Nursultan Nazarbaevtyń bastamalary Qazaqstanǵa álemdik arenada joǵary bedel ákeldi - Reseı SІM basshysy Sergeı Lavrov
- Sergeı Vıktorovıch, ózińiz biletindeı, 1 jeltoqsanda Qazaqstanda QR Tuńǵshy Prezıdenti kúni atap ótiledi. Sizdiń kózqarasyńyzsha, táýelsiz memleket qurýdaǵy qazaqstandyq tájirıbeniń qandaı ereksheligin bóle qaraýǵa bolady?
- Zamanaýı Qazaqstan tarıhy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń esimimen tyǵyz baılanysty. Nursultan Ábishuly jetistiginiń kepili nede? Menińshe, onyń jasampazdyqqa degen «genetıkalyq» birbetkeıliginde. Ol mol saıası tájirıbeni, dana suńǵylalyqty paıdalana otyryp, Qazaqstan azamattaryna biriktirýshi, alǵa umtylýshylyq kún tártibin usyný arqyly sonyń tóńiregine toptastyra bildi. Bıliktiń tıimdi ınstıtýttaryn qurý, ishki saıası turaqtylyqty saqtaý, ultaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimdi nyǵaıtý, adamdardyń ál-aýqaty men ómir sapasy ósimin qamtamasyz etýde tamasha jetistikterge qol jetkize aldy. Nursultan Nazarbaevtyń beıbitsúıgish, sondaı-aq qorshaǵan ortany qorǵaýǵa baǵdarlanǵan birqatar bastamasy Qazaqstanǵa halyqaralyq arenada joǵary bedel áperdi.
Ásirese, Tuńǵysh Prezıdenttiń Reseımen odaqtastyq jáne strategııalyq seriktestik qarym-óatynasty damytýdaǵy úlesine baǵa jetpeıdi. Onyń bastamasymen 2013 jyldyń 11 qarashasynda Reseı Federatsııasy men Qazaqstan Respýblıkasynyń arasynda HHІ ǵasyrdaǵy tatý kórshilik jáne odaqtastyq týraly sharty ázirlendi. Aıta keterligi, atalǵan qujat kelisilgen syrtqy saıasatty da qamtıdy. Biz óńirlik qaýipsizdik qamtamasyz etý baǵytynda birlese jumys istep, tolyqqtaı alǵanda Eýrazııanyń turaqtylyǵyn ustap turýǵa úles qosyp kelemiz.
N.Á.Nazarbaev - postkeńestik keńistegi memleketterdi ekonomıkalyq turǵyda jaqyndastyrǵan sáýletshilerdiń biri. Onyń jemisti júzege asyrylýy retinde 2015 jyldyń 1 qańtarynda Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń iske qosylýyn atap ótýge bolady.
Bul oraıda Nursultan Ábishuly jetken jetistikpen toqtap qalǵan joq. EAEO-nyń qurmetti tóraǵasy retinde eýrazııalyq ıntegratsııanyń tetikterin jetildirý, ony ózge de ıntegratsııalyq bastamalarmen túıindestirý jolynda tynymsyz eńbek etip kele jatyr.
Osy sátte paıdalanyp, Nursultan Ábishulyna myqty densaýlyq, amandyq jáne uzaq jyldar boıyna belsendi qaıratkerlik tileımin!
- BUU Bas Assambleıasy 75-sessııasynyń jalpysaıası pikirtalasy barysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Halyqaralyq bıologııalyq qaýipsizdik jónindegi agenttik qurý jáne BUU aıasynda Óńirlik aýrýlardy baqylaý jáne bıoqaýipsizdik jónindegi ortalyqtar jelisin, onyń ishinde Qazaqstan aýmaǵynda da qurý týraly bastama kóterdi. Sizdiń oıyńyzsha, álemdik qoǵamdastyq Qazaqstan usynǵan formatta densaýlyq saqtaýdyń barynsha qýatty jahandyq jańa júıesin qurýǵa daıyn ba?
- Qazaqstan Prezıdentiniń BUU Qaýipsizdik keńesine esep beretin, Bıologııalyq jáne ýytty qarýǵa tyıym salý týraly konventsııaǵa negizdeletin Halyqaralyq bıologııalyq qaýipsizdik jónindegi mekemege qatysty usynysyna tyńǵylyqty nazar aýdardym. Taıaý ýaqytta qazaqstandyq seriktesterden atalǵan bastamaǵa qatysty boljaldy parametrleri men qyzmet etý protsedýralary týraly tolyqqandy málimetter qamtylǵan aqparat alamyz degen úmitimiz bar.
Koronavırýs pandemııasy búkil álemniń osal tusyn kórsetip bergeni sózsiz. Sanıtarlyq-epıdemıologııalyq salada halyqaralyq úılestirýdi jáne ózara is-qımyldy kúsheıtýge degen qoǵamdyq suranys qalyptasyp otyr. Ol BUU-nyń birqatar qujatynda, onyń ishinde Bas Assambleıa men Qaýipsizdik keńesi qararlarynda kórinis tapqan. Mundaı jumys bastalyp ta ketti: mamyrda Búkilálemdik densaýlyq saqtaý assambleıasynyń 73-sessııasy barysynda DDSU-ǵa múshe elder bátýalastyqpen pandemııaǵa jaýap qaıtarý sharalaryna táýelsiz baǵalaý júrgizý týraly qarar qabyldady.
Osynaý sarapshylyq baǵalaý nátıjelerin kútemiz. Qoldanystaǵy, eń aldymen DDSU tetikterin nyǵaıtý jáne onyń Halyqaralyq medıtsınalyq-sanıtarlyq erejeler ustaný mańyzdy dep sanaımyz. Bul baǵytta Qazaqstanmen seriktestik ózara is-qımylǵa da daıynbyz.
- AQSh-taǵy prezıdent saılaýynda Demokratııalyq partııa atynan kandıdat Djozef Baıdenniń jeńiske jetýi Vashıngtonnyń postkeńestik eldermen, onyń ishinde Reseı jáne Qazaqstanmen qarym-qatynas formatyna qandaı áserin tıgizýi múmkin? Jańa ákimshiliktiń kelýi Eýropa men Azııadaǵy qaýipsizdiktiń jaı-kúıine yqpal etýi múmkin be? Bul Máskeý jáne Nur-Sultannyń eń aldymen Ortalyq Azııadaǵy, Kaspıı óńiri men Aýǵanstandaǵy óńirlik múddesine syn-tegeýiringe aınalýy múmkin be?
- Resmı nátıje jarııalanǵanǵa deıin AQSh-taǵy saılaýdyń halyqaralyq qarym-qatynasqa saldaryn talqylaý tym erte. Bul bizdiń túbegeıli ustanymymyz. Árıne, biz Atlantıkanyń arǵy betinde ne bolyp jatqanyn tyńǵylyqty qadaǵalap otyrmyz jáne jaǵdaıdyń kez kelgen baǵytta damýyna daıynbyz. Boljam jasaý, ásirese, dál qazirgi kezeńde bereke áperetin ıdeıa emes. Degenmen, Dj-Baıdenniń málimdemeleri men aıtqan sózderine oraı joramal jasasaq, eger ol jeńiske jetetin bolsa, onda AQSh-tyń syrtqy saıasaty kezinde B.Obama júrgizgen kanondarǵa barynsha saı keledi deýge bolady.
Prezıdent V.V.Pýtın málim etkendeı, «biz munyń barlyǵyn baısaldy túrde jumys tártibimen saraptaımyz, biz Amerıka halqynyń kez kelgen sheshimin qabyl alamyz jáne kez kelgen ákimshilikpen jumys isteıtin bolamyz». Árıne, tek adaldyq, ózara qurmet jáne ishki iske aralaspaý ustanymdarymen ǵana. Osy turǵydan alyp qaraǵanda, biz Vashıngtonnan túptep kelgende ózge de halyqaralyq oıynshylardyń, onyń ishinde Reseı men Qazaqstandy, olardyń ıntegratsııalyq birlestikterin qosa alǵanda zańdy múddelerimen sanasýyn kútýge quqylymyz.
- Máskeý ekijaqty ıntegratsııalyq protsesterdiń odan ary damýyn, onyń ishinde Qazaqstan men Reseıdiń EAEO, UQShU jáne ShYU aıasyndaǵy ózara is-qımylyn qalaı baǵalaıdy? Sizdiń oıyńyzsha, taıaý ýaqytta sheshilýi tıis qandaı basym mindetter bar?
- Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqty qurý ıdeıasy Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á.Nazarbaevqa tıesili ekeni belgili. Ol muny sonaý 1994 jyly M.Lomonosov atyndaǵy MMÝ-degi dárisi barysynda jarııa etken bolatyn. Sol ýaqyttan beri Nur-Sultan eriktilik, teńdik, egemendikti qurmetteý, odaqtyń árbir eliniń múddesin eskerý syndy ustanymdardaǵy óz saıasatyn ustana otyryp, Eýrazııadaǵy ıntegratsııalyq protsester lokomatıviniń biri sanalady. Biz ony tolyqtaı qoldaımyz.
Reseı men Qazaqstan ıntegratsııalyq qurylys, eń aldymen Odaqtyń basty maqsatyna qol jetkizý múddesinde tórt erkindikti - taýarlardyń, qyzmetterdiń, kapıtaldardyń jáne jumys kúshteriniń kedergisiz qozǵalysyn qamtamasyz etý isinde belsendi ózara áreket etedi. Osy turǵydan alǵanda bizdiń elderimizdiń negizgi kúsh-jigeri ishki naryqtaǵy tosqaýyldardy, alymdar men shekteýlerdi joıýǵa shoǵyrlanǵan. Jekelegen daýly máseleler konstrýktıvti jolmen, ózara qolaıly ýaǵdalastyqqa qol jetkizý arqyly sheshiledi.
Mundaı jumys úshin basty alań retinde Odaqtyń turaqty jumys isteıtin ultústilik retteýshi organy - Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııa jumys isteıdi. Onyń aıasynda teń quqylyq jáne ózara qurmet ustanymdary negizgindegi pragmatıkalyq yntymaqtastyq jolǵa qoıylǵan.
Kún tártibinde - 2025 jylǵa deıingi eýrazııalyq ekonomıkalyq ıntegratsııany damytýdyń strategııalyq baǵytyn (Strategııa) qabyldaý jáne odan ary júzege asyrý. 2018 jyldyń 6 jeltoqsanyndaǵy EAEO aıasyndaǵy ıntegratsııalyq protsessterdi odan ary damytý týraly deklaratsııa erejelerin naqtylaı otyryp, Strategııa kedendik ózara is-qımyldy, tsıfrlyq saıasatty, kooperatsııalyq jobalardy, aqparattyq júıelerdi, syrtqy saýda qyzmetin, ǵylymı-ınnovatsııalyq damýdy kózdeıtin 300-den astam sharany qamtıdy. Osyǵan oraı kelesi jyly EAEO organdaryna tóraǵalyq ótetin qazaqstandyq dostarymyzǵa arqa súıeımiz.
Reseı men Qazaqstanda, sonymen qatar ózge de odaqtastarymyzda Ujymdyq qaýipsizdik týraly sharty uıymy aıasyndaǵy múddemiz ortaq - onyń búkil keńistigindegi beıbitshilik pen turaqtylyqty qamtamasyz etý.
UQShU-da biz halyqaralyq terrorızmmen jáne ekstremızmmen, esirtki zattary men psıhotropty zattardyń zańsyz aınalymymen, transulttyq uıymdasqan qylmyspen, zańsyz kóshi-qonmen, ózge de syn-tegeýirindermen jáne qaterlermen kúrestegi kúsh-jigerdi úılestirip, biriktiremiz. Osy oraıda qazaqstandyq áriptesterge olardyń Uıymnyń ujymdyq kúshterin, daǵdarysty jaǵdaılarǵa ún qatý júıesin qalyptastyrý jáne damytýǵa baǵyttalǵan bastamalaryna rızashylyq bildiremin.
Reseı bıyl UQShU-ǵa tóraǵalyq etedi. Biz reseılik bastamalarǵa Qazaqstannyń jan-jaqty qoldaýyn sezinip otyrmyz. Bul bizdiń qarym-qatynasymyzdyń odaqtastyq sıpatyn bildiredi.
2018 jyly Qazaqstannyń elordasynda Uıym elderiniń kóshbasshylary múddelik tanytqan memleketter men halyqaralyq uıymdardyń bolýyna oraı onyń baılanysyn keńeıtý baǵytyna ýaǵdalasyp, UQShU baıqaýshylary men seriktesteriniń mártebesin bekitý týraly qujattar toptamasyna qol qoıdy. Nur-Sultandaǵy áriptesterimiz sııaqty biz de mundaı «dostar aıasyn» keńeıtýdi mańyzdy mindet sanaımyz.
Qazaqstanmen Shanhaı yntymaqtastyq uıymy qyzmetiniń barlyq basym salalarynda qarqyndy is-áreketti jolǵa qoıyp otyrmyz. Qaýipsizdikti, ekonomıkalyq kooperatsııany jáne gýmanıtarlyq baılanystyrdy bekemdeý máselesine basa nazar aýdaramyz Qarasha sammıtiniń qorytyndysy elderimizdiń ShYU áleýetin odan ary nyǵaıtýǵa, onyń jumysynyń túrli baǵyttary boıynsha ónimdi yntymaqtastyqty keńeıtýge múddeli ekenin qýattaı tústi.
Uıymnyń qarasha sammıtinde qabyldanǵan 2025 jylǵa deıingi damý strategııasyn júzege asyrý jónindegi 2021-2025 jyldarǵa arnalǵan is-qımyl jospary, Múshe memleketterdiń tsıfrlyq dáýirde shalǵaı jáne aýyldyq aýmaqtardy damytý jónindegi yntymaqtastyq tujyrymdamasy, Múshe memleketterdiń óńir keńistiginde indet qaterine qarsy is-qımyl boıynsha birlesken sharalarynyń keshendi jospary, sonymen qatar óńir basshylary forýmyn iske qosý bizdiń dostyqqa negizdelgen seriktestigimizdi nyǵaıtý úshin qosymsha múmkinshilikter ashady.
Birlesken qyzmetimizdiń mańyzdy baǵyttarynyń biri Úlken Eýrazııada qaýipsiz ári ózara tıimdi ekonomıkalyq jáne gýmanıtarlyq yntymaqtastyǵy bar birtutas, keń, ashyq keńistik qurý bolyp sanalady. Búginde seriktesterimizdiń basym bóligi Prezıdent V.V.Pýtınniń Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq, Shanhaı yntymaqtastyq uıymy, Ońtústik-Shyǵys Azııa memleketteri qaýymdastyǵy músheleriń, sonymen qatar ózge de múddeli elder men jan-jaqty birlestikterdiń qatysýymen Úlken eýrazııalyq seriktestik qurý bastamasyn qoldaıdy. Bul ásirese EAEO-nyń negiz qalaýshy qujattarynda, sondaı-aq osydan birneshe kún buryn qabyldanǵan ShYU-ǵa múshe memleketter basshylarynyń Máskeý dekalartsııasynda bekitilgen.
Teń quqylyq, ózara qurmet jáne ulttyq múddelerdi eskerý ustanymdary negizindegi mundaı yntymaqtastyqty damytý turaqtylyqty qamtamasyz etýge, ózara baılanysty nyǵaıtýǵa jáne turaqty ekonomıkalyq ósimdi yntalandyrýǵa septigin tıgizetinine senimdimiz. Al muny Reseı de, Qazaqstan da, óńirdegi ózge seriktesterimiz de ótkir qajetsinip otyr.
- Koronavırýs ınfektsııasynyń taralý saldary búkil álemdik qoǵamdastyq úshin jańa syn-tegeýiringe aınaldy. Qazaqstan men Reseıdiń shekarasy eń uzyn sanalady. Buǵan qosa eki el bir ekonomıkalyq keńistikke kiredi. Jolaýshylar aǵyny da ózara is-qımyldyń eń mańyzdy elementine aınalyp otyr. Degenmen, búginde Qazaqstan men Reseı arasynda aptasyna eki-aq áýe reısi oryndalady. Osy jyldyń qyrkúıeginde qazaqstandyq áriptesińiz Muhtar Tileýberdimen kezdesý barysynda Reseıde bilim alatyn qazaqstandyq stýdentterdiń elge kirýine qatysty máseleniń sheshilýi múmkin ekenin aıtqan edińiz. Qazirgi ýaqytta qazaqstandyq tarap ózara ushýlardy jıiletýge daıyn. Bul máseleni sheshý qaı satyda turǵanyn aıtyp berseńiz jáne Máskeý, shekarada qurlyqtaǵy ýchaskelerdi ashýdy qarastyryp otyr ma?
- Eń aldymen bilim berý salasyndaǵy Reseı Federatsııasy men Qazaqstan Respýblıkasynyń strtegııalyq mindeti - bilim berý jáne ǵylymı uıymdar arasyndaǵy tikeleı baılanystardy damytýdy jan-jaqty qoldaý, oqytýshylar men stýdentterdiń almasýyn qarqyndatý, joǵary bilikti kadrlar daıyndaý salasynda qolaıly jaǵdaı jasaý ekenin atap ótsem deımin.
Ótken oqý jylynda Reseıdiń joǵary oqý oryndarynda sizdiń elińizden 74 myńǵa jýyq azamat, onyń ishinde reseılik bıýdjet esebinen 30 myńnan astam adam bilim aldy. Buǵan qosa, jyl saıyn Qazaqstannan 9 myńnan astam abıtýrıent bıýdjettik oryndarǵa sátti oqýǵa qabyldanyp jatady. Bul reseılik bilimge degen suranysqa aıqyn dálel bola alady.
Ózara ushýlar sanyn arttyrý máselesine qatysty aıtar bolsam, qazirgi ýaqytta bul taqyryp qazaqstandyq áriptesterimizben egjeı-tegjeıli talqylanyp jatyr. Buǵan qosa, shekteýlerdi tolyqtaı alyp tastaýdy jasandy túrde jyldamdatýǵa erte dep esepteımiz. Sonymen qatar Reseı Federatsııasynyń Joǵary bilim jáne ǵylym mınıstrligi kúrdeli epıdemıologııalyq ahýaldy eskere otyryp, reseılik, sonymen qatar sheteldik barlyq stýdenttiń oqýyn jalǵastyra alýy úshin arnaýly baǵdarlama ázirlegenin atap ótken jón. JOO tyńdaýshylary úshin qaýipsiz jaǵdaı jasaý - bizdiń sózsiz basymdyǵymyz.