Oqýshylar latyn grafıkasyndaǵy álipbıdiń emle erejesin alǵashqy bolyp synaqtan ótkizdi
Oqýshylar testileýden ótip, lıngvıst ǵalymdarǵa jańa álipbıdiń orfografııalyq máselelerin anyqtaýǵa kómektesti.
«Jańa álipbıdi alǵashqy bolyp synaqtan ótkizýdi «Baldáýren» oqý-saýyqtyrý ortalyǵyna demalýǵa kelgen 6-9 synyp oqýshylary qatysýda. Bunda elimizdiń barlyq óńirleriniń balalary jınaldy. Álipbı bekitildi, kelesi saty - emle erejesin anyqtaý, bizder, qazir osy baǵytty jumys istep jatyrmyz. Endi qyrkúıek aıyna deıin bundaı synaqtardy búkil respýblıka aýmaǵynda kópshilik qaýymnyń qatysýymen ótkizý josparlanýda», - deıdi QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq - saıası jumys komıtetiniń tóraǵasy Qýat Borashev.
«Qazaq tilin latyn álipbıine kóshirý - eldiń jahandyq keleshegi, el bolashaǵy úshin jasalyp jatqan memleket qamqorlyǵy. Bizder úshin jas urpaqtyń pikiri óte mańyzdy - óıtkeni olar keleshekte ómir súretin, jańa álipbıdi qoldanatyn bolady», - dep sanaıdy, belgili qoǵam qaıratkeri, «Til -Qazyna» UǴPO bas dırektory Ǵarıfolla Esim.
«Synaq qorytyndysynda alynǵan málimetter jańa emle erejesiniń jobasyn jasaǵan kezde eskeriletin bolady. Oqýshylarǵa ártúrli deńgeıdegi alty tapsyrama qamtyǵan broshıýralar taratyldy, olarda orfografııalyq normalardyń barlyq qyrlaryn qamtıdy. Balalarǵa qıyndyq týǵyzǵan, kóp qatege jol berilgen tapsyrmalar eskeriletin bolady», - deıdi Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasynyń professory, orfografııalyq toptyń múshesi Nazgúl Túlenbergenova.
Onyń aıtýynsha, oqýshylar túrli áripterdi synaqtan ótkizgen.
«Jańa latyn grafıkasyndaǵy keıbir «e», «ıý», «ıa», «e» áripteri basqasha jazylatyn bolady. Negizinde tapsyrmalar joǵaryda atalǵan áripterdi, sondaı-aq «sh», «ş» áripterin synaqtan ótkizýge berildi. Sonymen birge qıyn, birikken shet tiliniń sózderine arnalǵan tapsyrmalar da bar», - dep tolyqtyrdy Nazgúl Túlenbergenova.
Tapsyrmalar jınaǵy alty paraqtan turady. Basynda saýalnamalyq málimetterdi toltyrý qajet. Jınaqtyń birinshi tapsyrmasy oqýshyǵa onyń pikiri boıynsha qazaq sózderin latyn qaripindegi yńǵaıly jáne durys nusqasyn tańdaýdy, sondaı-aq usynylǵan «durys» jáne «ıkemdi» degen sózderdi eki nusqada jazýdy usynady. Sondaı-aq oqýshylar ózderine unaǵan nusqadaǵy sózderdi jáne olardy latyn qarpinde de, kırıllıtsa da jaza alady. Jınaqtyń sońǵy paraǵy oqýshylar ózderiniń eskertýlerin jazý úshin qaldyrylǵan.
Testileýden ótkennen keıin Almaty qalasynyń 8 synyp oqýshysy Aıten Beksultan yńǵaısyz bolǵan birneshe sózdi atap ótti jáne bul sózderdi jazýdyń basqa nusqalaryn usyndy.
«Tsırkýl» sózinde «s» árpi oqýǵa yńǵaısyz, «sirkul» bolyp ketedi. Al eger «s» aldyna «t» qoısaq «ts» yńǵaıly bolady Ashat, ashana sózderi de oqýǵa qıyn, olar «Ashat» jáne «ashana» bolyp ketedi. Sondyqtanda arab tilindegi sııaqty olardy basqa bir tańbamen belgileýdi usynamyn», - dedi oqýshy.
QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq - saıası jumys komıtetinde habarlaǵandaı Shaısultan Shaıahmetov atyndaǵy «Til Qazyna» ulttyq ǵylymı -praktıkalyq ortalyǵy qazaq tiliniń jańa emle erejesi pılottyq jobasynyń birinshi kezeńin ótkizýde. Jańa emle erejesin testileý elimizdiń barlyq aımaqtarynda ótkizilip, barlyq áleýmettik toptardy qamtıtyn bolady. Bul pılottyq joba jańa emle erejeni jasaý barysynda turǵyndardyń qoǵamdyq pikirin bilýge tıimdi sheshimderdi anyqtaýǵa jáne belgileýge baǵyttalǵan.
Eske sala ketsek, QR Prezıdentiniń 2017 jylǵy 27 qazandaǵy «Qazaq álipbıin kırıllıtsadan latyn grafıkasyna kóshirý týraly» Jarlyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń «2025 jylǵa deıin qazaq álipbıin latyn grafıkasyna kezeń -kezeńmen kóshirý is sharalary týraly» jospary qabyldandy. Qujatta qazaq álipbıin kırıllıtsadan latyn grafıkasyna kóshirýdiń kezeńderi: birinshi kezeń - 2018 -2020 j.j., ekinshi kezeń - 2021-2023 j.j., úshinishi kezeń - 2024 -2025 j.j bolyp belgilendi.