Oralda Ǵumar Qarash shyǵarmalarynyń úsh tomdyǵy tanystyryldy

ORAL. QazAqparat  - Búgin «Jaıyq Press» JShS-da aqyn, aǵartýshy-oıshyl, Alash qaıratkeri Ǵumar Qarash shyǵarmalarynyń úsh tomdyǵy tanystyryldy, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.

Joba jetekshisi, «Jaıyq Press» JShS bas dırektory Jantas Safýllınniń aıtýynsha, «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda kezinde belgili ádebıetshi-ǵalym Esmaǵambet Ysmaıylov «Ǵumar Qarash - Abaıdan keıingi dáýirdegi HH ǵasyr basyndaǵy qazaq ádebıetinde irgeli oryn alatyn iri klassık aqyn...» dep baǵalaǵan biregeı tulǵanyń shyǵarmalary tuńǵysh ret tolyq jınaqtalyp, basylyp otyr.

Birneshe jylǵa sozylǵan izdenis jumystarynyń nátıjesinde birinshi tomǵa aqynnyń kózi tirisinde shyqqan kitaptarynda shyqqan, sondaı-aq jarııalanbaǵan «Qyrǵı» jınaǵyndaǵy óleńderi, merzimdi basylymdarda jaryq kórgen jyrlary toptastyryldy. Sondaı-aq Ǵumar Qarashtyń jınaqtaýymen basylǵan «Shaıyr ıakı qazaq aqyndarynyń basty jyrlary» (Orynbor) jáne «Kóksilder ıakı burynǵy myrza uly hám noǵaıly batyrlary ýa ǵeırı (jáne ár túrli) maǵnaly jyrlar» (Orynbor) atty jınaqtar tolyq berildi. Buǵan qosa Ǵumar Qarashtyń el aýzynan jınalǵan, shákirti Ahmadı Esqalıev, zertteýshiler Mustafa Ysmaǵulov pen Gúljaý Sultanǵalıeva, nemeresi Nadejda Qarasheva jınaqtaǵan birqatar jyr týyndylary qamtyldy.

 Shyǵarmalar jınaǵynyń ekinshi tomyna aqynnyń áńgimesi, kózi tirisinde kitap bolyp shyqqan «Oıǵa kelgen pikirlerim» (Orynbor, 1910), «Órnek» (Úpi, 1911), «Bádel qajy» (Qazan, 1913) eńbekteri, aqynnyń merzimdi basylymdarda jaryq kórgen maqalalary toptastyryldy. Jınaqqa Ǵumar Qarash týraly ǵalymdardyń saraptama maqalalary da engizildi.

Jınaqtyń úshinshi tomyna aqyn taǵdyryn tuńǵysh ret júıeli zertteýshi Mustafa Ysmaǵulovtyń, Gúljaý Sultanǵalıevanyń eńbekteri, aqynnyń nemeresi Nadejda Qarashevanyń Ǵumar Qarashtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly orys tilinde jazylǵan sholý maqalasy, qaıratkerdi kórip-bilgen adamdardyń estelikteri jáne oǵan arnalǵan jyr-joqtaýlar berildi. Buǵan qosa, aqynnyń ómir joly men shyǵarmashylyǵyna qatysty tyń derekter de toptastyryldy.

«Máskeý qalasynda turatyn aqynnyń nemeresi Nadejda Qarasheva 2012 jyly Oraldan biz izdep barǵan kezde atasyna qatysty qolda bar dúnıeleriniń bárin bergen edi. Biz osy jyldar boıy uly tulǵaǵa qatysty basqa da qujat, derekterdi jınastyryp, kitap etip shyǵaramyz dep ýáde bergen edik, sony oryndadyq», dedi J.Safýllın.

Kitapty qurastyrǵan baspasóz zertteýshisi, jýrnalıst Qazybek Quttymuratulynyń sózine qaraǵanda, aqyn murasyn túgendeý munymen bitpek emes. Óıtkeni ótken aptada ǵana Ýfa qalasyna baryp, Bashqurtstannyń Ortalyq memlekettik arhıvinde bolǵan kezde Ǵumar Qarashqa qatysty tyń derekter anyqtaldy.

Patshalyq Reseıde Ýfada oryn tepken Orynbor musylmandarynyń dinı basqarmasyna barlyq musylmandardyń derekteri tirkelip otyrǵan. Esepti ýkaznoı moldalar berip otyrsa, sonyń biri Ǵumar Qarash bolǵan. Mine, osynda metirke derekterin kitapshaǵa óz qolymen toltyrǵan kezde ol óziniń 1874 jyly dúnıege kelgenin jazǵan. Buǵan deıin aqynnyń týǵan jyly ár túrli aıtylyp, ǵalymdar 1875 jylǵa toqtaǵan edi. Osylaısha onyń budan bir jyl buryn, 1874 jyly týǵany belgili bolyp otyr. Ekinshiden, osyǵan deıin Ǵumar Qarashtyń Jalpaqtaldaǵy Ǵubaıdolla Ǵalikeev haziretten dáris alǵany ǵana jazylatyn. Atalǵan kitapshadan málim bolǵanyndaı, qaıratkerdiń Ýfa, Qazan qalalaryndaǵy haziretterdiń de aldyn kórip, joǵary dinı bilim alǵany dáleldenip otyr.

Shara barysynda aqyn-jazýshylar Darıǵa Mushtanova, Aıtqalı Nárikov, Munaıdar Balmolda, Mıra Shúıinshálıeva, jýrnalıstıka ardagerleri Tıhon Álipqalı, Májıt Qaıyrǵalıev Ǵumardyń úsh tomdyǵynyń oqyrmandar úshin baǵasy aıryqsha ekendigin, sondyqtan kitaphanalarǵa taratý qajettigin jetkizdi.

Sondaı-aq tarıhshylar Baqtyly Boranbaeva, Dámetken Súleımenova, Jánibek Ismýrzın, pedagog, J.Dosmuhamedov atyndaǵy pedkolledjdiń dırektory Svetlana Bahısheva, ádebıetshi-ǵalymdar Zeınolla Mútıtegi, Bolat Jeksenǵalıev jáne basqalar óz usynys-tilekterin bildirip, Ǵumar Qarash murasyn keń aýqymda, ár qyrynan zertteý qajettigin atap kórsetti.

Bloger Nurlan Sádir H.Bókeeva atyndaǵy Batys Qazaqstan oblystyq qazaq drama teatrynda Ǵumar Qarashtyń ómirine qatysty dramalyq týyndy qoıý qarastyrylyp jatqanyn jetkizdi.

Qazaqstannyń óz aldyna el bolyp, azattyq alýyn ańsap, óleń jazyp qana qoımaı, sol jolda janyn bergen Ǵumar Qarashtyń týyndylary men sózderi kúni búgin de óz mańyzdylyǵyn joıǵan joq. Sháńgereı Bókeev, Baqytjan Qarataev,  Eleýsin Buırın, Ǵabdolǵazız Musaǵalıevtaı óz zamanynyń ozyq tulǵalarymen qatar júrip, tize qosyp, «Qazaqstan», «Uran» sekildi gazetter shyǵarǵan onyń qazaq baspasózi tarıhyndaǵy orny da erekshe.

Aıta keteıik, Qazaqstannyń kıeli oryndarynyń qataryna Batys Qazaqstannan Jánibek aýdany aýmaǵyndaǵy Ǵumar Qarash beıiti de engizilgeni málim. Bıyl jergilikti metsenattardyń qoldaýymen kesene ornatý qolǵa alynyp otyr.