Ońtústik Koreıa AES-iniń basty ereksheligi qandaı
«Qazaqstandyq atom elektr stantsııalary» JShS Ulttyq ıadrolyq ortalyq jáne ıAdrolyq tehnologııalardyń qaýipsizdigi ǵylymı-tehnıkalyq ortalyq sarapshylaryn tarta otyryp, álemdik deńgeıde reaktorlardy jetkizýshilerdiń tehnologııalaryn jan-jaqty zerdelegen bolatyn. Sol zertteýlerdiń nátıjesinde eń perspektıvaly nusqalar iriktelip, aldyn ala tórt jetkizýshiden turatyn mynadaı qysqa tizim jasaldy:
- Qytaılyq CNNC kompanııasynyń HPR-1000 reaktory;
- Koreıalyq KHNP kompanııasynyń APR-1400 APR-1000 reaktorlary;
- Reseılik «Rosatom» kompanııasynyń VVER-1200 reaktory;
- Frantsýzdyq EDF kompanııasynyń EPR-1200 reaktory.
Búginge deıin otandyq atom salasynyń sarapshylary Frantsııadaǵy EDF, Qytaıdaǵy CNNC, Ońtústik Koreıadaǵy KHNP jáne Reseıdegi Rosatom basqaratyn AES-terine baryp, jumysymen tanysyp qaıtqan edi. Osylardyń ishinde Koreıa AES-ine jeke toqtalsaq.
Bul el aýmaǵynda 26 reaktor jumys istep tur. Olar memleketke qajetti jalpy elektr energetıkasynyń 30 paıyzyn óndiredi. Onyń biri – Sın-Hanýl-2 reaktory ótken jyly ǵana paıdalanýǵa berilgen. Munan bólek, Seýl-3 jáne Seýl-4 reaktorlary salynyp jatyr. Sonymen qatar 2 reaktor jumysyn toqtatqan. Al koreıalyq kompanııalar salǵan bir AES shetelde, ıaǵnı, Birikken Arab Ámirlikterinde jumys istep tur. Koreıanyń ózindegi jáne BAE-degi AES-ter APR-1400 reaktorymen jumys isteıdi.
APR-1400 – Koreı elektr energetıkalyq korporatsııasy (KEPCO) ázirlegen sý-sýly reaktor. Ol úshinshi býyn reaktory sanalady jáne ońtústikkoreıalyq KHNP men KEPCO kompanııalary ázirlegen qýaty 1 000 MVttyq eki kontýrly OPR-1000 ıadrolyq reaktorynyń jańartylǵan túri.
APR-1400 reaktory 1992 jyly ázirlengenimen Koreı ıadrolyq qaýipsizdik ınstıtýtynan sáıkestik sertıfıkatyn 2002 jyldyń mamyrynda ǵana alǵan bolatyn. Munan keıin AQSh-tyń ıAdrolyq retteý jónindegi komıssııasyna 2014 jyldyń jeltoqsanynda jáne 2015 jyldyń naýryzynda ótinim jiberildi. Osylaısha, atalǵan reaktor AQSh-tyń qaýipsizdik jónindegi bazalyq usynymdaryna saı keletindigi rastaldy. 2017 jyldyń qazanynda Eýropalyq atom stansalary jónindegi kommýnaldyq kásiporyndardyń tehnıkalyq-konsýltatsııalyq toby atalǵan reaktor jobasyn maquldady. Al 2019 jyldyń tamyzynda AQSh-tyń ıAdrolyq retteý jónindegi komıssııasy qurylym AQSh-tyń qaýipsizdik talaptaryna tolyǵymen saı keletindigin qýattap, APR-1400 reaktoryn sertıfıkattady.
Elimiz atom elektr stansasynyń qurylysyna qatysty jalpyhalyqtyq referendým nátıjesinde oń sheshim qabyldasa, onda Ońtústik Koreıa AES qurylysyna dál osy reaktordy usynbaq.
Ońtústik Koreıada atom elektr stansasy 4 bólikten turady desek bolady: reaktor ǵımaraty, ıadrolyq qaldyq qoımasy, trýbına ǵımaraty jáne basqarý alańy. Al reaktor ornalasatyn ǵımarat kúmbez túrinde salynady. Syrttaı qaraǵan kezde Astanadaǵy Ulttyq muraǵattyń kúmbezdi bóligin kóz aldyńyzǵa ákeledi. Aldymen ǵımarat salynatyn alańnyń tabanyna granıt tasy tóselip, ústine beton quıylady. Kúmbez bıiktigi – 72 metr. Bul 24 qabatty úıdiń bıiktigimen para-par. Dıametri – 54 metr. Qabyrǵasynyń qalyńdyǵy – 1 metr 37 santımetr. Qabyrǵany aınaldyra dıametri 57 mm armatýra jiberilip, kúmbezdi boılaı joǵary-tómen 6 mm birneshe ondaǵan armatýradan órilgen qosymsha jýan temir arqan salynady. Sodan keıin beton quıylady. Mundaı qalyńdyqtaǵy ári kóptegen armatýramen quıylǵan qabyrǵa tosynnan reaktorda apat bolǵan jaǵdaıda radıatsııanyń syrtqa taralýyna jol bermeıdi. Syrttan ushaq soǵylsa da, zeńbirekpen atqylasa da bylq etpeıdi. 900 myń tonnalyq soqqyǵa tótep beredi.
Reaktor elektr energııasyn óndirý úshin ishinde 900 myńǵa jýyq ıadrolyq otyn salynǵan kapsýla qoldanylady. Kapsýla – tabanynyń barlyq qabyrǵasy 20 sm bolatyn, uzyndyǵy 4 metr bolatyn jáne uzynynan ár qabyrǵasyna 16 temir ózekshe jiberilgen qurylǵy. Mundaı bir qurylǵynyń salmaǵy – 640 keli. Reaktorǵa osyndaı 241 dana kapsýla birden salynady jáne 1,5 jyldan keıin onyń 10-y aýystyrylyp otyrady. Osy kapsýlalardy almastyrý úshin reaktor jumysy 7-10 kúnge ýaqytsha toqtatylady. Aıta keterligi, balanyń saýsaǵyndaı ǵana bolatyn kishkentaı bir ıadrolyq otyn 15 tonna kómirdiń elektr energııasyn berýge qaýqarly.
Reaktor ornalasqan alańnyń tómengi qabatynda qýaty sarqylǵan kapsýlalardy saqtaýǵa arnalǵan qoıma bar. Qoıma – eni shamamen 10, al uzyndyǵy 15 metr bolatyn basseın. Basseın 100 paıyzdyq bor qyshqylyna toltyrylǵan. Seýl-1 reaktorynyń astyndaǵy osyndaı basseınde 200 dana kapsýla saqtalyp tur. Saqtaý merzimi – 20 jyl. Osy merzimde basseın tolyp ketse, onda basqa qoımaǵa aýystyrylady. ıAdrolyq otynnyń qýaty sarqylyp, jaramsyz kúıge tússe de jylý bólýin jalǵastyra beredi. Máselen, 200 dana kapsýla salynǵan basseındegi bor qyshqylynyń jylýy – 30 gradýs. Al basseınde taza sý bolsa, onda onyń qyzýy munan álde qaıda joǵary bolmaq, ıaǵnı kapsýla radıatsııa bólýin jalǵastyra beredi. Sondyqtan, ońtústikkoreılikter ıadrolyq otyn qaldyqtaryn jerge kómý syndy sharany qarastyryp ta otyrǵan joq.
Seýl atom elektr stansasy reaktordy salqyndatý úshin Sary teńizden sekýndyna 50 tonna sý alyp otyr. Osy sýdy reaktor 324 gradýsqa deıin ysytyp, ony qubyr arqyly bý generatoryna aıdaıdy. Bý generatorynda sý 240 gradýsqa deıin tómendetilip, joǵary qysym týrbınasyna jetedi. Sóıtip, rotor boıyndaǵy qalaqshalardy aınaldyrý arqyly elektr energııasyn óndiredi. Týrbınadaǵy qysym – 158 bar (qysym ólshem birligi). Qalaqshalar bir mınýttyń ishinde 1 800 aınalym jasap, 24 myń volttyq elektr energııasyn týdyrady. Joǵary qysym týrbınasynda sý 10-40 gradýsqa deıin salqyndaıdy. Al teńizge qaıta quıylatyn kezde sýdyń temperatýrasy shamamen 7-8 gradýs bolady. Jalpy, bul reaktorlarda qoldanylatyn sýdyń býlanyp, aýaǵa taralýy 0 paıyzǵa teń. Teńizge quıylatyn sý radıatsııaǵa da ushyramaıdy. Óıtkeni, reaktordy salqyndatatyn sý men teńizden alynǵan sý bir-birimen aralaspaıdy, ıaǵnı tuıyq tsıkl tehnologııasy qoldanylǵan.
Aıta keterligi, taıaýda Atom elektr stantsııasyn salýdy qoldaý jónindegi Halyqtyq shtab qurylǵan bolatyn. Onyń quramyna 6 saıası partııanyń, sondaı-aq shamamen 20 respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiktiń 250-ge jýyq ókili kirdi. Shtabtyń maqsaty – halyqty atom elektr stantsııasyn salý jónindegi progressıvti ıdeıasynyń aınalasynda toptastyrý. Búginde shtab ókilderi elimizdiń barlyq óńirlerinde halyqpen kezdesip, keń aýqymdy túsindirý jumystaryn atqaryp júr.