Oljas Bektenov agrobıznes ókilderimen astyq jınaý naýqanynyń barysyn talqylady
Kezdesý barysynda AÓK sýbektilerin uzaqmerzimdi memlekettik qoldaý tásilderi qaraldy.
«Memleket basshysy óziniń halyqqa Joldaýynda kásipkerliktiń damýy men ony qoldaý sharalaryna erekshe nazar aýdardy. AÓK-tiń turaqty damýy – bizdiń azyq-túlik qaýipsizdigimizdiń kepili, sondyqtan Úkimet 1 mln-nan astam azamatymyz jumyspen qamtylǵan aýyl sharýashylyǵyn qoldaý sharalaryn jalǵastyra beredi», — dep atap ótti Oljas Bektenov.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Aıdarbek Saparov jáne Aqmola, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan, Jambyl oblystarynyń ákimderi AÓK-ti memlekettik qoldaý sharalaryn iske asyrý týraly baıandady.
Prezıdent tapsyrmasy boıynsha bıyl Úkimet kóktemgi egis jáne astyq jınaý naýqanyn ońtaıly júrgizý úshin qajetti jaǵdaıdyń barlyǵyn jasady. Salany jeńildikpen qarjylandyrý kólemi birinshi ret 3 eseden astam ulǵaıtylyp, rekordtyq kórsetkishke, ıaǵnı, 580 mlrd teńgege jetkizildi. Bul qarajat eginshilerdi tikeleı nesıelendirýge, paıyzdyq mólsherlemeni tómendetýge jáne forvardtyq satyp alýǵa jumsaldy. Syıaqy mólsherlemesin tómendetý Báıterek holdıngi kommertsııalyq qarajatty tartý satysynda júrgizildi. Kelesi jyly qaıta óńdeý kásiporyndaryn qarjylandyrý kezinde osyndaı tetik iske qosylady. Jalpy, agrobızneske memleket tarapynan tuqym materıaly men tyńaıtqysh satyp alýdan bastap, eksporttyq qoldaýǵa deıingi barlyq kezeńde jan-jaqty kómek kórsetiledi.
Prezıdent tikeleı sýbsıdııalaýdan qoljetimdi nesıe berýge kóshý arqyly AÓK sýbektilerin qarjylandyrý kólemin ulǵaıtý mindetin qoıdy. 2025 jyldan bastap sharýalar qarjy ınstıtýttarynan tikeleı arzandatylǵan nesıe ala alady. Sýbsıdııalaý máseleleri tolyǵymen Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine júkteledi. Osylaısha, sharýa sýbsıdııa resimdeý boıynsha artyq áýre-sarsańnan qutylady.
Bıyl jeńildetilgen nesıeleýdiń rekordtyq kólemine qol jetkizildi. Kelesi jyldan bastap salany qarjylandyrý kólemin arttyryp, 700 mlrd teńgege deıin jetkizý josparlanyp otyr. Premer-Mınıstr Oljas Bektenov bıylǵy jeltoqsan aıynda sharýalarǵa kelesi jyldyń alǵashqy qarjysy túsýi tıis ekenin atap ótti.
Aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alýdy jeńildikpen qarjylandyrý máselesine erekshe nazar aýdaryldy. Úkimet bıylǵy bólingen qarajat kólemin edáýir ulǵaıtty, bul 2 myńnan astam aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerge qolda bar parkti jańartýǵa múmkindik berdi. El sharýalary 19,5 myń aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp aldy, jańartý deńgeıi – 5%-dy quraıdy. Bul kórsetkishti jyl sońyna deıin 5,5%-ǵa, kelesi jyly 6,5%-ǵa deıin jetkizý josparlanýda. Sonymen qatar otandyq naryqtyń qajettilikterin eskere otyryp, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn shyǵaratyn qazaqstandyq kásiporyndardyń qýatyn arttyrý tapsyryldy.
Bıylǵy naýryz aıynda elimizde otandyq tyńaıtqyshtardy satyp alý úshin avanstyq sýbsıdııalaý tetigi engizildi. Kóktemgi egis jáne egin jınaý jumystaryn memlekettik qoldaýdyń arqasynda bıyl topyraqqa 1,2 mln tonna tyńaıtqysh engizildi, bul ótken jylǵy deńgeıden 2 esege artyq. Memleket basshysynyń aýyl sharýashylyǵy jerleriniń tozýyn azaıtý jónindegi tapsyrmasyn eskere otyryp, ákimdikter 2025 jyly tyńaıtqysh engizý kólemin 1,9 mln tonnaǵa deıin arttyrýy qajet.
Otandyq tuqym sharýashylyǵyn damytý máselesin qarastyrý kezinde ósimdik sharýashylyǵynda, ásirese kókónis, jemis jáne baqsha daqyldaryna qatysty ımporttyq tuqym materıaldaryn paıdalanýdy qysqartýdyń mańyzdylyǵy atap ótildi. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine selektsııa jáne tuqym sharýashylyǵy júıesin sapaly damyta otyryp, osy máselemen aınalysý tapsyryldy. Sondaı-aq otandyq tuqym óndirýshilerdiń paıdasyna sýbsıdııalaý tetigin qaıta qaraý qajettigi kórsetilgen.
Jıynǵa qatysýshylardyń nazary ónimdi qaıta óńdeý jáne eksporttaý arqyly ótkizýge aýdaryldy. AShM derekteri boıynsha bıylǵy astyq ónimi kem degende 20 mln tonnaǵa jetedi dep kútilýde. «Atameken» palatasymen Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligine dástúrli ónimdermen shektelmeı, Ortalyq Azııa, Qytaı, Aýǵanstan jáne Iran sııaqty aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń basym eksporttyq naryǵyn keńeıtý, sonymen qatar EO elderi, Soltústik Afrıka, Ońtústik-Shyǵys Azııa jáne t. b. jańa baǵyttardy pysyqtaý tapsyryldy.
Premer-Mınıstr elimizdiń azyq-túlik ónimderimen ózin-ózi qamtamasyz etýiniń mańyzdylyǵyn atap ótti. Aýyl sharýashylyǵy salasyn jan-jaqty qoldaý jáne oǵan qolaıly jaǵdaı jasaý baǵytynda qajetti sharalardyń barlyǵyn qabyldap jatqanyn atap ótti. Sonymen qatar bıznes te ashyq ári adal jumys isteýi tıis. Memleketten bólingen qarajattyń tıimsiz jumsalýyna jol bermeý úshin 2025 jyly elimizde aýqymdy aýyl sharýashylyǵy sanaǵy júrgiziledi. Ol jer jáne egis alqaby, mal basy, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy men ınfraqurylym boıynsha derekterdi ózektendirýge múmkindik beredi.
«Prezıdent Joldaýynda aýyl sharýashylyǵyn damytý, ónimdilikti arttyrý jáne aýyl turǵyndaryn jyl boıy jumyspen qamtý, salany tıimdi ári ashyq qarjylandyrý boıynsha naqty mindetter qoıyldy. Atalǵan jumys memleket pen bıznestiń birlesken tyǵyz qarym-qatynasy sheńberinde iske asyrylýy tıis. Tek sonda ǵana biz joǵary nátıjege qol jetkizemiz», — dep atap ótti Oljas Bektenov.
***
Talqylaý barysynda otandyq agro kásipkerler salany odan ári damytý boıynsha óz usynystaryn aıtty, sondaı-aq birqatar ózekti máselelerdi kóterdi.
«Bıyl AÓK salasyn qarjylandyrýdy ulǵaıtý boıynsha atqarylǵan aýqymdy jumystardy atap ótkim keledi. Fermerler bul qoldaýdy sezindi. Jeńildigi bar nesıeler bizge jetkilikti qarajat esebinde emes, qajetinshe jumys isteýge múmkindik berdi. Sapaly tuqymdar, JJM, tyńaıtqyshtar ýaqtyly satyp alyndy. Barlyq agrotehnologııalardy durys qoldana otyryp jáne memlekettiń osyndaı qoldaýyn kóre otyryp, biz nashar ónim alýǵa quqyǵymyz joq. Munda mal sharýashylyǵy týraly aıtýymyz kerek: ıá ol kóp eńbekti qajet etetin protsess, biraq mal sharýashylyǵynda adamdar jyl boıy jumys isteıdi. Jalpy sharýashylyqtar kóp salaly bolýy kerek, tek ósimdik sharýashylyǵymen aınalyspaı, sonymen birge mal basyn kóbeıtý qajet. Sonda bizge eksportqa kvota qajet emes, erkin saýda jasaımyz, naryqtardy jaýlap alatyn bolamyz. Búgingi kezdesýge qatysýshylardyń kópshiligi mal ustamaıdy. Áriptester, biz oǵan qatysýǵa tıispiz, barlyǵyńyzdy osy iske shaqyramyn», — dedi fermerlik qoǵamdastyq atynan sóılegen AÓK damytý máseleleri jónindegi Qoǵamdyq keńestiń tóraǵasy, «Zenchenko ı K» kompanııasynyń quryltaıshysy Gennadıı Zenchenko.
Sonymen birge kásipker tuqym sharýashylyǵy jáne veterınarııa salasyndaǵy otandyq ǵylymdy damytý máselelerin kóterip, sala úshin kásibı kadrlardy daıarlaýdyń mańyzdylyǵyn atap ótti.
Qyzylorda oblysynyń «Tań LTD» JShS dırektory Imamzada Shaǵyrtaev kórshi eldermen qol jetkizilgen úkimetaralyq ýaǵdalastyqtardyń nátıjesinde óńirdiń sharýalary bıyl egindik sýmen qamtamasyz etilgenin habarlady. Bıyl kompanııa 2 myń gektardan astam alqapqa aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn egip, onyń 1,5 myń gektaryna jýyǵy kúrishke bólingen. Kúrish alqaptaryna lazerlik ornalastyrý júrgizildi, bul sýarmaly sýdy 30%-ǵa únemdeýge múmkindik berdi. Búgingi tańda ónimniń 50%-dan astamy jınaldy. Kásipker sý únemdeý tehnologııalaryn engizý úshin fermerlerdi qoldaýdyń qosymsha sharalaryn pysyqtaý múmkindigin qarastyrý týraly usynys jasady.
Sondaı-aq Jetisý oblysynyń «Hılnıchenko ı K» senimdi seriktestiginiń basshysy Aleksandr Hılnıchenko sóz sóıledi: «Memlekettik qoldaýdyń tıimdiliginiń jarqyn mysaly – bizdiń oblystaǵy qant salasy. Bir jyl ishinde nátıjeler bar: qant qyzylshasy alqaby 2023 jyly 7 myń gektardan 2024 jyly 13,7 myń gektarǵa deıin eki ese ósti; sońǵy onjyldyqta 600 myń tonna rekordtyq ónim alyndy. Munyń bári agrotehnologııalardy saqtaýdyń nátıjeleri: biz sapaly tuqymdarmen jumys jasadyq, tyńaıtqyshtardy qoldandyq, ýaqytynda óńdeýler júrgizdik, sonyń arqasynda joǵary ónimdilik qamtamasyz etildi. Qant qyzylshasyn óndirýshiler ónimdilikti odan ári arttyrýǵa daıyn. 2024 jyly qanttyń jeke óndirisi 2 ese ósip, elimizdiń qajettiliginiń 22%-na jetedi. Qant qyzylshasyn óndirýge basymdyq berip, sýbsıdııalaýdyń mólsherin óńdeýge tapsyrylǵan bir tonna úshin 15 myń teńgeden 25 myń teńgege deıin ulǵaıtý mańyzdy qadam bolǵanyn atap ótkim keledi».
AShM derekterine sáıkes, bıyl agrotehnologııalardy engizý boıynsha qabyldanǵan sharalardyń jáne Jambyl oblysy men Jetisý oblysynyń dıqandary júrgizgen ártaraptandyrý jumysynyń nátıjesi arqasynda qant qyzylshasynan joǵary ónimdilik kútilip otyr. Qant qyzylshasyn ótkizýge qatysty Jambyl oblysynan 450 myń tonna Merki qant zaýytynda óńdeledi, qalǵan 100-150 myń tonna Jetisý oblysynda ornalasqan Aqsý qant zaýytyna jiberiledi. Óz kezeginde, ónimdi qaıta óńdeý 120 myń tonna qant óndirýge múmkindik beredi, bul elimizdiń qantpen ózin-ózi qamtamasyz etýin edáýir arttyrady.
Quramyna Batys Qazaqstan oblysynyń 60-tan astam ozyq sharýashylyqtary kiretin fermerlik Agroortalyq QB tóraǵasy, «AgroServıs-Batys» kompanııasynyń basshysy Armat Bısenov elimizdiń jas fermerleriniń atynan sóz sóıledi. Ol «KeńDala-2» baǵdarlamasyn engizýdiń mańyzyn atap ótti, bul taýar óndirýshilerdi jeńildigi bar nesıelendirýmen qamtýdy birneshe ese arttyrýǵa jáne agrotehnologııany durys saqtaýǵa múmkindik berdi.
Birqatar óńirlerdiń agrarshylary beınekonferentsbaılanys rejıminde usynystaryn jetkizdi. «Maıly daqyldardyń tájirıbelik sharýashylyǵynyń» bas dırektory Farıd Abıtaev (ShQO), «Jetisý» aýyl sharýashylyǵy óndiristik kooperatıviniń basshysy Janat Isaǵulov (Almaty oblysy), «Tulpar LTD» JShS Valerıı Goloýhov (BQO) mıneraldy tyńaıtqyshtardy paıdalaný, aýyl sharýashylyǵy ónimderine baǵa belgileý, sondaı-aq taýarly-sút fermalaryn salý baǵdarlamasy sheńberinde jeńildikpen kredıtteý tetikterine qatysty máselelerdi kóterdi.
«Atameken» UKP tóralqasynyń tóraǵasy Raıymbek Batalov birqatar ózekti máselelerdi aıtty, onyń ishinde AÓK salasyndaǵy memlekettik qyzmetterdi tsıfrlandyrýdyń mańyzyn atap ótti.
***
Sonymen qatar qazirgi kún tártibindegi másele – egin jınaý naýqanynyń barysy qaraldy.
Elimizdegi aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń jalpy ónim jınaý alańy bıyl 23,3 mln ga quraıdy. Búgingi tańda 11,3 mln ga dándi jáne burshaqty daqyldar jınaldy nemese 67,9% (ótken jyly osyǵan uqsas kórsetkish 42,8%-dy qurady). Ortasha ónimdiligi 14,7 ts/ga bolǵan kezde 16,7 mln tonna astyq bastyryldy, bul agrotehnologııalardyń durys qoldanylǵanyn kórsetedi. Elıtalyq tuqymdardyń úlesi 7,1%-dan 9%-ǵa deıin ósti.
Premer-Mınıstr jańa egindi saqtaý jáne nannyń sapasyn jaqsartý máselesi mańyzdy ekenin atap ótti. Respýblıkada astyqty saqtaýdyń jalpy syıymdylyǵy 30 mln tonnany quraıdy. AShM málimetine sáıkes, kórsetilgen qýat kólemi ótken jyldardyń aýyspaly ónim qaldyqtaryn eskere otyryp, josparlanǵan egin úshin jetkilikti. Astyq qabyldaý kásiporyndaryna 2,5 mln tonna astyq, onyń ishinde 1,8 mln tonna bıdaı tústi. Jańa ónimdi qabyldaýǵa elevatorlardy bosatý úshin astyqty aýystyryp tıeý jáne satý boıynsha jumys júrgizilýde. Máselen, bıylǵy tamyz aıynda jáne qyrkúıektiń 15 kúninde Azyq-túlik korporatsııasy men QTJ 1,2 mln tonna astyqty tasymaldady, onyń 1 mln tonnasy eksportqa jiberildi. Astyqtyń bir bóligi Ózbekstan men Qytaıǵa eksporttalady, qalǵan kólemi ishki qajettilikterge baǵyttalady. Qyrkúıek aıynda QTJ-nyń jańa astyq daqylyn tasymaldaýdy qamtamasyz etý jospary 1,9 mln tonnaǵa deıin ulǵaıdy, 20 kún ishinde 500 myń tonnadan astamy jóneltildi, onyń ishinde – 400 myń tonnadan astamy eksportqa shyǵaryldy. Qazaqstandyq astyqtyń dástúrli ótkizý naryǵy – Iranǵa jóneltý jandanǵany baıqalady.
Aýyl sharýashylyǵy jumystaryn sapaly júrgizý úshin bıyl fermerler jeńildetilgen otyn men tyńaıtqyshtardyń jetkilikti kólemimen qamtamasyz etildi. Óńirlerge 226,2 myń tonna arzandatylǵan dızel otyny nemese jospardyń 64%-y jóneltildi. Bul baǵyttaǵy jumys jalǵasýda. Energetıka mınıstrligi dándi jáne maıly daqyldardy keptirýge qosymsha 67,7 myń tonna dızel otynyn bóldi.
Úkimet basshysy aǵymdaǵy jumystyń negizgi basymdyǵyn atap ótti – egin jınaý naýqanyn ońtaıly merzimde aıaqtaý, jınalǵan egindi saqtaý jáne óndirilgen ónimdi ótkizýdi qamtamasyz etý. Munda barlyq múddeli memlekettik organdar men uıymdardyń úılestirilgen jumysynyń mańyzy atap ótildi.
***
Kezdesý qorytyndysy boıynsha Premer-Mınıstr memlekettik organdarǵa eldegi egin jınaý naýqanynyń sapaly aıaqtalýyn qamtamasyz etýdi, sondaı-aq bıznestiń barlyq usynystary men tilekterin pysyqtaýdy tapsyrdy.