Onkologııada ǵajaıyp bolmaıdy, al ajaldan arashalaý nátıjeli jumystyń jemisi - onkolog
- Qaterli isiktiń qaı túrleri oblysta qazirgi ýaqytta keń taraǵan, onyń sebebi nede bolýy múmkin?
- SQO-da eń kóp taraǵan onkologııalyq aýrýlar - ókpe jáne teri qaterli isigi. Ókpeniń qaterli isiginiń basym bolýyna aldymen bizdiń óńirge tán sýyq aýa raıy sebep. Oblysta ókpe-bronh aýrýlary, onyń qabynýy jıi kezdesedi. Der kezinde emdelmeýdiń saldary obyrǵa ulasýy múmkin. Al ekinshi sebep - temeki shegýge baılanysty.
Teri qaterli isigi ólimge ákeletin aýrý bolmasa da, onyń bizdiń aımaqta taralýy alańdaýshylyq týdyrady. Ádette, saıajaıda shaqyraıǵan kúndi elemeı kókónis-jıdegin kútetin egde jastaǵy adamdar zardap shegedi. Sondyqtan eger terińizde sizdi alańdatatyn kez-kelgen ózgerister baıqalsa, dárigerge jazylyńyz. Maman teriniń ózgerýin zerttep, sebebin anyqtaıdy. Teri qaterli isikteriniń kópshiliginiń aldyn alýǵa bolady. Ol úshin kún sáýlesiniń astynda kóp júrmeńiz. Kúnnen qorǵaıtyn kremdi jyl boıyna jaǵyp paıdalanyńyz. Qorǵanys kıimin kıip, ýltrafıolet sáýlesinen saqtańyz. Teriniń jańa ósindileriniń bar-joǵyn nemese bar meńderde, sekpilderde, tómpeshikterde ózgerister bar-joǵyn bilý úshin terińizdi jıi tekserip otyryńyz.
- Onkologııalyq ortalyqta qandaı emdik sharalar qoljetimdi?
- Onkologııalyq ortalyqta hırýrgııalyq jáne dárilik emdeýdiń barlyq derlik túrleri jasalady. Qoldaǵy jabdyqtardyń jetkiliksizdigine baılanysty sáýlelik terapııa boıynsha birqatar shekteý bar. Jaqyn arada bul másele jelilik údetkish qondyrǵysyn ákelip ornatqannan keıin joıylady dep úmittenemiz.
Onkologııalyq salany damytýdyń 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan keshendi jospary bar. Ol ár aýmaqtyń erekshelikterin eskere otyryp ázirlendi. Máselen, bıyl materıaldyq bazamyz jelilik údetkish qondyrǵysymen tolyqpaq. Ol jerlesterimizdiń ómir súrý sapasyn jaqsarta túsýge kómektespek. Bul apparattyń kómegimen barynsha naqty ári qarqyndy terapııa júrgiziledi. Zamanaýı qural-jabdyq radıoterapııanyń barlyq túrlerin júrgize alady.
- Qaterli isiktiń paıda bolýyna ne sebep?
- Qaterli isiktiń qaıdan paıda bolatynyn naqty aıtý qıyn. Sozylmaly aýrýlar obyrǵa ulasýy múmkin. Jalpy qaterli isikke ákeletin faktorlar óte kóp. Obyrdyń keıbiri tuqym qýalaıdy. Tuqym qýalaǵanda da dál sol aýrý emes, obyrdyń basqa túri bolýy múmkin. Artyq salmaq, az qımyldaý – munyń bári qaterli isiktiń damýyna sep bolýy múmkin. Kúndelikti jep júrgen tamaqqa da mán bergen jón. Kantserogender - obyrdyń damýyna sebep bolatyn hımııalyq zattar kóptegen azyq-túlikterde kezdesedi, ásirese maıǵa qýyrylǵan, konservilengen jáne marınadtalǵan taǵamdarda, uzaq saqtalynǵan azyq-túlikterde, ystalǵan taǵamdarda bar. Maıly taǵamdardy, sonyń ishinde maldyń maıyn tutynýdy azaıtý qajet. Qatty toıa tamaqtanbaýǵa keńes beremin. Jalpy aldyn alý úshin qarapaıym erejelerdi ustansańyz bolady: durys tamaqtaný, salamatty ómir saltyn ustaný, temeki ónimderinen, alkogolden bas tartý, semizdikke urynbaý, quramynda jemis pen kókónis bar tamaq jeý, ınfektsııa juqtyratyn kez kelgen jynystyq qatynastan tyıylý, taza aýada jıi serýendeý obyrdan bólek kez kelgen aýrýdyń aldyn alady.
Temeki shegý – ókpe, keńirdek, erin, óńesh, asqazannyń qaterli isigine ákelip soǵýy múmkin.
Araqty shamadan tys ishý – asqazan, baýyr, uıqy bezi, óńesh obyryna ákeledi.
Az qımyldaý jáne artyq salmaq toq ishek pen tik ishek, sút bezi qaterli isiginiń paıda bolýyna sebepker.
Obyrdyń paıda bolǵany, ókinishke oraı, adamǵa birden bilinbeıdi. Tek isik ósken kezde, basqa aǵzalarǵa áser ete bastaǵan kezde ǵana baıqalady.
- Sizdiń tájirıbeńizde syrqattyń onkologııalyq aýrýdan ǵajaıyp jolmen emdelip, tań qalǵan jaıttar boldy ma?
- Onkologııada ǵajaıyptar bolmaıdy. Ár qutqarylǵan ómirdiń artynda josparly túrde júrgizilgen em, komandanyń nátıjeli jumysy tur. Halyq emine júginetinder bar. Olar zerttelmegen, sondyqtan nátıjesi jaıynda aıtý qıyn. Halyq emine senip júrip altyn ýaqytty joǵaltyp alýǵa bolady. Iıa ózdiginen emdelip, aıaqqa turyp ketkender bar. Onyń árqaısysyna toqtalar bolsaq – bul syrqattarda obyr bolmaǵan, dıagnostıkadan qatelik ketýi múmkin. Eger bul negizgi emge zııan tıgizbese jáne syrqatqa qandaı da bir senim berse — shópten jasalǵan tunbalardy ishsin.
- Jatyr moıny qaterli isigi jaıynda sońǵy kezde jıi estımiz. Odan saqtanýdyń joldary qandaı?
-Bizdiń onkologııalyq ortalyqta obyrdyń osy túri boıynsha 550-ge jýyq áıel esepte tur. Byltyr dert jańadan 77 áıelde anyqtalyp, olar dıspanserlik esepke alyndy. Onyń jetpisinde qaterli isik erte satysynda boldy. Jatyr moıny qaterli isiginde tórtinshi ǵana emes, úshinshi satysy da asqynǵan bolyp esepteledi. Óıtkeni ony erte anyqtaýǵa bolady jáne aldyn alý múmkindigi bar. Negizinen raktyń bul túri fertıl jastaǵy, jumysqa qabiletti áıelderde kóp kezdesedi. Olardyń jasy 35 pen 53 aralyǵynda. Ókinishke oraı, obyrdyń bul túri «jasaryp» barady. Syrqattarymyzdyń arasynda 25-28 jastaǵylar da bar.
Aýrýdyń aldyn alý úshin elimizde skrınıngter ótkiziledi. Byltyr SQO-da 20 myńnan astam áıel tekserildi. Nátıjesinde rak 12 adamda erte satysynda anyqtaldy. Obyrǵa ulasýǵa jaqyn qalǵan 180 jaǵdaı tirkeldi, bul syrqattardy der kezinde anyqtap, emdegendikten qaterli isiktiń aldyn alý múmkin boldy.
Jalpy jatyr moıny qaterli isiginiń paıda bolý sebebi kóp. Jynystyq qatynasqa erte túsý, erte bosaný nemese 28 jastan keıin júkti bolý derttiń paıda bolýyna áser etedi. Sondaı-aq jatyr moınynyń jaralary men jynys joldarynyń ınfektsııalary, júktilikke qarsy dári-dármekti uzaq ýaqyt qabyldaý, onkologııalyq aýrýlarǵa, sonyń ishinde jatyr moıynynyń obyryna tuqymdyq beıimdilik, artyq salmaq, temeki shegý qaterli isikke ákelýi múmkin. Kezdeısoq jáne beı-bereket jynystyq qatynastar da aýrýdyń paıda bolýyna ákeledi.
- Rahmet!
Aqerke Dáýrenbekqyzy