Ońtústik jastary soltústikke barýǵa daıyn ba? - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparat agenttigi 21 tamyz, beısenbi kúni jaryq kórgen respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalanǵan ózekti materıaldarǵa sholýdy usynady.

***

Keshe «Nur Otan» partııasy Tóraǵasynyń birinshi orynbasary Baýyrjan Baıbek aımaqtarǵa jumys sapary barysynda Aqmola oblysynda boldy, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanyndaǵy « Qoǵamdyq qatynastar sapasy nazarda » atty maqalada.

Basylymnyń atap ótýinshe, Kókshetaý qalasynda partııa Tóraǵasynyń birinshi orynbasary B.Baıbek pen Aqmola oblysy­nyń ákimi S.Kýlagın óńirdegi jetekshi kásiporyn - «Tynys» AQ-tyń tynys-tirshiligimen tanysty. Munda óndiristik-tehnıkalyq maqsattaǵy taý­ar­lar­­dyń jetpisten astam túri shy­­ǵarylady. Únemi izdenis ús­­­tin­­degi kásiporyn ótken jyldyń aıa­ǵynda Memlekettik údemeli ın­­­dýstrııalyq-ınno­vatsııa­­lyq damý baǵdarlamasy sheńbe­rin­de gazben jabdyqtalǵan úlgide­gi, jylyna 1000 tonnalyq qýat­taǵy quıma tsehyn paıdalanýǵa berdi. Zaýyttyń bas dırektory Muhtar Kereıbaev jańa óndiristik jelini jumys barysynda tanystyryp, tıisti maǵlumattar berdi.

Jastarmen kezdesýde de B.Baı­bek bılik partııasy óz qyz­­metinde jastar saıasaty­na aıryqsha basymdyq beretinin atap ótti. Ásirese, ol «Nur Otan» joba­la­rynyń oblysta, onyń ishinde «Tynys» aktsıonerlik qoǵamynda qyzý qoldaý tapqa­nyna rızashylyq bildirdi. Zaýyt bas­shylarynyń aıtýynsha, búgin­gi tańda «Kedergisiz kele­shek» jobasynyń aıasynda 24 múm­kindigi shekteýli azamat jumysqa ornalasty. «Sátti qadam» jobasynyń sheńberinde oǵan qatysýshylardyń óndiristik, kásibı tájirıbeden ótýi jóninde memorandýmǵa qol qoıylǵan. Sondaı-aq, «Jastar Otanǵa!», «Jastar kadrlyq rezervi» jobalaryna qatysty da oń qadamdar jasalýda. Bul jobalar jastar arasynda zor suranysqa ıe. Óıtkeni, olar elimizdegi jas urpaqty tárbıeleýge, qoldaýǵa, óz múmkindikterin júzege asyrýyna baǵyttalǵan.

Qazirgi tańda egin orý naýqany respýblıkamyzdyń segiz aımaǵynda júrgizilýde. 2014 jyly barlyq aýylsharýashylyq daqyldarynyń egistik alqaptary 21,8 mln. ga. qurady, solardyń ishinde dándi, dándi-burshaqty daqyldar 15,6 mln. ga., onyń ishinde bıdaı 12,8 mln. ga., maıly daqyldar shamamen 2,3 mln. ga., maqta 128,9 myń ga., qant qyzylshasy 1,8 myń ga., kartop jáne kókónis-baqsha daqyldary tıisinshe 182,0 jáne 223,2 myń ga., jemdik daqyldar 3,5 mln. ga. alqapta egilgen. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» búgingi sanyndaǵy «Oraq naýqanynyń barysy qalaı?» degen maqalada jazyp otyr.

Aýyl sharýashylyǵy mınıstr­ligi baspasóz qyzmetiniń habaryna qaraǵanda, ústimizdegi jylǵy 14 tamyzdaǵy jaǵdaı boıynsha 7,6 mln. ga. nemese 49,7% dándi daqyldar egistigi jaqsy kúıde, 6,7 mln. ga. nemese 43,9 % qanaǵattanarlyq, 0,8 mln. ga. nemese 5,5 % nashar kúı­de, 0,1 mln. ga. nemese 0,9% dándi da­qyldar egisteri joıylǵan.

«Qazgıdromet» RMK-nyń ǵa­ryshtyq monıtorıng derekterine sáıkes bıyl dándi daqyldar túsimi shamamen gektaryna 11 tsentner deńgeıinde boljanýda. Osylaısha, astyqtyń boljamdy jalpy ónimi aǵymdaǵy jyly býnkerlik salmaqta shamamen 17,0 mln. tonnany quraıdy.

2014 jylǵy 19 tamyzdaǵy jaǵdaı boıynsha aýylsharýashylyq taýarlaryn óndirýshiler 943 myń ga. alqaptyń dánin jınap, 1 mln. tonnadan astam astyq bastyrǵan. Jambyl (8,1 ts/ga.) jáne Aqtóbe oblystarynda (4,1 ts/ga.) dándi daqyldardyń ósip-óný kezeńin­degi aýa raıynyń qurǵaqshylyq jaǵdaılaryna baılanysty ónim­dilik tómen deńgeıde boldy.

***

Ońtústikte halyq sany barshylyq. Ásirese, jastar. Solardy soltústik óńirlerge aparý, eldiń ishki kóshin uıymdastyrý, barǵan jastardy «jersindirý» tek áleýmettik qana másele emes, munda ishki saıasat ta bar. Bul týraly «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy «Ońtústik jastary soltústikke barýǵa daıyn ba?» degen maqalada jazdy.

Basylymnyń jazýynsha, eń aldymen, beıimdelýge kimder daıyn turady? Árıne, jastar. Mektepti jańa bitirgen, kámelettik jasqa tolǵan jastardy soltústiktegi joǵary oqý oryndaryna kóptep tartý - máseleniń bir jaǵyn jeńildeter edi. Ol úshin bizge eń aldymen birneshe basty máselelerdi sheship alǵan durys. Ol qandaı másele? Eń aldymen, baspana. Bilim alýǵa barǵan jastar úshin turatyn mekenjaı mańyzdy. Ata-anasynan alysqa attap shyqpaǵan balanyń basty qajettiligi - jataqhana bolary belgili. Ońtústikten at aryltyp alǵan balanyń áleýmettik jaǵdaıyn jasaý arqyly sol ortaǵa beıimdeı alamyz. Ekinshiden, grantty jeńip alǵan balanyń sol eldi mekende túbegeıli qalyp qoıýy úshin jumyspen qamtamasyz etý - basty nazarda bolýy tıis. «Eki qolǵa - bir kúrek» tabylady dep jáı jubata salýdyń kúni ótken. Naqty jumysy bar, qolynda dıplomy bar jastar soltústiktiń de aýa raıyna, turmysyna kóndigedi. Qaımaǵy buzylmaǵan ońtústiktiń qazaqy salt-dástúrin, rýhanı qaınarlaryn birge alyp keledi. Ondaǵy jergilikti turǵyndardyń barynsha qazaqylanýyna qolǵabys jasaıdy. Osy sebepti de, ishki kóshi-qondy retteýdi aldyńǵy kezekke qoıǵanymyz abzal.

Maqala aıasynda ońtústik jastary soltústikke barýǵa daıyn ba? degen saýalǵa Ońtústik Qazaqstan oblysy jastar saıasaty máseleleri basqarmasy basshysynyń orynbasary Bolat Janábil jaýap bergen eken. « Bir ǵana mysal, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń keıbir halyq tyǵyz ornalasqan aýyldyq okrýgterinde mamandardyń aıtýynsha, jylyna 2 myń sábı dúnıege keletin aýylda qazirdiń ózinde 45 myńnan astam turǵyn mekendeıdi. Osy sııaqty demografııalyq ósý qarqyny joǵary eldi mekender kóp. Sondyqtan bolar mundaı halyq tyǵyz ornalasqan aımaqtarda jer jetispeıdi. Al ońtústik halqy jerdi qalaı baptaýdy biledi. Azamattarǵa egistik jerleri ıgerilmeı jatqan aýdan, qalalardan jer berip, jaǵdaıyn jasasa, bireýi egin egip, bireýi baý-baqsha, kelesisi mal ósirip, óz sharýasyn dóńgelentip áketer edi», - deıdi.

Qazaq qoǵamynda toqal taqyrybynyń «temir qursaýdan» shyqqany 1990 jyldardyń bas kezine keledi. Oǵan deıin bul taqyryp bizde ózimen birdeı qartaıyp kele jatqan qosaǵyna kóńili tolmaı júretin azamattarymyzdyń qııalynda, keı jaǵdaıda otbasylardyń as úıinde talqylanyp júrdi. Bul taqyryptyń «qursaýdan» shyǵyp ketýine kommýnıstik qoǵam da jol bermedi, dep jazady «Aıqyn» búgingi sanyndaǵy «Toqal taqyrybynyń «tolqyny» atty maqalada.

Basylymnyń atap ótýinshe, saıasattanýshy Dos Kóshim toqal taqyrybynyń beleń alyp ketýine sebepker bolǵan jaıttarǵa arydan toqtaldy. Keńes ókimetiniń otbasylyq qundylyqtary týraly zańdary bir áıelmen shektelip qalýdy qoldaǵanmen, sonymen, bir mezgilde ekinshi áıelge de «ara-tura baryp turýǵa» ruqsat bergen kórinedi. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda ondaı solqyldaq baptarǵa bizdiń kúndelikti turmys-saltymyzǵa dóp kelmegendikten, qajettilik bolmady. Toqal taqyrybynyń sonshalyqty ózekti ekendigin bizdiń qoǵamǵa birden sezindirgen de osy jaıt bolsa kerek. 1981 jyly otbasyn quryp, 1990 jyldardyń bas kezinde alǵashqy qosaǵymen zańdy nekege turǵan Dos Kóshim erli-zaıyptylardyń arasyn eshqandaı zań emes, bir-birine degen mahabbat qana jalǵaıdy degen oıdy únemi aıtyp júredi eken.

Álemde AQSh-tan ózge birde-bir el otbasylyq qarym-qatynasty zańmen retteýge tyryspaǵan. «Amerıkanyń mundaı qadamdarǵa ne úshin barǵanyn sol elge jolym túskende bildim. Eldiń shalǵaı ornalasqan provıntsııasynda bir erkektiń on áıelmen nemese bir áıeldiń bes-alty erkekpen bir mezgilde qatar turýy tipti shekten shyǵyp ketken soń, ony zańmen rette­mek bolǵan» - degen Dos myrza bul máseleniń aıaq astynan nege ózekti bola qalǵanyn jáne Parlamentte bir emes, birneshe ret qaralǵanyn qabyldaı almaıtyndyǵyn aıtty. «Toqal balalarynyń quqyǵyn zańmen qorǵaý kerek» degendi men de estip qalamyn. Munyń astarynda ákesiniń murasyna toqal balalary da dámete alady degen oı jatyr. Bul durys emes. Naǵyz áke balalaryn bólip-jaryp qaramaıdy. Odan bólek, murasyn kimge qalaı bólip beremin dese de ákeniń óz erki. Búkil baılyǵyn balalaryna emes, qoǵamdyq qorǵa nemese memleket paıdasyna aýdaryp jatqandar jaıly jıi estımiz. Sondyqtan osy usaq-túıekke bola otbasylyq qundylyqtarǵa ózgeris engizip, oǵan zańmen yqpal etýge áýrelenýdiń qajeti joq. Erli-zaıyptylar arasyndaǵy qarym-qatynas Alladan berilgen mahabbatpen ǵana alǵa jyljıdy, tamyrlanady», saıasattanýshy.

***

«Lıter» gazeti «Bez kryshı» atty maqalasynda jazýynsha, Almaty qalalyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń psıhıkalyq densaýlyq saqtaý ortalyǵynyń dırektory, medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty Qýanysh Altynbekov qazaqstandyqtardyń óz ishindegi muń-nalasyn tek qyzmettesterinen ǵana emes, tipti úı ishindegi adamdardan jasyratynyn búgingi kúnniń úlken problemasy deıdi. Onyń basty sebebi - qarym-qatynastyń joqtyǵy. Bizdiń halyqta eger bireý «jyndyhanada» emdeletin bolsa, «ol malǵun, esýas», dep,barlyq ómirine qara tańba salý ádeti bar.

«Iá, bizde áli psıholog, psıhoterepavt nemese psıhıatr degenderdiń ara-jigin ajyrata almaıtyndar óte kóp», - deıdi ol.

Onyń aıtýynsha, ózderin saýmyz dep esepteıtin, alaıda neshe túrli ekstrasensterge, qumalaqshylar men sıqyrshylarǵa baratyndardyń úshten biri ózderiniń psıhosomatıkalyq aýrýlarmen aýyratynyn sezbeıdi de. Áleýmettik zertteýler kórsetkendeı, elimizde qumalaqshy, baqsy-balgerlerge baratyndardyń kóbi áıelder eken jáne olardyń kóbi joǵary bilimdi bolyp keledi.