Ońtústik Koreıa elshisi Ký Hong-sok: Qazaqstan – múmkindikter eli
- Ký Hong-sok myrza, siz Koreıa Respýblıkasynyń Elshisi qyzmetinde bir jylǵa jýyq ýaqyt boldyńyz. Ońtústik Koreıa Qazaqstanmen yntymaqtastyqtyń qandaı jańa baǵyttaryn damytýy múmkin?
- Iá, rasymen de osynaý tańǵajaıyp elde jumys istep júrgenime bir jyl bolypty. Osy ýaqyt ishinde aradaǵy yntymaqty nyǵaıtýǵa úles qosa alatynyma senim uıalady.
Biz ekijaqty qarym-qatynasty tereńdetemiz. Qalyptasqan jaǵdaıǵa baılanysty tórt baǵyt boıynsha maqsatqa qol jetkize alar edik dep oılaımyn. Eń aldymen, densaýlyq saqtaý salasyndaǵy yntymaqty tereńdetýge bolady. Biz pandemııamen baılanysty qıyn jaǵdaıdy bastan ótkerip jatyrmyz. Almatyda jumys isteıtin Medical Partners Korean Clinis COVID-19-ben kúres kezinde PTR-testi ótkizýge eleýli úles qosty. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev bul ortalyqqa ótken jyldyń mamyr aıynda bas suqqan bolatyn. Yntymaqtastyqty tereńdetý úshin aýrýhanalar salý, medıtsınalyq qyzmetkerlerdi tartý arqyly tájirıbe almasý jobalaryn iske asyrýǵa múmkindik mol.
Ekinshi baǵyt – munaı-gaz salasyn damytý. Sózsiz, Qazaqstan – Koreıa úshin munaı men gaz eksporttaıtyn negizgi elderdiń biri. Qazaqstan Úkimeti munaı-gaz salasyn belsendi damytýda. Men Qazaqstannyń basqa da baǵyttardy, mysaly, hımııa, munaı-hımııa ónerkásibin damytyp jatqanyn bilemin. Ońtústik Koreıa Qazaqstan úshin munaı men gaz boıynsha ımporttaýshy elderdiń biri bolyp qala bermek. Koreıa úkimeti men koreıalyq kompanııalar qaıta óńdeý salasyn ilgeriletýge óz úlesterin qosqysy keledi. Óz kezeginde men osy salada jumys isteıtin koreıalyq kompanııalardy Qazaqstanda jumys isteýge shaqyramyn.
Úshinshiden, energetıka salasyndaǵy, ásirese, balamaly jáne jańartylatyn energııa kózderi boıynsha jańa baǵyttarǵa qatysty yntymaqtastyqty ataýǵa bolady. Bul bólikte Koreıa óziniń ozyq tehnologııalarymen tanymal. Biz Ońtústik-Shyǵys Azııa elderinde, tipti Amerıka qurlyǵynda osy baǵytta úlken úles qosqanymyzdy aıtqym keledi.
Koreıa men Qazaqstan energetıkanyń dástúrli sektorlarynda jaqsy baılanys ornatyp jatyr. Qazir bizdiń eldiń Úkimeti tómen kómirtekti energııaǵa negizdelgen jańa ekologııalyq saıasatpen jumys isteýde. Qazaqstan úkimeti de «Jasyl» ekonomıka saıasatymen jumys isteýde.
Koreıa - energııanyń kóp bóligin atom elektr stantsııalary arqyly jetkizetin elderdiń biri ekenin atap ótkim keledi. AES-terdegi qaýipsizdikti qatań baqylaıdy. Koreıanyń bul baǵytta eksporttyq áleýetin arttyryp jatyr. Mysaly, Birikken Arab Ámirlikterinde atom elektr stantsııalaryn saldy. Qazaqstan Úkimetiniń múmkindikteri bolsa, sondaı-aq azamattardyń ózderi atom elektr stantsııasyn salý týraly oılansa, Koreıa seriktes bolýǵa daıyn. Qazirdiń ózinde Qazaqstan Koreıaǵa renııdiń úlken kólemin eksporttaıdy. Sonymen qatar, men AES qurylysyna qatysty qazaqstandyqtardyń keıbir qorqynyshtaryn tolyq túsinemin jáne qaýipsizdik bárinen joǵary ekenin qaıtalaımyn. Eger Qazaqstan bir kezderi elektr stantsııasyn salýdy sheshse, joǵaryda aıtyp ótkendeı, bizdiń tarap osy másele aıasynda yntymaqtasýǵa daıyn.
Tórtinshiden, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń áleýeti zor. Bolashaqta aqparattyq tehnologııalar mańyzdy bolady dep oılaımyn. Koreıa – osy saladaǵy eń ozyq elderdiń biri. Jaqynda Koreıa úkimeti jańa tsıfrlyq kelisimdi bastady, onyń aıasynda Koreıa aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasynda odan ári órkendeýdi josparlap otyr. Qazaqstan Úkimetiniń «Tsıfrlyq Qazaqstan» baǵdarlamasy sheńberindegi uzaq merzimdi maqsattary da bar. Bul máselede eki eldiń maqsattary óte uqsas. Aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasy bizdiń yntymaqtastyǵymyzdyń eń perspektıvaly baǵyttarynyń biri bola alar edi.
Osy tórt baǵyt bizdiń yntymaqtastyǵymyzǵa erekshe nazar aýdartady. «Keńeıtý jáne ártaraptandyrý» – bizdiń yntymaqtastyǵymyzdy osylaı ataǵym keledi. Eki eldiń ekonomıkasy ózara tıimdi árekettese otyryp damı alady.
- Búgingi tańda Qazaqstanda qansha koreı kompanııasy jumys isteıdi, olar qandaı qyzmet túrimen jáne qandaı jańa jobalarmen aınalysyp júr?
- Bizdiń Úkimettiń statıstıkasy boıynsha, Qazaqstanda 300-den astam koreı kompanııasy óz bıznesin júrgizýde. Men munda koreı avtomobılderi men elektronıka salasyndaǵy kompanııalar keń taralǵanyn kórip júrmin. Mysaly, Hyundai, Samsung, LG jáne t.b. Іri kompanııalar ǵana emes, shaǵyn jáne orta kompanııalar da Qazaqstanda bıznesti ınvestıtsııalaýǵa jáne júrgizýge óte múddeli.
Qazaqstan Úkimetiniń málimetinshe, eldegi koreıalyq ınvestıtsııalardyń quny 8 mıllıard dollarǵa baǵalanyp otyr. Biz úshin, Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy eń iri ınvestıtsııalyq baǵyttardyń biri ekeni sózsiz.
Men avtomobıl jáne elektronıka salasynda jumys isteıtin kompanııalar týraly aıttym. Qurylysta mamandanǵan Highvill, SK Engineering & Construction Co, Ltd qurylys kompanııalary jumys istep júr. Conyń biri Almatyda avtomagıstral salyp jatyr. Qarjy salasynda Shinhan Bank jumys isteıdi. Qazaqstandyqtar koreı taǵamdaryn da jaqsy kóredi. Sýpermarketterde Lotte ónimderin taba alasyz. Qazaqstanda kópshilik koreı kosmetıkasyn qoldanǵandy unatatynyn bilemin. Koreıalyq kompanııalar Qazaqstan naryǵyna qyzyǵýshylyq tanytýy kóńil qýantady.
- Koronavırýs pandemııasy Qazaqstan men Koreıa arasyndaǵy taýar aınalymyna qalaı áser etti?
- Basqa eldermen salystyrǵanda Qazaqstan men Koreıanyń saýda aınalymy joǵary bolyp qalatyny sózsiz.
Qazaqstan Úkimeti usynǵan statıstıkalyq derekter boıynsha, 2019 jyly ekijaqty saýda kólemi 6,5 mıllıard AQSh dollaryn quraǵan. 2020 jyly taýar aınalymy 5,9 mıllıard dollarǵa deıin tómendedi. Bul 2019 jylmen salystyrǵanda shamamen 10 paıyz az. Osylaısha, eki el arasyndaǵy saýda kólemi 10 paıyzǵa tómendegen. Bul eki eldiń yntymaqtastyǵy birqalypty jolǵa qoıylǵanyn kórsetedi. Joǵaryda aıtqanymdaı, Qazaqstan biz úshin eń iri saýda jáne ınvestıtsııalyq áriptes bolyp sanalady. Al Koreıa – Qazaqstan úshin tórtinshi saýda seriktesi. Koronavırýs joıylǵannan keıin eki eldiń qarym-qatynasy aıtarlyqtaı ilgerileýi kerek. Biz eki el azamattarynyń arasyndaǵy qarym-qatynasty damytý úshin qoldan kelgenniń bárin jasaımyz. Adamdar arada erkin júrip-turýy kerek. Baılanyssyz kezdesýler áli de tıimdi, biraq men iskerlik kezdesýler men keńesterdi kóbirek kórgim keledi. Bizge progress kerek, sol úshin bizge órshil maqsattar qoıý qajet.
- Koreıaǵa baryp jatqan qazaqstandyqtardyń sany belgili me? Pandemııaǵa baılanysty vızalarsany azaıǵan joq pa?
- 2019 jyly Ońtústik Koreıaǵa 50 myńnan astam qazaqstandyq barǵan. Koronavırýsqa baılanysty bizdiń elge kelgen azamattardyń sany 10 myńǵa deıin azaıdy. Pandemııamen kúres eki eldiń basty basymdyqtarynyń biri bolyp qala beredi. Esterińizge sala keteıin, Koreıa úkimeti Qazaqstan men Ońtústik Koreıa arasyndaǵy áýe qatynasyn japqan joq. Álemdegi elderdiń kóbi qalypty ómirge kóship jatyr deýge bolady. Osyny kórip Koreıa men Qazaqstan áýe reısteriniń sanyn jańarta alady dep úmittenýge bolatyn sııaqty. Ońtústik Koreıaǵa saparlaıtyn qazaqstandyqtardyń sany bolashaqta artady dep senemin.
- Týrızmdi, sonyń ishindeeki el arasynda medıtsınalyq týrızmdi damytý týraly ne aıta alasyz?
- Qazaqstanǵa keler aldynda Qazaqstannyń Ońtústik Koreıaǵa medıtsınalyq maqsatta týrısterdi jiberetin iri elderdiń biri ekenin bilý men úshin qyzyqty fakt bolǵan edi. Koreıa álemdik deńgeıdegi medıtsınalyq daǵdylardy damytýda. Men qazaqstandyqtardyń koreıalyq medıtsına ortalyqtaryna ne úshin qaptap kelip jatqanyn suradym. Kóbi tutas tekserýden ótý úshin nemese ota jasatý úshin barady eken. Aradaǵy baılanystyń durys jolǵa qoıylǵany jáne 7 saǵattyq tikeleı áýe reısiniń bolýy qazaqstandyqtardyń bizdiń elge medıtsınalyq týrızm aıasynda saıahat jasaýyna jol ashyp otyr.
Qazaqstanda aýrýhanalar salý esebinen koreı medıtsınasynyń kóbirek ornyǵýyn, sondaı-aq qazaqstandyq emdelýshilerdiń bizdegi bilikti medıtsınalyq jabdyqtarǵa keńinen qol jetkizgenin qalaımyn. Sondaı-aq, qazaqstandyq mamandardyń koreı medıtsınalyq ortalyqtarynda bilimin jetildirýine bolatynyn aıta ketý kerek.
- Al Ońtústik Koreıanyń ózinde qazir epıdemıologııalyq jaǵdaı qandaı? Koronavırýspen kúreste ózge elderge qalaı kómektesip jatyrsyzdar?
- Ońtústik Koreıa pandemııadan zardap shekken alǵashqy elderdiń biri boldy. Biraq bizdiń el COVID-19-ben tıimdi kúresken elderdiń biri. Koreıa Úkimetine pandemııa jaǵdaıyn tıimdi basqarý júkteldi. Birinshiden, bizdiń Úkimet óz tájirıbesin basqa eldermen bólisýge sheshim qabyldady. Ekinshiden, biz muqtaj elderge gýmanıtarlyq kómek kórsetip kelemiz.
Byltyr eki el úkimetteri men Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń úshjaqty yntymaqtastyǵynyń arqasynda Koreıa Úkimetinen Qazaqstanǵa 800 myń dollardyń gýmanıtarlyq kómegi jetkizildi. Biz PTR-test jıyntyqtaryn, maska, medıtsınalyq jıyntyqtar usyndyq. Gýmanıtarlyq kómek kórsetken kezde Qazaqstannyń Densaýlyq saqtaý mınıstri tıimdi áreket etkenin aıtý kerek. Qazir koronavırýs órship turǵan Úndistanǵa gýmanıtarlyq kómekti kóbeıtýdi josparlap otyrmyz.
- Koreıa koronavırýsqa qarsy óz vaktsınasyn shyǵardy ma? Ózińiz vaktsına alyp úlgerdińiz be?
- Qazaqstan Úkimetine rızashylyǵymdy bildirgim keledi, qabyldanǵan sharalardyń arqasynda men tolyqtaı vaktsına aldym. Men ǵana emes, meniń áriptesterim de, elshilik qyzmetkerleriniń kópshiligi de vaktsına aldy. Munda turatyn koreı qaýymdastyǵynyń kóptegen ókilderi bul usynysqa rıza. Jeke ózim vaktsınaǵa alǵashqylardyń biri bolyp ótinish berdim. Meniń maqsatym koronavırýstyq vaktsınanyń qanshalyqty qaýipsiz ekenin kórsetý boldy. Men keıbir adamdardy vaktsınanyń qaýipsizdigine alańdaıtynyn túsinemin.
Tolyq vaktsına alǵan elshi retinde vaktsınatsııa qoǵamdy áldeqaıda qaýipsiz ete alatynyn atap ótkim keledi.
Ońtústik Koreıada 50 mıllıonnan astam adam turady. Al el úkimeti 100 mln dozany qamt qoıdy. Vaktsınany Koreıadaǵy shetel azamattaryda eshbir kedergisiz qabyldaı alady. Qazirgi tańda bizde Pfizer jáne AstraZeneca vaktsınalary egilýde. Birqatar koreıalyq farmatsevtıkalyq kompanııa ózderiniń vaktsınalaryn jasap jatyr jáne qazir klınıkalyq zertteýler júrgizýde. Úkimet otandyq vaktsınalardyń damýyn belsendi qoldap otyr. Koreıalyq kompanııalar kelesi jylǵa deıin tolyq ruqsat etilgen vaktsınalardy jasaı alady dep úmittenemin
- Qazaqstandaǵy vaktsınalaý naýqanyn qalaı baǵalar edińiz?
- Men Qazaqstan Úkimetiniń vaktsınalaý baǵytynda atqaryp jatqan sharýasyna tántimin. QazVac deıtin otandyq vaktsına jasaı aldyńyzdar. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev vaktsınalardy jetkizýge basa mán berip, azamattardy tezirek vaktsına alýǵa úndep júr. Men onyń vaktsına alý qajettigi týraly ıdeıasyn tolyq qoldaımyn. Osy jyldyń sońyna qaraı qazaqstandyqtar qalypty ómirge tolyq oralady dep úmittenemin. Sondyqtan men Qazaqstan Úkimeti men halqy jaqyn arada bul jaǵdaıdan shyǵatynyna tolyq senimdimin.
- Ońtústik Koreıa bizdiń elimizde júrgizilip jatqan saıası reformany qalaı baǵalaıdy jáne Qazaqstan Ońtústik Koreıa úshin nesimen tartymdy?
- 2019 jyl eki eldiń qarym-qatynasy úshin este qalarlyq jyl boldy. Ońtústik Koreıa Prezıdenti Mýn Chje In Qazaqstanǵa kelip, QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevpen jáne el Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen óte nátıjeli kezdesýler ótkizdi. Sol kezde taraptar jańa ekonomıkalyq qatynastar ornatýǵa kelisken bolatyn.
Qazir eki eldiń úkimetteri Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Koreıa Respýblıkasyna bolashaq saparyna qyzý daıyndalyp jatyr.
Osy jyl aradaǵy qarym-qatynasty odan ári damytý úshin jaqsy múmkindikter ákeledi dep úmittenemiz.
Qazaqstandaǵy saıası jaǵdaı týraly óz pikirim bar. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń júrgizgen reformalary áserli. Men saıası reformalardy ashyq ári demokratııalyq jolmen júrgizip jatqan Qazaqstan Úkimetine shyn máninde alǵys aıtqym keledi. Men Qazaqstan durys jolda dep sanaımyn.
Toqaev myrza reformalarǵa óziniń tereń paıymy aıasynda basa nazar aýdaryp otyr. Qazaqstan reformalarǵa dańǵyl jol salyp jatqanda Koreıa ony qoldaý úshin bar kúshin salady. Mundaǵy jastardyń umtylysyn kóre otyryp, Qazaqstan úlken múmkindikter eli dep aıtýǵa bolady. Qazaqstannyń jastary óte bilimdi jáne aqyldy. Men Qazaqstannyń múmkindikter eli ekenine nyq senemin. Saıası kóshbasshylaryńyz barlyq reformalardy oryndaý Qazaqstannyń bolashaǵyn áldeqaıda jarqyn etetinine senip otyr. Men Qazaqstanda bir jyl turǵanda el ishindegi tatýlyqty baıqadym. Qazaqstandyqtarǵa qonaqjaılyq tanytqany úshin alǵys aıtqym keledi.
- Elshi myrza, suhbatyńyzǵa raqmet!