Nurtóre Júsip: Praımerız halyqpen jumysqa qabiletti jańa tolqyndy saıasat sahnasyna shyǵarady
-Sizdiń Parlament Senatynyń depýtaty bolǵanyńyzǵa da bir jyldan asypty. Senatorlyq qyzmet týraly aıtsańyz: Qaı komıtettiń múshesisiz? Qandaı suraqtarmen aınalysasyz? Qyzmetińizdiń negizgi baǵyttary qandaı?
- Byltyr 12 tamyzda Prezıdent Jarlyǵymen Senat depýtaty bolyp taǵaıyndaldym. Jalpy Senattyń ózinde turaqty alty komıtet bar. Men Áleýmettik-mádenı damý jáne ǵylym komıtetiniń múshesimin. Komıtettiń aty aıtyp turǵandaı, elimizdiń ómirindegi eń ózekti sala bul. Munda eńbek, densaýlyq saqtaý, bilim jáne ǵylym, mádenıet pen sport salasyna qatysty zańnamalyq jáne basqa da máseleleler qamtylady. Búgingi kúnniń tártibindegi naǵyz «kúıip turǵan» máseleler osy komıtette deýge bolady.
- Komıtette qazir qandaı zań jobalarymen jumys istep jatyrsyzdar?
- Atqarýshy bılik tarapynan daıyndalǵan zań jobalary Parlament Májilisi maquldaǵan soń Senat qaraýyna keledi. Senattyń qabyldaýynan soń Memleket basshysy qol qoıǵan jobalar zań kúshine enedi. Sessııa bastalǵaly kóp ýaqyt bola qoıǵan joq qoı. Qazir jumysymyz shamaly saıabyrsyp tur. Aldaǵy qazan aıynan bastap jumys qarqyn alady. Kún saıyn onshaqty zań jobasy kelip túsetin kezder de bolady. Dál qazir áriptesterimmen birlese otyryp «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine mádenıet máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zań jobasyn qarap, talqylap jatyrmyz.
- Depýtattyq saýaldar týraly da aıtyp berseńiz. Qaı baǵytta másele kóterip júrsiz?
- Senat qabyrǵasyndaǵy eń alǵashqy depýtattyq saýalym elimizdegi medıtsına kadrlaryn daıarlaý máselesine arnaldy. Densaýlyq saqtaýdyń Birtutas júıesi halyqqa kórsetiletin medıtsınalyq qyzmettiń sapasyn jaqsartýǵa, profılaktıkalyq sharalardy keńeıtýge, dári-dármektiń qoljetimdiligin qamtamasyz etýge yqpal etip otyr. Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev byltyrǵy Joldaýynda «Úshjyldyq bıýdjet aıasynda densaýlyq saqtaý júıesin damytýǵa qosymsha 2,3 trıllıonnan astam teńge bólinedi» dep málimdedi.
Osyndaı memlekettik qoldaýdyń arqasynda qazir medıtsına salasynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy aıtarlyqtaı jaqsardy. Emdeýdiń ınnovatsııalyq tehnologııasy engizilip jatyr. 2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Salamatty Qazaqstan» jáne 2016-2019 jyldarǵa arnalǵan «Densaýlyq» baǵdarlamalarynyń paıdasyn halqymyz kórip otyr. Qazirgi tańda Qazaqstanda 230 myń medıtsına qyzmetkeri bar, onyń ishinde 70 myń dáriger, 160 myńnan astam orta medıtsına personaly jumys isteıdi.
Álem ózgerdi: jańa tehnologııa tez damyp jatyr, soǵan sáıkes qoǵamnyń da suranys talaby artyp otyr. Myńdaǵan bilikti dáriger halqymyzdyń densaýlyǵyn kirpik qaqpaı kúzetip turǵanyn da aıtýymyz kerek. Biraq osy zamanǵy apparatýrasy bar eń jaqsy materıaldyq-tehnıkalyq baza degenińiz kásibı mamandarsyz, adam faktorynsyz qur ásheıin temir ǵana bolyp qalmaq. Іs júzinde onymen jumys isteıtin myqty maman tabyla bermeıdi. Kúndelikti ómirde naýqas adamdy emdeýden buryn dıagnozdy dál qoıý máselesiniń ótkir turǵandyǵyn kórip júrmiz. Dıagnoz durys qoıylmaǵandyqtan onyń arty qanshama qaıǵyly jaǵdaıǵa dýshar etýde. Buǵan mysal da jeterlik.
Jyl saıyn medıtsına salasyna joǵary oqý oryndaryn bitirgen júzdegen jas maman keledi. Solardyń kóbisiniń qajetti bilimi men daǵdysy, dárigerlik mashyǵy tıisti deńgeıde emes. Olardyń kóbisi derbes jumys isteýge ázir bolmaı shyǵady, operatsııa ústelinde bir sát turyp kórmegen, ozyq tehnıkamen jumys isteýdi bilmeıtin tájirıbesiz mamannan ne kútýge bolady? Tipti ıneniń ózin durys shanshı almaıtyndar da kezdesedi.
Tıisti salaǵa mamandanbaǵan joǵary oqý oryndarynda dárigerlerdi daıarlaý isine jol berip otyrmyz. Eldegi birqatar pedagogıkalyq, jekemenshik ýnıversıtetter dáriger kadrlaryn oqytýǵa kóshti. Basqa salada eksperıment jasaýǵa bolatyn shyǵar, biraq dál medıtsına salasynda mundaı eksperıment jasaýǵa bolmaıdy. Dárigerlerdi tek qana osy salaǵa baǵdarlanǵan, tereń tarıhy men zamanaýı múmkindigi zor, burynnan qalyptasqan ýnıversıtetterde ǵana oqytý qajet dep esepteımin. Qazir biz burynǵy keńes kezinde kemel bilim alǵan dárigerlerdiń ıgiligin kórip otyrmyz. Olar ketkennen keıingi jaǵdaı qalaı bolady? Sondyqtan, profıldi emes joǵary oqý oryndarynyń janynan medıtsına fakýltetterin ashýdyń qandaı qajettigi bar? Mundaı fakýltetterdiń klınıkalyq, qarjylyq, uıymdastyrýshylyq múmkindikteri qanshalyqty? «Kadr tapshylyǵyn joıamyz» dep júrip, biliksiz kadrlar qaptap ketse kúni erteń kim jaýap beredi? – degen máseleni kóterdim, osy suraqtardyń jaýabyn quzyretti laýazym ıesinen suradym. Sondaı-aq, bilim berý, ekologııalyq tazalyqty saqtaý, kitap oqýdy Ulttyq qundylyqtar qataryna qosý týraly da depýtattyq saýaldarym jarııalandy.
–Elbasy N.Nazarbaev aldaǵy praımerız týraly «Nur Otan» partııasyn «qaıta jandandyrýdyń» mańyzdy bóligi bolyp tabylatynyn, partııaishilik demokratııanyń zamanaýı tetikteriniń biri ekenin atap ótken edi. Áıtse de búgingi qoǵam «Myqty lıderler – myqty partııa» qaǵıdaty boıynsha shynaıy jáne naǵyz kóshbasshylardy partııa qataryna tartý, belsendi jáne bastamashyl azamattar úshin «áleýmettik lıft» qurýǵa qanshalyqty daıyn?
–Elbasy «Búkil elimiz boıynsha aýqymdy praımerız ótkizý bıliktegi partııanyń «qaıta jańǵyrýynyń» nátıjesi bolady» dedi. Shynyn aıtýymyz kerek, buǵan deıin elimizde mundaı partııaishilik irikteý ótkizilgen joq. Halyqaralyq tájirıbede keńinen qoldanylyp júrgen partııa belsendilerin ashyq tańdaýdyń bul tásili eldegi bastaýysh partııa uıymyna úlken serpin beretini sózsiz. Praımerız ótkizýdegi basty maqsat – aldaǵy Májilis pen barlyq deńgeıdegi máslıhattar saılaýyna partııalyq tizimderge engizý úshin qoǵamnyń senimi men qoldaýyna ıe bolǵan bedeldi tulǵalardy anyqtaý. ıAǵnı, partııanyń ár óńirde ótkizetin ishki saılaýy desek te bolady. Praımerız arqyly partııada bilek sybana iske kirisetin belsendiler irikteledi. Ári halyqtyń partııaǵa degen senimin nyǵaıta túspek. Bul el ómirine eleýli serpilis ákeledi. Azamattar óz qarym-qabiletin synap kóredi. Halyqpen betpe-bet jumys isteýge qabiletti jańa tolqynnyń saıasat sahnasyna shyǵatyn kún alys emes dep oılaımyn.
–Praımerızge qatysýǵa «Nur Otan» partııasynyń múshelerimen qatar qoǵam ómirine beı-jaı qaramaıtyn, daryndy, kreatıvti barsha qazaqstandyqtyń múmkindigi bar. Osy rette praımerızge qatysýshylar sany kóp bolǵanymen, sapasy qalaı bolar eken degen saýaldyń týyndaıtyny anyq.
–Sapasy degende, bir nárseni anyq uǵynýymyz qajet. Praımerız degenimiz – demokratııanyń kórinisi ári áleýmettik teńdikti qamtamasyz etetin ishki saıası doda. Demek, qarapaıym azamatty da, erteń májilis, máslıhatta otyratyn azamatty da áleýmettik lıft arqyly qalyptastyrýǵa bolady degen sóz. Ol úshin ıdeıasy bar, kóshbasshy retinde tanylǵan, kez kelgen sátte halyqtyń ortasynan tabylatyn, halyqtyń ishinen shyqqan, jón biletin azamattardyń partııaǵa kelgeni jón, asa quptarlyq másele.
- Praımerız myqtylardy anyqtaıdy desek, osy máselede belsendi jastardyń bılikke kelýine kedergi bolatyn ákimdermen qalaı kúresý kerek?
–Praımerız ashyq túrde, elektrondy, onlaın formatta júrgizilip jatqandyqtan «barmaq basty, kóz qystyǵa» jol berilmeıdi dep esepteımin. Kez kelgen adam ınternet arqyly barlyq jańalyqtardy baqylaı alady. Qazir praımerızge kim qatysyp jatqany, kim usynylǵany, qaı aýdan, qaı oblystan qandaı kandıdat bar, bári ashyq kórsetilip tur. Bul jerde siz aıtqan ákimderdiń belsendi jastardyń bılikke kelýine kedergi jasaıtyn múmkindigi joq. Sondyqtan praımerız ádil ótip, «kil myqtynyń ishinen kim myqty?» deıtinindeı, kil myqtylar oza shaýyp, partııada jańarý protsesi júzege asady degen senim mol.
–Praımerız ashyq jáne ádil ótýi úshin qandaı máseleler nazardan tys qalmaýy kerek?
–Praımerız degenimiz – partııa ishindegi «aıtys» dedik qoı. Bul – irikteý. Saraptaý. Súzgiden ótkizý. ıAǵnı, erteń saılaý naýqany bastalǵanda el arasyna shyǵyp, qoǵamdy damytýǵa arnalǵan baǵdarlamasymen tanystyryp, ashyq pikirtalas arqyly ózderin kórsete alatyn tulǵalar qalyptasady. Ózińiz bilesiz, osy eki aıdyń sońǵy eki aptasynda ashyq debattar júrgizildi. Osylaısha úmitkerlerdiń saıası ustanymy men usynystary el aldynda ashyq, jarııaly túrde saıası pikirtalasta anyqtalyp ta qaldy. Sýyrylyp shyqqan myqtylar, elge sózi ótetin bedeldiler partııa atynan úmitkerler tizimine ilinedi.
Taǵy bir másele bar. Bizde áleýmettik jelidegi energetıka óte qýatty: jurt keıde ne bolsa sony sóz etip, bósteki áńgime, jelikpe jaǵdaıattarǵa den qoıyp jatady. Endi osy nárse ózgeretin shyǵar degen úmitim de joq emes. Óıtkeniń qoǵamnyń óz ishinde ózekti máseleler az emes. Máselen, biz jer-jerde jergilikti bıýdjettiń qalyptasýyn jáne oryndalýyn qadaǵalaýymyz qajet. Áleýmettik jelidegi belsendiler osyndaı ómirlik máselelerge bet bursa jón bolar edi.
–Praımerız bizdiń elde alǵash ótip jatyr. Dese de ózge órkenıetti elderde mundaı jolmen irikteý jasaý burynnan bar. Osyndaı tájirıbelerge súıensek, jalpy bul júıeniń basty tıimdiligi nede dep oılaısyz?
–Bul – Qazaqstan úshin jańa múmkindikter bastaýy. Eń bastysy - ashyqtyq, erkindik.Shyn júırikter topqa túsetin doda bolǵan soń, munyń qoǵamǵa beretin tusy da kóp. Zaman ózgerisi osyndaı úrdiske alyp keldi. Órkenıetti qoǵam qurý basty muratymyz bolsa, álemdegi ońtaıly saıası tehnologııalardy paıdalanǵannan utpasaq, utylmaımyz.
- Suqbatyńyzǵa raqmet!
Suqbattasqan: Ásem Erejeqyzy