Olımpıada ótkizýge qansha qarjy jumsalady
Josparlaý, keńesshilerdi jaldaý, sharalardy uıymdastyrý men qajetti issapar kiretin aldyn ala esepteý ádette 50-den 100 mln-ǵa deıingi dollar bolady. Mysaly, Tokıonyń 2016 jylǵy sátsiz ótinimi shamamen 150 mln dollarǵa shyqsa, 2020 jylǵy olımpıada oıyndaryna berilgen sátti ótinim sonyń jartysyna teń boldy. Sondaı-aq Toronto shyǵyn 60 mln dollarǵa joǵary bolyp, qıyn tıgendikten, 2024 jylǵy olımpıadany ótkizýge bergen ótinimin qaıtaryp aldy.
2017 jyly 2024 jylǵy olımpıadany ótkizýge ótinim berip, ony jeńip alǵan Parıj bastapqyda bul oqıǵaǵa 8 mlrd dollar bóldi. Alaıda sodan beri bul bıýdjet birneshe mlrd dollarǵa kóbeıdi.
S&P Global Ratings taldaýyna qaraǵanda, shyǵystar operatsııalyq shyǵyndar men jańa ınfraqurylymǵa teń bólingen. Eger Parıj shyǵyndy osy shamada ustap tursa, sońǵy onjyldyqtardaǵy eń únemdi jazǵy oıyndardy ótkizedi.
Osyǵan deıingi nysandardy, mysaly, tennısten Frantsııa ashyq chempıonaty jáne 2016 jylǵy fýtboldan Eýropa chempıonaty úshin salynǵan stadıondardy paıdalanǵan qala óz shyǵyndaryn baqylaı aldy. Budan bólek, is-sharalar Lıon, Marsel jáne Nıtstsa sııaqty qalalardyń stadıondarynda ótedi. Osyndaı is-sharalarǵa qaramastan, Parıj olımpıadalyq aýylǵa ketken 1,6 mlrd dollardy qosqanda, ınfraqurylymǵa 4,5 mlrd dollar saldy, bul bastapqy bıýdjettiń keminde úshten birinen asyp tústi.
Ýaqytsha salynǵan qurylymdardy paıdalaný, is-sharany televızııaǵa túsirýge tabıǵat kórinisterin laıyqtaý Parıjdiń únemdi olımpıada ótkizýdegi negizgi strategııalyq tetikteriniń biri bolyp tabylady. Bul jańa turaqty qurylystar sanyn azaıtýǵa múmkindik beredi. Mysaly, aldaǵy aptadan bastap Eıfel munarasy jaǵajaı voleıboly men kózi kórmeıtinderge arnalǵan fýtbol úshin kórinis beredi. Al Versal saraıy at sporty jarystaryn qabyldaıdy. Olımpıadanyń ashylý rásimi Sena ózeninde ótedi. Bul olımpıada Parıjdiń kórikti jerlerin kórsete otyryp, qýatty jarnamalyq is-sharaǵa aınalmaq.
Alaıda «Mereke ótkennen keıin munyń tıimdiligi qansha ýaqytqa sozylmaq?» degen saýal kóldeneńdeıdi. Týrıster sanynyń kúrt kóbeıýinen basqa, Parıj ınvestıtsııadan 9 mlrd dollar kóleminde uzaqmerzimdi paıda alyp qalýǵa tyrysady.
«Biz olımpıadany ótkizý arqyly qalany jasyldandyrýǵa tamasha múmkindik aldyq. Biz qoǵamdyq oryndardy, qoǵamdyq kólikti, ózendi qaıta túlettik, bul olımpıada oıyndarynsyz ondaǵan nemese odan da kóp ýaqytqa sozylar edi», - dedi 2014 jyldan ótken aptaǵa deıin Parıj meriniń qalany josparlaý máseleleri boıynsha orynbasary mindetin atqarǵan Emmanýel Gregýar.
Ateliers 2/3/4 sáýlet fırmasynyń ókili Lor Merıo qarapaıym, tıimdi jáne ádemi qurylymdardy jasaı otyryp, az shyǵyndarmen jaqsy nátıjege qol jetkizýge bolatynyn atap kórsetti.
Basqa da maqsattarǵa, ásirese, qaýipsizdikke jumsalatyn shyǵyndar olımpıada oıyndary bıýdjetiniń eleýli bóligin quraıdy. 11 qyrkúıektegi shabýyldan keıin qaýipsizdikke ketetin shyǵyndar kúrt ósti. 2000 jylǵy olımpıadany ótkizgen Sıdneı bul maqsatqa 250 mln dollar jumsasa, tórt jyldan keıingi Afıny shyǵyny 1,5 mlrd dollardan asyp ketti. Odan keıingi oıyndarda 1-den 2 mıllıardqa deıin qarjy jumsaldy.
Taǵy bir másele – olımpıadadan keıin paıdalanylýy shekteletin qymbat nysandar. Bul nysandardy ustap turý kóptegen jyl boıy qarjylyq salmaq túsirýi yqtımal. Sıdneıdegi olımpıada stadıonyn ustaý úshin qala jyl saıyn 30 mln dollar jumsaıdy. Beıjińdegi qurylysyna 460 mln dollar ketken «Qus uıasy» stadıonynyń qyzmetine jyl saıyn 10 mln dollar jumsalady. Bul stadıon 2008 jyldan 2022 jyly qysqy olımpıadalyq oıyndar ótkenge deıin az paıdalanyldy.
2004 jylǵy olımpıadany ótkizý úshin Afınyda salynǵan nysandardyń kópshiligi Grekııanyń qaryz daǵdarysyna áser etip, qazir qaraýsyz qalǵan. Monrealdaǵy «Úlken O» (Big O) dep atalǵan stadıonǵa kóp shyǵyn ketkendikten, ony «Úlken qaryz» (Big Owe) dep ataıdy. 2024 jyly Kvebek úkimeti stadıonnyń shatyryn úshinshi ret aýystyrý úshin 870 mln dollar jumsaýdy josparlady. Adamdar mundaı shyǵynǵa barǵansha, stadıondy súrip tastaýǵa shaqyrdy.
Ekonomıster olımpıadaǵa ketetin shyǵyndardyń basqa maqsattarǵa baǵyttalýy múmkindigin aıtady. Oıyndardy ótkizýden keıingi qaryzdy óteý memlekettik bıýdjetke ondaǵan jyldar boıy salmaq túsirýi yqtımal. Monreal 1976 jylǵy qaryzdan tek 2006 jyly qutyldy. Al Grekııanyń qaryzy onyń bankrotqa ushyraýyna soqtyrdy. Málimetterge qaraǵanda, Sochıde ótken 2014 jylǵy qysqy olımpıada oıyndary reseılik salyq tóleýshilerge aldaǵy ýaqytta jyl saıyn 1 mlrd derlik dollarǵa túsedi. Keıbireýler Sochıdegi paıdalanylmaıtyn stadıondar men salynǵan nysandarǵa qarjynyń bosqa rásýa bolǵanyn nyqtasa, turǵyndardyń birazy oıyndardyń jol, sýmen qamtý jáne basqa qoǵamdyq ınfraqurylymdarǵa ınvestıtsııa salýǵa ońdy áser etkenin alǵa tartady.
Brazılııada 2016 jylǵy Rıo olımpıadasynyń quny 20 mlrd dollardan asty, qala osydan keminde 13 mlrd aldy. Qarjy jetispeýi saldarynan polıtsııaǵa ketetin shyǵyndy jabý úshin federaldyq úkimetten 900 mln dollar kómek suraýǵa týra keldi. Qalanyń memlekettik qyzmetshilerge jalaqy tóleýi de qıyndady.
Mine, olımpıada oıyndaryn ótkizý sol el, sol qala úshin úlken mártebe bolǵanymen, onyń osyndaı ekonomıkalyq astary da bar.