«Ónimdilik-2020» - básekege qabiletti zamanaýı óndiris ornyn qurýdyń basty baǵyty
Dúnıejúzilik banktiń ádistemelik qoldaýymen ázirlengen «Ónimdilik-2020» memlekettik baǵdarlamasynyń aıasynda qazirgi qoldanylatyn tehnologııalardy, óndiristik jáne basqarýshylyq tsıklderdi jańǵyrtý, barlyq zamanýı álemdik standarttarǵa sáıkes keletin básekege qabiletti óndiris oryndaryn qurý qarastyrylǵan.
Aıta keteıik, «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasy QR Prezıdentiniń Qazaqstan halqyna joldaǵan «Jańa onjyldyq - jańa ekonomıkalyq órleý - Qazaqstannyń jańa múmkindikteri» Joldaýyn júzege asyrý aıasynda 2011 jyldan beri júzege asyrylyp keledi. Baǵdarlama quraldary jumys jasap turǵan kásiporyndardy jańǵyrtýǵa jáne jańa óndiris oryndaryn ashýǵa baǵyttalǵan. Baǵdarlamanyń maqsaty - eńbek ónimdiligin ulǵaıtý jolymen ekonomıkanyń basym sektorlaryndaǵy ónerkásip kásiporyndarynyń básekege qabilettiligin arttyrý.
Memleket tarapynan qolǵa alynǵan bul shara elimizdegi tómendep qalǵan eńbek ónimdiligi deńgeıin arttyrýdy kózdedi. Orta eseppen ol bir adamǵa shaqqanda 30-40 myń AQSh dollaryn quraıdy, damyǵan elderde bul kórsetkish 200 myń AQSh dollaryna teń. Elimizdegi eń tómengi eńbek ónimdiligi aýyl sharýashylyǵynda baıqalady. Ol jylyna jumys isteıtin bir adamǵa shaqqanda 3 myń AQSh dollaryna jýyq somany qurady, al damyǵan elderde - 50-70 myń AQSh dollary shamasynda. Qazaqstannyń mashınajasaý salasyndaǵy bul kórsetkish nebári 10-17 myń dollar bolsa, shetelderde 90 myń dollarǵa jetken. Mundaı artta qalýshylyq óndiristegi qýattylyqtardyń tolyq júktelmeýi, negizgi qorlardyń tym tozýy jáne óndiris oshaqtarynyń qazirgi zamanǵy tehnologııalardy engize jáne qoldana almaýy syndy birqatar faktorlarmen túsindirildi. Tabıǵı ári moraldyq turǵydan tozǵan tehnologııalyq jabdyqtar men tym kóp shyǵyndar kóptegen otandyq kásiporyndarǵa óz ónimderiniń básekege qabilettiligin arttyrý máselesin sheshýlerine múmkindik bermedi. Birqatar kásiporyndarǵa júrgizilgen aýdıt nátıjeleri boıynsha kóptegen óndiristerdiń damýyna bóget bolatyn naqty kedergiler anyqtaldy. Atap aıtqanda, kásipkerlikti qoldaý ınfraqurylymynyń damymaýy, kásiporyndaǵy aldyńǵy jyldardaǵy úlken boryshtyq júktemesiniń olardyń ınvestıtsııalyq belsendiligin shekteýi, tehnologııalyq jabdyqtardy jańartýdaǵy jáne jańǵyrtýdaǵy ınvestıtsııalar deńgeıiniń tómen bolýy, óńdeýshi ónerkásip salalarynyń kóptegen kásiporyndarynyń negizgi qorlarynyń tozýy (ol mashınajasaý salasynda - 56,7%, hımııa jáne farmatsevtıkada - 45,3%, qurylys ındýstrııasynda - 39% qurady), qazaqstandyq kásiporyndardyń joǵary tehnologııaly ónim ımportyna asa táýeldiligi, joǵary tehnologııalyq ınvestıtsııalyq jobalardy engizýge jáne júzege asyrýǵa qabiletti tehnıkalyq beıini joǵary kásibı kadrlardyń jetispeýshiligi, óndiristik úderisterdi jańǵyrtýda jabdyqtar men quraldarǵa qyzmet kórsetetin qyzmetkerlerdiń biliktiliginiń tómen bolýy t.s.s. Munyń bári barynsha joǵary nátıjege qol jetkizýge jol ashatyn qazirgi zamanǵy tehnologııalardy belsendi túrde engizýdi talap etti.
Osy olqylyqtardy joıý maqsatynda qolǵa alynǵan «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasy memlekettik qoldaý sharalary uzaq merzimdi lızıngtik qarjylandyrýdy, bilikti jobalyq jáne ınjınırıngtik uıymdardy tartýdy, ınnovatsııalyq granttar berýdi t.s.s. tásilderdi júzege asyrýdy kózdeıdi. Demek, baǵdarlama aıasynda kásiporyndarǵa ınvestıtsııalyq jobanyń keshendi josparyn ázirleý nemese saraptaýǵa shyǵystardy tóleý boıynsha memlekettik qoldaý sharalary kórsetilip, biliktiligi joǵary sheteldik mamandardy tartý, qazirgi zamanǵy basqarýshylyq jáne óndiristik tehnologııalardy engizý qarastyrylady. Oǵan qatysýǵa nıet bildirýshiler memlekettik baǵdarlama sheńberinde ekonomıkanyń basym salalaryndaǵy ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrý nemese ony josparlaý jáne ınvestıtsııalyq jobanyń qarjylyq qaıtarymdylyǵy, eńbek ónimdiligin eki ese arttyrý, ishki jáne syrtqy naryqtarda ónimniń básekege qabilettiligi tárizdi kórsetkishterge qol jetkizýdi kózdeıtin ınvestıtsııalyq jobanyń keshendi josparynyń bolýy tárizdi talaptarǵa sáıkes kelýi tıis.
Baǵdarlamanyń mindetteri - jumys istep turǵan óndiristerdi jańǵyrtý, ıaǵnı tehnıkalyq qaıta jaraqtandyrý jáne básekege qabiletti jańa óndiristerdi qurý men kásipkerlik sýbektilerin servıstik qoldaý. Qoıylǵan mindetterdi iske asyrý maqsatynda 2020 jylǵa deıin baǵdarlamanyń birinshi mindeti sheńberinde qatysatyn óńdeýshi ónerkásip kásiporyndarynyń eńbek ónimdiligin keminde eki esege ulǵaıtý; baǵdarlamanyń birinshi mindeti sheńberinde qatysýshy kásiporyndardyń qýattarynyń ortasha júktemesin 80%-ǵa deıin ulǵaıtý; 10 kásiporyn úshin jyl saıyn eńbek ónimdiligin ulǵaıtý jáne energııa tıimdiligin arttyrý máseleleri boıynsha kásipkerlik sýbektileriniń top-menedjerlerin oqytý tárizdi nysanaly kórsetkishterge qol jetkiziledi dep josparlanǵan.
Qazirgi tańda baǵdarlamanyń asa qajetti ári tanymal quraly - uzaqmerzimdik lızıngtik qarjylandyrý bolyp otyr. Ony «Qazaqstandyq ındýstrııany damytý ınstıtýty» AQ (QIDI) operatorynyń baǵdarlamanyń júzege asyrylý barysy týraly málimetteri naqtylaıdy. Ol qazaqstandyq bıznestiń negizinen tehnıkalyq qaıta jaraqtalý esebinen eńbek ónimdiligin arttyrýǵa ıek artatyndyǵyn bildiredi. Uzaq merzimdi lızıngtik qarjylandyrýdy qatysýshyǵa qural operatory usynady. Qural operatory - «Qazaqstannyń damý banki» aktsıonerlik qoǵamynyń enshiles uıymy «QDB - Lızıng» aktsıonerlik qoǵamy. Uzaq merzimdi lızıngtik qarjylandyrý 10 jylǵa deıingi merzimge beriledi.
Bul turǵyda baǵdarlamanyń ıntellektýaldy sıpatta qurylǵanyn jáne eńbek ónimdiligin arttyrý men óndiristiń energııalyq tıimdiligin ósirý tárizdi negizgi maqsattardy kózdeıtinin atap ótken jón. Mundaıda kásiporyn top-menedjmentiniń óndiristik úderisterdi jańǵyrtý men baptaýǵa qatysýǵa ázirligi negizgi shart bolyp tabylady. Munyń barlyǵy mindetti túrde sońǵy ónimniń sapasy men baǵasyna áserin tıgizbeı qoımaıdy. Al bul óz kezeginde otandyq taýar óndirýshilerdiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa septigin tıgizbek.
Esterińizge sala keteıik, «Ónimdilik-2020» baǵdarlamasy júzege asyrylǵaly beri oǵan Qazaqstannyń 15 aımaǵynan 53 ınvestıtsııalyq joba men 8 salalyq ónerkásip engizildi, onyń ishinde 2013 jyly 2 joba: «FosTech Data» JShS men «RMZ-Shapaǵat» JShS endi. Munyń alǵashqysy mashınajasaý salasy boıynsha, Almaty qalasyndaǵy talshyqty-optıkalyq talshyq óndirý zaýytyn keńeıtýdi kózdese, ekinshisi - qurylys ındýstrııasy salasyna qatysty, ıaǵnı Qyzylorda qalasynda qýattylyǵy jylyna 35 myń sharshy metr turǵyn úı salýǵa jetetin úı qurylysy kombınatyn salýǵa josparlanǵan.
Baǵdarlama aıasynda otandyq kásiporyndarymyz ınvestıtsııalyq jobalaryn ázirleýge 63 mln. teńgeden astam qarajatty ıelendi. Sondaı-aq «BRK-Lızıng» AQ-ynda 15,3 mlrd. kólemindegi somaǵa 12 joba maquldandy, «Tehnologııalyq damý jónindegi ulttyq agenttik» AQ 28,9 mln. teńgege basqarýshylyq jáne óndiristik tehnologııalardy engizý boıynsha 8 jobaǵa qoldaý kórsetti. Bul turǵyda jobaǵa ótinim berýshilerdiń óz qarajattarynyń kólemi men ekinshi deńgeıli bankterden zaımdar 85 mlrd. teńgeden astam somany qurady.
Atalǵan memlekettik baǵdarlama elimizde eki kezeńmen júzege asyrylýda. Onyń alǵashqy kezeńi 2011-2014 jyldar aralyǵyn qamtysa, ekinshi kezeń 2015 jyly bastalyp, 2020 jyly aıaqtalady. Baǵdarlamany júzege asyrý úshin 2011 jylǵy respýblıkalyq bıýdjetten 15 764 910 myń teńge, 2012 jyly - 10 133 367 myń teńge, 2013 jyly - 134 050 myń teńge, 2014 jyly - 225 187 myń teńge bólinse, 2015 jyly - 225 187 myń teńge bólý kózdelgen. Qazirgi tańda baǵdarlamany júzege asyrýda Almaty qalasy men Ońtústik Qazaqstan oblysy, Qaraǵandy oblysy, Qostanaı oblysy, Shyǵys Qazaqstan oblysy, Pavlodar oblysy, sondaı-aq Aqtóbe jáne Almaty oblystary eń belsendi aımaqtar bolyp qalyp otyr.
Gúlnár Jomartova