp, jer aýdaryldy.