Óńirlik BAQ forýmy: Qazaq tildi aýdıtorııanyń suranysy artyp keledi
Búginde barlyq buqaralyq aqparat quraldaryna ortaq problema ol - áleýmettik jelilerdiń kúsheıýi. Atalǵan ǵalamdyq úderisti toqtatý múmkin emes. Internet saıttar da bul trendke tótep bere almaı, oqyrmandardy áleýmettik jelilerden izdeýge májbúr. Degenmen, áleýmettik jelilerdi ózekti taqyryptardyń barometri retinde paıdalanýǵa ábden bolady. Ony «Qazaqstan» TRK basshysy Erlan Qarın de ábden bilip aldy . Onyń aıtýynsha, búginde telearna basshylarynyń bári kórermenniń sanyn kóbeıtýdi kózdeıdi. Alaıda úlken bir problema bar. Ol - jastardyń ınternette jıi otyratyny. Sonyń saldarynan teledıdardyń aýdıtorııasy da azaıyp otyr. «Jastar qazirgi baǵdarlamalardy kórmese, biz sonyń bárin kim úshin shyǵaryp jatyrmyz? Ne úshin shyǵaryp jatyrmyz? Olar barlyq aqparatty tek ınternetten izdeı bastady. Endi, olardy teledıdardyń aldyna qalaı tartamyz? Menińshe, bizge ınternet pen teledıdardyń ortaq taqyryptaryn shyǵarý qajet. Interaktıvti, keri baılanys bolýy kerek. Mysaly, biz ulttyq arnadan jańa baǵdarlamany ashýdy sheshtik. Aýdıtorııaǵa mynandaı usynyspen shyqtyq, kez kelgen adam ulttyq arnanyń tilshisi bola alady. Ol úshin aýylda bolsyn, qalada bolsyn jańalyqty uıaly telefonǵa túsirip, bizge jiberý múmkindigin ashtyq. Artynan bunyń bári baǵdaralamada kórsetiledi», - deıdi Qarın. Korporatsııa basshysynyń aıtýynsha, búginde teledıdar men ınternettiń kún tártibi kóp jaǵdaıda sáıkes kele bermeıdi. Teledıdarda bir másele kóterilse, ınternette múldem basqa máseleler talqylanyp jatady.
Al Parlament Májilisiniń depýtaty Saýytbek Abdraxmanov qazaq tilindegi saıttarda rýlyq alaýyzdyqty týǵyzatyn máselelerge qatty alańdap júr. «Ókinishke qaraı, qazirgi kezde saıası ekstremızm, ulttyq pen rýlyq alaýyzdyqty týǵyzatyn jaǵdaılar az emes. Máselen, qazaq tilindegi saıttardyń birqatarynda ulttyń birligine qaýip tóndiretin, jekelegen óńirlerge, jekelegen taıpalarǵa, jekelegen rýlarǵa til tıgizetin, kúlkige aınaldyratyn máseleler dendep bara jatyr. Osy máselege basa nazar aýdarǵym keledi. Bul jaqsylyqtyń basy emes», - dep atap kórsetti tanymal jýrnalıst Abdraxmanov.
«Azhar» aqparattyq portalynyń bas redaktory Dáýren Babamuratov atalǵan máseleniń sebebin dóp basqan tárizdi. Onyń aıtýynsha, búginde buqaralyq aqparat quraldarynyń barlyǵy reıtıngke, oqyrmandardyń sanyna kóp kóńil bóledi . Sol sebepti materıaldardyń sapasy da tómen. Al jýrnalıster xalyqty «tańǵaldyratyn» jańalyqtardy terip ketti. «Búginde barlyq buqaralyq aqparat quraldarynyń negizgi maqsaty ózgerip ketken tárizdi. Buǵan deıin bári aqparat taratýdy kózdese, qazir eldi tańqaldyrýǵa tyrysady. Osy jolda kez kelgen nársege barady, adamnyń jeke ómirine aralasady, ataq-abyroıyna nuqsan keltiredi. Al onyń arǵy jaǵynda ulttyń tutastyǵy, rýlyq alaýyzdyq jáne taǵy máseleler jatyr. Ásirese, saıttar eldi «tańǵaldyrý» úshin baryn salyp jatady. Sebebi talap sondaı. Mınıstrlik árbir saıttyń taralymyna, oqyrmannyń sanyna nazar aýdarady. Al ol taralym qalaı keldi? Azannan keshke deıin eldi bir-birine aıdap salý, rýshyldyqty qozdyrý, moraldyq qundylyqtardy taptaý arqyly jınalǵan reıtıng bolsa da, oǵan eshkim nazar aýdaryp jatqan joq», - dedi Babamuratov.
Redaktordyń oıynsha, qazirgi júıe qala berse, elektrondy buqaralyq aqparat quraldary osy baǵytta damı beredi. Barlyǵy birdeı saraptamany ysyryp qoıyp, eldi «tańǵaldyrýmen» aınalysa beredi, reıtıng úshin jumys isteıdi. «Shartty túrde Qyzylordada, Jezqazǵanda, Shymkentte bireýdiń qoly qyzǵa tıip ketse, ol aqparat 10 buqaralyq aqparat quralyna aýysqanda qyz zorlandy bolyp shyǵady. 20-syna aýysqanda «zorlanyp óldi» bolady. Biraq ol aqparat shynaıy ma? Ókinishke qaraı, osy máselege kóp mán bermeıtin boldyq», - dep atap kórsetti gazet basshysy.
Aımaqtyq buqaralyq aqparat quraldary tarapynan jasalǵan taǵy bir usynysty aıta ketken jón. «Qazaqstan» RTRK Atyraý fılıalynyń dırektory Janaxmet Aǵybaevtyń aıtýynsha, búginde aımaqtaǵy kórermender aldymen óz jańalyqtaryn kórgisi keledi. Al memlekettik tapsyrys aıasynda birinshi kezekte respýblıkalyq jańalyqtardy berý mindeti bar. «Bizge Parlamentti ber deıdi, Prezıdentti ber deıdi. Al kórermender sonyń bárin «Habar» men «Qazaqstannan» kórip aldyq dep aıtady. Sodan olar alǵashqy 10-15 mınýtty kórmeıdi de, jergilikti jańalyqtar bastalǵanda ǵana qosylady. Árıne, memlekettik tapsyrys qajet. Óıtkeni onyń aıasynda aqsha bólinedi. Biraq osy máseleni kórermenniń yńǵaıyna sheshýdi usynyp otyrmyz. Biz aımaqtyń jańalyǵyn kórseteıik, al respýblıkalyq jańalyqtardy respýblıkalyq arnalardan da kórip alýǵa bolady», - deıdi Aǵybaev.
Fılıal basshysynyń aıtýynsha, memlekettik tapsyrysty basqa joldarmen de oryndaýǵa bolady. Osy oraıda Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetin keńinen paıdalaný qajet. «Máselen, tapsyrys aıasynda mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý máselesi berilse, bizge árbir spıkerdi saǵattap jazyp bersin. Sosyn kontentti taratsyn. Biz odan «petseffekt» te jasaımyz, xabar da jasaımyz, jańalyq ta jasaımyz. Al ony jergilikti ónim retinde de usynýǵa bolady. Sonda aımaqtyń kórermeni ondaı jańalyqtardy jeńil qabyldaıdy», - dep atap kórsetti Aǵybaev.
Forým aıasynda atalǵan másele boıynsha QR Aqparat jáne kommýnıkatsııalar mınıstrliginiń Aqparat komıteti tóraǵasynyń orynbasary Rýslan Álishev jaýap berdi . «Iá, aımaqtarda xalyq jergilikti jańalyqtardy kórgisi keledi. Biz ony jaqsy bilemiz. Endi, osy saladaǵy jumysty bastadyq. Biz aqparattyq tapsyrysty memlekettik satyp alýlar júıesinen bólip shyǵardyq. Degenmen, aımaqtar ázirshe burynǵy júıe boıynsha jumys istep jatyr. Sol sebepti sál qıyndaý bolyp tur. Bıyl biz óz saraptamamyzdy qorytyndylap, tıisti esepti tapsyrǵannan keıin usynys jasaımyz. Úkimetke de shyǵamyz. Sonda aımaqtardaǵy jaǵdaı ózgeredi», - dedi Álishev.
Óńirlik BAQ forýmy aıasynda buqaralyq aqparat quraldaryna jarnama tartý máselesi de arnaıy sessııada keńinen talqylandy. Osy oraıda teledıdar men radıo kompanııalardyń basshylary bir úrdisti moıyndap otyr. Sońǵy birneshe jyldyń ishinde jarnamadan túsetin aqshanyń basym bóligi elektrondy buqaralyq aqparat quraldaryna salyna bastady. Aımaqtyq telearnalar bolsa, áli kúnge deıin «júgirtpe joldan» shyǵa almaı otyr. Osy oraıda «Astana» arnasynyń bas dırektory Lázzat Tanysbaı tabys tabýdyń basqa da joldaryn izdeýge keńes berip otyr. Máselen, «Astananyń» ujymy túrik serıaldaryn satyp alǵannan keıin, onyń orys tilindegi dýblıajyn basqa memleketterge satyp otyrady. Arna basshysy jeńil-jelpi baǵdarlamalardyń da paıdasy bar deıdi. Sebebi ondaı jobalardy xalyq kóredi. Al xalyq kórse, jarnama da túsedi. Al «31 arna» JShS bas dırektory Baǵdat Qojaxmetov kontenttiń sapasyn arttyrý úshin realıtı-shoý, mýzyka men kóńil kóteretin baǵdarlamalardy kóbeıtý kerek dep sanaıdy.
Jalpy, teledıdar salasynyń jaǵdaıy jaman emes. Sebebi onyń úıde otyratyn kórermeni áli de kóp, keshke jınalyp kóretinder de azaımaıdy. Aldaǵy ýaqytta tsıfrlyq televıdenıe barlyq respýblıkaǵa taralsa, osy saladaǵy básekelestik qyza túsedi. Al gazetterdiń jarnamadan túsetin tabysy múldem tómendedi. QR Aqparat jáne kommýnıkatsııalar vıtse-mınıstri Alan Ájibaevtyń oıynsha, búginde gazetter jarnamany tartý jaǵynan barlyq múmkindikterdi paıdalanbaı keledi. «Máselen, gazetter praısty kórsetip, bir sharshy santımetrge 500 teńge alamyz deıdi. Túrli jeńildikterdi de usynady. Alaıda gazettiń ózin alyp qarasaq, jarnamanyń kólemi 10 paıyzdan da aspaıdy. Keı kezde ol jarnama múldem bolmaı qalady. Negizi, barynsha mobıldi bolý kerek. Jarnama berýshi úshin tıimdi usynystardy jasaý qajet», - dedi Ájibaev.
Vıtse-mınıstrdiń aıtýynsha, búginde gazetterdiń elektrondy nusqasy da bar ekenin umytpaý qajet. Ol arqyly oqyrman sanyn da, jarnamany da arttyrýǵa bolady . Máselen, álemge áıgili «Financial Times» gazetiniń taralymy - 1 mln dana. Sonyń ishinde 200 myń oqyrman qaǵaz úlgisine jazylsa, qalǵany elektrondy nusqasyn oqıdy. «Osynyń ózi - qyrýar tabystyń kózi. Biz baıaǵy Qazposhta jaqtan oqyrmandardy kútip otyramyz», - dep atap kórsetti A.Ájibaev.
Negizi, osy saladaǵy mamandar kez kelgen jarnamany sıýjetke de, materıalǵa da engizýge bolatyny jaıynda aıtyp otyr. Barlyǵy marketıng pen jýrnalısterdiń kásibı sheberligine baılanysty. Sondyqtan aımaqtyq BAQ osy máselege basa nazar aýdarsa, búgingi ǵalamdyq úderisterge qaramastan jarnamany kóptep tartýǵa múmkindik bar. Sosyn barlyǵy birdeı memlekettik tildegi jobalardy kóbeıtýge keńes berip jatyr. Sebebi qazaq tildi aýdıtorııa keńeıip keledi. Onyń suranysy teledıdarda da, saıttarda da, ǵalamtor jelisinde de kún ótken saıyn artyp otyr. Bul - asa qýanyshty jaǵdaı. Óıtkeni osy suranystyń arqasynda qazaq tildi baǵdarlamalar men serıaldar kóbeıe túsedi.
Mınıstrliktiń zertteýine sáıkes, búginde qazaqstandyqtardyń 88 paıyzy otandyq ónimdi, ıaǵnı ózimizdiń aqparat quraldarymyz usynatyn taýardy tańdaıdy.
Ashyǵyn aıtý kerek, jańa mınıstrlik qurylǵaly beri jergilikti jerde sapaly dúnıelerdi kórsetýge, tartymdy materıaldardy jazýǵa basa nazar aýdaryla bastady. Óńirlik BAQ forýmy sonyń aıqyn dáleli bolsa kerek. Al atalǵan alańda talqylanyp jatqan máseleler sóz júzinde qalmaı, naqty sharalarǵa sep bolýda. Ony QR Aqparat jáne kommýnıkatsııalar mınıstri Dáýren Abaev ta rastady . «Ótken jylǵy forýmda aımaqtyq buqaralyq aqparat quraldary tarapynan birqatar máseleler kóterilgen bolatyn. Aqparat jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi atalǵan usynystardyń bárin zerdelep, óńirlik medıanyń sapasyn arttyrý boıynsha tıisti sharalardy atqaryp shyqty. Atap aıtqanda, Aımaqtyq buqaralyq aqparat quraldarynyń alıansy quryldy. Budan bólek, memlekettik tapsyrys aıasynda jasalǵan ónimderdi óńirlik arnalarǵa taratý máselesi sheshildi. Qazposhta arqyly baspasózdi damytý sharalary da qolǵa alyndy», - dep atap kórsetti Dáýren Áskerbekuly.
Aıta ketken jón, Óńirlik buqaralyq aqparat quraldarynyń alıansy arqyly aımaqtarǵa san alýan teleónimder tegin taratylady. Máselen, búginde memlekettik tapsyrys aıasynda túsirilgen 150-ge jýyq teleónimdi aımaqtarǵa taratýǵa sheshim qabyldandy. Sonyń ishinde serıaldar, derekti fılmder men baǵdarlamalar bar. Budan bólek, óńirlik BAQ-tar alıans arqyly óz usynystaryn jasap, ózekti degen máselelerin ortalyqqa jetkize alady. Bunyń barlyǵy kelesi forýmda talqylanýy ábden múmkin.