Ónimdilikti arttyrý - irkilgen kásiporyndardy serpiltedi
Bıyldan bastap júzege asyryla bastaǵan bul baǵdarlama «Bıznestiń jol kartasy», eksporttaýshylardy qoldaý, ınvestorlardy tartý, kásiporyndardy daǵdarystan keıingi qalpyna keltirý (saýyqtyrý) sharalaryn tolyqtyratyn biregeı baǵdarlama bolyp tabylady. Eńbek ónimdiligin arttyrý arqyly ónerkásip kásiporyndarynyń básekege qabilettiligin kúsheıtý, mine bul baǵdarlamanyń basty maqsaty osy. Bul úshin birinshi kezekte kásiporyndarda qoldanylatyn basqarýdy jáne óndiristik tehnologııalardy jetildirýge, kásiporyndardy jańartýǵa (tehnıkalyq qaıta jaraqtaýǵa), básekege qabiletti óndiristerdi qurýǵa aıryqsha nazar aýdarylady. Osy baǵytta ınvestıtsııalyq jobanyń keshendi josparyn jasaýǵa nemese saraptamaǵa ketken shyǵynnyń bir bóligin óteýge, uzaq merzimdi lızıngtik qarjylandyrý júrgizýge, bilikti jobalaýshy jáne ınjınırıngtik uıymdardy tartýdy yntalandyrý; ınnovatsııalyq granttar bólý men zamanaýı basqarýshy jáne óndiristik tehnologııalardy engizý sharalary kózdeledi. Osynaý maqsatqa jetý úshin Úkimet tarapynan kásiporyndardyń basqarý jáne óndiristik tehnologııalaryn jetildirý, qoldanystaǵy óndiristi jańǵyrtý, básekege qabiletti jańa óndiristi qurý sharalary da qarastyrylǵan. Bundaı qadamdar iske assa, ekonomıkanyń áleýetti salalaryndaǵy iri, orta ám shaǵyn kásiporyndar áreket etý aımaǵynda jaǵymdy bıznes-orta qalyptasady. Minekı, osyndaı aýqymdy sharalardyń negizgi bóligi bıyl qolǵa alynǵanymen, ony tikeleı júzege asyrýmen aınalysatyn basty operator Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar ınstıtýty janyndaǵy «Qazaqstandyq ındýstrııa damytý ınstıtýty» AQ-nyń qurylǵanyna da jaqynda bir jyl bolady.
Kompanııa prezıdenti Meıram Qajykenniń aıtýynsha, «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasy bıyl ilki (pılottyq) kezeńnen ótedi. Al bıznes orta úshin aýqymy keń baǵdarlamaǵa Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasy sheńberinde ónerkásiptiń áleýetti salasyndaǵy ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrýǵa qabiletti kásipkerlik sýbektileri qatysa alady. Máselen, mashına jasaý, metallýrgııa, jeńil ónerkásip, aǵash óńdeý, hımııalyq jáne farmatsevtıkalyq ónerkásipteri, qurylys materıaldaryn óndiretin kásiporyndar osy baǵdarlamaǵa qatysa alady. Degenmen, «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasy boıynsha kásiporyndardy irikteýde negizgi bes talapqa nazar aýdarylady. Birinshiden - jobalardyń báriniń Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý basymdyq baǵyttary bolýy shart. Ekinshiden - modernızatsııalaýdyń keshendi jospary talap etiledi. Úshinshiden - eńbek ónimdiligine kóńil bólinedýi. Tórtinshiden - kásiporyndardyń energetıkalyq tıimdiligin arttyrý máselesine nazar aýdarylady. Besinshiden - kásiporynnyń qosymsha quny men qarjylyq turaqtylyǵy bolýy qajet.
Bul rette «Qazaqstandyq ındýstrııa damytý ınstıtýty» AQ prezıdenti Meıram Qajyken BNews.kz ınternet portalynda ótken onlaın-suhbaty barysynda ótken bir jyl boıy atqarylǵan jumystarǵa toqtalǵan edi. «Endi eki kúnnen keıin Qazaqstandyq ındýstrııa damytý ınstıtýtynyń qurylǵanyna dál bir jyl tolady. Osy bir jyldyń ishinde az shara atqarylǵan joq. Eń bastysy, biz ótken jyly úsh aıdyń ishinde qazaqstandyq 150-ge tarta kásiporyndarǵa Dúnıejúzilik bankimen bekitilgen ádisteme boıynsha tehnologııalyq aýdıt júrgizdik», - dedi M. Qajyken. Onyń aıtýynsha, atalǵan ınstıtýt Japonııa men Koreıa ınstıtýttary úlgisinde qurylǵan. Atalmysh elderde bundaı kompanııalar ónerkásip, ónerkásiptik óndiris salalarynda tereń zertteýler jasaıdy. «Bundaı ıdeıany elimizge endirý eki jyl buryn másele bolyp kóterilgen edi. Árıne, qazaqstandyq ınstıtýt Údemeli ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý baǵdarlamasymen úndesip qabyldandy. Eń basty maqsatymyz - baǵdarlamaǵa, onyń salalyq tarmaqtaryna monıtorıng jasaý. Bul óte aýqymdy shara. Máselen, bizdiń osy baǵyttardaǵy mindetterdi júzege asyrý úshin birinshi toqsan boıynsha jasaǵan esebimizdiń ózi 900 paraqshany qamtydy. Rasynda bizge keregi san emes, sapa. Sondyqtan da, bundaı esepterdi sapaly ári mazmundy etýdi qolǵa alamyz», - dedi M. Qajyken.
Al bıyl atqarylǵan sharalarǵa kelsek, qazirgi ýaqytta «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasyna elimizdiń 113 kompanııasy qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Jyl aıaǵyna deıin olardyń sany arta túsetini de kútiledi. Sonyń ishinen elimizdegi 50-ge tarta kompanııa naqty baǵdarlamamen qamtylýy múmkin. Al tańdalǵan kompanııa ónimdilikti arttyrýdyń tetigimen júredi. «Jalpy, ónimdilikti arttyrýdy jańǵyrtý tek qana tehnıkany, tehnologııany jańǵyrtýmen nemese negizgi qordy ıelenýmen shektelmeıdi. Bunda negizinen bıznes-úlgini, bıznes-mádenıetti ózgertý basty másele bolyp tabylady. Osy arqyly kásiporynnyń, kompanııanyń qurylymyna, qyzmetine ózgerister engiziledi. ıAǵnı, bul rette menedjmenttik, basqarýshylyq quzyrlylyqqa qatysty kóptegen máseleler qamtylady. Dál bul baǵyttan kelsek, bizdiń kóptegen kompanııalardyń basshylaryna trenıngter, semınarlar men oqytýlar jetispeıtin tárizdi. Osyǵan oraı, Qazaqstannyń bıznes akademııasymen birlesip jumys isteýdemiz. Sondyqtan da, qyrkúıektiń 1-ine deıin top-menedjerler men ortanqol menedjerlerdi daıarlaý jáne qaıta daıarlaýdyń tujyrymdamasyn ázirlemekpiz»,-deıdi kompanııa prezıdenti.
Onyń aıtýynsha, búgingi tańda kóptegen kásipkerler, shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi óz salalarynda oqyp, biliktiligin jetildirgisi keledi. Alaıda óńirlerdegi kásiporyn basshylaryna ondaı jaǵdaı qarastyrylmaǵan. «Sondyqtan da, óńirlerde kásiporyn basshylaryn qaıta oqytý ortalyqtaryn qurý oıda bar. Sol kásiporyndar ornalasqan jerde trenıngter ótkizý de oılanatyn dúnıe. Árıne, bunda áli de jetildire túsetin máseleler jetkilikti. Onyń bir tarmaǵy ádistemeniń biregeıliginde bolyp otyr», - dedi M. Qajyken.
Al osy maqsattaǵy is-sharalardy qarjylandyrýǵa kelsek, bul úlken másele. Mysaly, kompanııa prezıdentiniń aıtýynsha, aǵymdaǵy jyly «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa shamamen 34,9 mlrd. teńge jumsaý kózdelgen. Onyń 19,9 mlrd. teńgesi respýblıkalyq bıýdjetten bólinse, qalǵan 15 mlrd. teńgege jýyq qarajat ınvestor retinde Qazaqstannyń damý bankinen qarastyrylyp otyr. «Meniń oıymsha, atalǵan baǵdarlamanyń eń osal tusy - onyń qarjylandyrý yńǵaıynda bolyp tabylady. Óıtkeni, biz aıtqan el ekonomıkasynyń aýqymdy mindetin júzege asyrýǵa bir ǵana bıýdjetti jegip qoıýǵa bolmaıdy. Sonymen qatar bizdiń sarapshylardyń baǵalaýynsha, elimizdegi ónimdilikti arttyrý úshin 2014 jyldyń sońyna deıin 7-8 mlrd. dollar qajet etiledi. ıAǵnı, bul salaǵa qomaqty qarajat qajet. Degenmen, bundaǵy negizgi qural el bıýdjetine emes, rynoktyk ınstıtýttarǵa júktelýi shart. Osy baǵytta ónimdilikti qarjylandyrý qarajatyn shoǵyrlandyratyn naryqtyq qarjylyq júıeni qurýdyń mańyzy zor. Bul memlekettiń qatysýyn da bıznestiń ónimdiligin jańǵyrtýdy da jeńildetetin shara bolar edi. Ekinshiden, sońǵy ýaqytta bıýdjet qarajaty júrgen jerden bıznes te qashqaqtaı bastady. Óıtkeni onyń qujatyn jınaýdan bastap, memlekettik organ tekseristerine deıingi «bas aýrýlary» óte kóp. Sondyqtan negizgi salmaqty naryqqa salý kerek», - dedi M. Qajyken.
Túıindep aıtsaq, mamandardyń pikirinshe, «Ónimdilik - 2020» baǵdarlamasyndaǵy kórsetilgen mindetter júzege asatyn bolsa, aldaǵy on jylda shyǵyn ınflıatsııasyna myqtap turyp tosqaýyl qoıýǵa bolady. Sonymen qatar «Ónimdilik-2020» basqa da salalyq baǵdarlamalardy tolyqtyryp, irkilip turǵan kásiporyndardy serpiltetin bolady.