Nursultan Nazarbaevtyń AQSh-qa sapary: Strategııalyq yntymaqtastyqtyń jańa kezeńi

ASTANA. QazAqparat - Osy apta Qazaqstan úshin tarıhı sátke toly boldy. Tipti álemdik qaýymdastyqtyń nazarynda bolǵandyqtan halyqaralyq sarapshylar tarapynan buny «Qazaqstannyń juldyzdy sáti» deýshiler de boldy. Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń osy aptadaǵy AQSh-qa resmı sapary Elbasynyń 2018 jyldaǵy alǵash sheteldik sapary bolsa, Aq úıdiń qojaıyny Donald Tramp úshin de jyl bastalǵaly bergi sheteldik mártebeli meımandy resmı rezıdentsııasynda alǵash qarsy alýy eken. Qarsy alý demekshi, alpaýyt memlekettiń prezıdenti Qazaqstannyń Elbasyna jylyshyraı tanytqanyn álem jurtshylyǵy baıqady. Bul solaı bolýy tıis te sekildi. Óıtkeni Nursultan Nazarbaevty álemdik qaýymdastyq, sonyń ishinde resmı Vashıngton da «stanmen» aıaqtalatyn memlekettiń basshysy retinde ǵana emes, Ortalyq Azııa men Eýrazııalyq Odaq kóshbasshylarynyń biri, túrki jurty men musylman elderiniń eń bedeldi tulǵasy, ıadrolyq qarýdy taratpaý jahandyq qozǵalysynyń kósemi retinde moıyndaıdy.

Qazaqstan AQSh úshin Ortalyq Azııadaǵy mańyzdy memleket

Aıta keterligi, AQSh Prezıdenti D.Tramp Nursultan Nazarbaevty resmı saparmen kelýge ótken jyldyń kúzinde shaqyrǵan bolatyn. Sáti túsken osy kezdesýde Elbasy shaqyrtýy úshin Trampqa alǵys aıtty. Sosyn Prezıdent Nazarbaev alǵashqylardyń biri bolyp Qazaqstannyń táýelsizdigin moıyndaǵan AQSh tarapy ekenin eske salyp, sodan bergi 26 jyl ishinde eki el arasyndaǵy baılanys jańa beleske kóterilgenin, búgingi resmı sapar da sonyń aıǵaǵy ekenin alǵa tartty. Tramp ta AQSh tarapynyń Qazaqstandy Ortalyq Azııa óńirindegi strategııalyq áriptes retinde kóretinin aıtyp, Qazaqstandy óńirlik beıbitshilik pen qaýipsizdiktiń sheshýshi faktory retinde baǵalaıtynyn jetkizdi. «Sizdiń resmı saparmen kelgenińizge qýa­nysh­tymyn. Sizge barlyǵy zor qurmetpen qaraıdy. Eki el arasyndaǵy qarym-qatynas keremet jolǵa qoıylǵan. Qazir Qazaqstannyń jaǵdaıy óte jaqsy. Biz úshin Sizdi qabyldaý zor mártebe»,- dedi AQSh Prezıdenti.

Qazaqstan men AQSh prezıdentteri arasyndaǵy shaǵyn quramdaǵy kezdesýde de keleli máseleler talqylanǵan. Keıinnen Tramppen kezdesýi týraly Nazarbaev bylaı dedi: «Ol jumysyna kirisken ýaqyttan beri syrttaı baılanystar bolyp, eki ret telefon arqyly sóılesip, Er-Rııadta kezdestik. Jáne de bizderde qandaıda bir ózara túsinistik qalyptasty. Men onyń basqa prezıdentterge múldem uqsamaıtyndyǵyn bildim. Men Úlken Býshtan bastap, Klınton, Kishi Býsh, Obamamen kezdestim. Onyń kelissózder júrgizý máneri de eshkimge múldem uqsamaıdy. Bıznestiń, naqtylyqtyń adamy, bos sózdi unatpaıdy. Biz bir-birimizben birden túsinistik. Jaıly kelissóz boldy, eshqandaı problema bolǵan joq. Qaıta talqylaǵan máseleler boıynsha tikeleı baılanysyp otyrýǵa ýaǵdalastyq. Amerıkalyq kompanııalarǵa Qazaqstanda jumys isteýge belgili múmkindik beriletindigine, Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy mańyzdy el ekendigine kelistik».

Al Donald Tramp Qazaqstan men AQSh tarapy halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin tize qosyp jumys istep kele jatqanyn, Qazaqstan ózindegi ıadrolyq qarýdan bas tartyp, urpaǵy úshin qaýipsiz jáne beıbit bolashaq qalyptastyrǵanyn atap ótti. «Biz aldaǵy ýaqytta Qazaqstanǵa ınvestıtsııa salýdy arttyrýdy kózdep otyrmyz. Ásirese, energetıka sektoryna basa nazar aýdarmaqpyz. Qazirgi tańda Qazaqstanmen strategııalyq áriptestigimiz ilgeri jyljyp keledi. AQSh pen Ortalyq Azııa arasyndaǵy áriptestik kópshiliktiń kútkeninen áldeqaıda jedel júrý ústinde. Aýǵanstandaǵy bizdiń áskerimizge aıtarlyqtaı kómek kórsetip keledi. Eki aradaǵy áriptestik Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik keńesiniń tóraǵasy qyzmetine kirisýimen odan ári nyǵaıa túsýde», - dedi AQSh Prezıdenti.

Aıtpaqshy, qaýipsizdik məselesi týraly sóz bolǵanda AQSh prezıdenti Qazaqstannyń ıadrolyq qarýdy taratpaý isindegi kóshbasshylyǵyna qatysty ustanymyn taǵy bir márte naqtylady. Tramp Qazaqstandy Koreı túbegindegi ıadrolyq qarýǵa qatysty máselede AQSh-tyń senimdi áriptesi retinde baǵalady. «Biz birlesip Soltústik Koreıa rejıminiń álemge ıadrolyq qarý qaýpin tóndirýinen qorǵaı alamyz. Prezıdent Nazarbaevqa Aýǵanstandaǵy áreketimizge qoldaý kórsetkeni úshin alǵys aıtamyn. Qazaqstannyń DAISh jáne Talıban sodyrlarymen kúreste mańyzdy logıstıkalyq qoldaý kórsetýin joǵary baǵalaımyn», - dedi Tramp.

7 mıllıard dollar kelisimi: muhıttyń arǵy jaǵynan ınvestıtsııa aǵyny artady

Elbasymen kezdesýinde AQSh prezıdenti Qazaqstandaǵy bıznes ókilderine jasalyp jatqan qolaıly jaǵdaıǵa da nazar aýdardy. Donald Tramp bul rette ondaı qolaıly jaǵdaıdyń amerıkalyq kompanııalardyń Qazaqstandy tıimdi jumys isteýine jaqsy múmkindik beretinin aıtqan bolatyn. «Amerıkalyq kásipkerler Qazaqstan ekonomıkasyna ınvestıtsııa salý boıynsha aldyńǵy qatarda. Eki aradaǵy saýda jáne ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtý maqsatynda N.Nazarbaev AQSh-tyń iskerlik toptarynyń ókilderimen kezdesedi. Biz saýdanyń ekijaqty jáne ádil bolýy kerek ekenine kelisemiz», - dedi AQSh Prezıdenti.

Rasynda, AQSh Qazaqstan ekonomıkasy úshin de mańyzdy seriktes sanalady. Máselen, Qazaqstandaǵy amerıkalyq kompanııalar el ekonomıkasyna 50 mıllıard dollardan astam qarjy quıyp, bes myńǵa jýyq jumys ornynyń ashylýyna múmkindik jasaǵan. Qazaqstanǵa keletin AQSh azamattaryna vızasyz rejim engizilgen. Kezdesýdegi áńgime aýanyna oraı Elbasy vızaǵa qatysty endigi qadamdy AQSh tarapynan kútetinin, sonymen qatar aldaǵy ýaqytta eki el arasynda tikeleı áýe qatynasy ornatylýy qarastyrylatynyn atap ótti. «Búgingi dóńgelek ústelde 7 mlrd dollar kólemindegi 20 kelisimshartqa qol qoıýdy josparlap otyrmyz. Bul ‒ bıznes ókilderi arasyndaǵy ózara baılanystyń joǵary deńgeıin kórsetedi. Biz Boıng ushaqtaryn satyp alýdy, Qazaqstanda 900 elektrovoz salýdy jáne aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy baılanysty arttyrýdy kózdeımiz», dedi Memleket basshysy.

Nursultan Nazarbaevtyń AQSh-qa resmı sapary aıasynda AQSh-tyń isker toptary ókilderimen dóńgelek ústel ótkizilgen bolatyn. Joǵaryda aıtylǵan 7 mlrd dollardan asatyn ınvestıtsııalyq jáne saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly 20-dan astam ekijaqty ekonomıkalyq qujatqa osy kezdesýde qol qoıyldy. Amerıkalyq kapıtaldyń qatysýymen júzege asyrylatyn birlesken jobalar Qazaqstan ekonomıkasynyń ártúrli salalaryn qamtıtyn bolady. Mysaly, is-sharalar barysynda ınvestıtsııalyq jáne saýda-ekonomıkalyq yntamaqtastyq týraly, avıatsııalyq jáne ǵaryshtyq ónerkásip salasynda, aýylsharýashylyǵy, kólik jáne t.b. salasynda jetekshi amerıkalyq kompanııalarmen - Chevron Overseas, W. R. Grace&Co, GE Transportation Parts, Pfizer, John Deere, Amity Technology, Global Beef Investments jáne basqalarymen kommertsııalyq qujattarǵa qol qoıyldy. Sondaı-aq Memleket basshysynyń «Tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikteri» Joldaýynda kórsetilgen tapsyrmalarǵa sáıkes, respýblıkanyń ekonomıkasyn sandyq baǵytqa kóshirýge baǵyttalǵan qujattar rásimdelgen. Atap aıtqanda, «GE Digital» jáne  «Samruq-Qazyna» AQ arasyndaǵy temijol kóligin, energetıkany, munaı óńdeýdi jáne ekonomıkanyń basqa da sektorlaryn sandandyrý jónindegi jobalardy júzege asyrý boıynsha strategııalyq áriptestik týraly kelisim jasalǵan. Budan bólek, Qazaqstan-Amerıka saýda-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq qarym-qatynastardy odan ári damytý, sondaı-aq eki eldiń iskerlik toptaryn jaqyndastyrýǵa arnalǵan mańyzdy máselelerdiń biri AQSh-tyń iri qarjylyq ınstıtýttarymen jalpy somasy $3 mlrd birlesken ınvestıtsııalyq jobalardy jáne saýda operatsııalaryn qarjylandyrý týraly qujattarǵa qol qoıýy boldy.

Túıindeı aıtqanda, Nursultan Nazarbaevtyń AQSh-qa sapary, Donald Tramppen kelissóziniń ekonomıkalyq tıimdiligi joǵary boldy, bul óz kezeginde elimizge «muhıttyń arǵy jaǵynan» keletin ınvestıtsııanyń ja­ńa aǵymyn qamtamasyz etetin bolady.

Qazaqstan men AQSh strategııalyq yntymaqtastyq aıasyn keńeıtýge ýaǵdalasty
 

Prezıdent Nazarbaevtyń Amerıkaǵa resmı saparynyń qorytyndysy retinde eki prezıdenttiń Keńeıtilgen strategııalyq yntymaqtastyq týraly kelisimin aıtý kerek. Osy arqyly birinshiden, AQSh Qazaqstandy Ortalyq Azııadaǵy keleshegi myqty memleket retinde moıyndap, osy óńirdegi ǵana emes álem qaýipsizdiginiń sheshýshi faktory retinde senimdilik tanytyp otyr.

Prezıdentterdiń birlesken málimdemelerine sáıkes, saıasat pen qaýipsizdik, saýda men ınvestıtsııalar jónindegi yntymaqtastyqty, sondaı-aq eki el halyqtary arasyndaǵy baılanystardy Keńeıtilgen strategııalyq áriptestik komıssııasy aıasynda joǵary deńgeıdegi turaqty kezdesýler ótkizý arqyly nyǵaıtý kózdeledi. Sosyn Qazaqstan men AQSh «C5+1» dıalogy sııaqty óńirlik yntymaqtastyq formattaryn paıdalaný arqyly Ortalyq Azııadaǵy ortaq syn-qaterlerge tótep berýge daıyn ekendikterin málimdedi. Bul rette bolashaqta Aýǵanstannyń «C5+1» jobalaryna qatysýyn da quptaldy.

Sonymen qatar, prezıdentter Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasynyń ıadrolyq jáne zymyrandyq baǵdarlamalaryn qosa alǵanda, jap­paı qyryp-joıatyn qarýdyń zańsyz taralýyn aıyptady. Prezı­dent­ter ıadrolyq baıytý tehnologııa­larynyń taralý qaýpin azaıtýǵa baǵyttalǵan MAGATE-niń tómen baıytylǵan ýran bankiniń taıaýda Qazaqstanda ashylýyn quptady.

 Budan bólek, N.Nazarbaev pen D.Tramp ekijaqty saýda men ınvestıtsııalardy ulǵaıtýǵa, eki elde de jumys oryndary men múmkindikter ashýǵa baǵyttalǵan ádil jáne ózara tıimdi ekonomıkalyq áriptestikti ilgeriletýge ázir­likterin bildirdi. Prezıdent D.Tramp Qa­zaqstannyń ártarap­tan­dy­rylǵan jáne ınnovatsııalyq ekonomıkany damytý jónindegi órshil josparlaryn quptap, AQSh-tyń qarjylyq damý ıns­tıtýttarynyń Qazaqstanǵa ınvestıtsııalar tartýǵa múd­deli­ligin atap ótken bolatyn. Sonymen birge, prezıdentter turaqty ári qalypty saýda qatynastaryn damytý úshin zańnamalyq sharalardy qoldaıtyndyqtaryn məlimdedi. Eki Memleket basshylary munaı-gaz, ıadrolyq qarýdy taratpaý jáne beıbit ıadrolyq damý salalaryn qosa alǵandaǵy ekijaqty energetıkalyq yn­tymaq­tas­tyq­tyń negizgi baǵyttaryn aıqyn­daıtyn Energetıka sala­syndaǵy strategııalyq dıalog deńgeıin kóterýdi bel­giledi.

Jahandyq minberdegi jaýapty sát - Qazaqstannyń BUU-ǵa tóraǵalyǵy

Memleket basshysynyń AQSh-qa resmı sapary Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik Keńesine tóraǵalyǵymen tuspa tus keldi. Byltyr Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes ókil retinde saılanǵan Qazaqstan 2018 jyldyń qańtarynan Keńeske tóraǵalyqty qolǵa alǵan bolatyn. Erejege sáıkes, tóraǵalyqqa kirisken Qazaqstan buǵan deıin jumys kestesin bekitip, Memleket basshysynyń ashyq pikirtalasqa qatysýy josparlanǵanyn jarııalap edi.

Vashıngtonnan BUU shtab-páteri ornalasqan Nıý-Iorkke kelgen Elbasy Nursultan Nazarbaev jahandyq organnyń jıynyn ózi júrgizdi. Qaýipsizdik Keńesiniń otyrysyndaǵy joǵary deńgeıli pikirtalas boıynsha bekitilgen basty taqyryp «Jappaı qyryp-joıatyn qarýdy taratpaý: senim sharalary». Jıyn barysynda Keńeske qatysýshylar taqyryptyń mańyzyna mán berip, dál osy baǵyttaǵy qazaqstandyq bastamalardyń ózzektiligin atap ótti. Máselen, BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrısh Qazaqstannyń ıadrolyq qarýdan azat álem qurýdaǵy belsendi qyzmeti úshin elimizdi erekshe atady.

Al Polsha Prezıdenti And­jeı Dýda óte mańyzdy taqyrypta joǵary deńgeıde pikirtalas uıym­dastyrǵan Qazaqstanǵa alǵys aıtty. «Prezıdent Nursultan Nazar­baev alǵash ret ıadrolyq qarý­dan bas tartý týraly sheshimin jarııalaǵanda, muny memleket úshin jasalǵan tańdaý ekenin aıt­qany esimde. Sodan beri Qazaqstan óziniń sheshimine berik ekenin kórsetti. Jaqynda Qazaqstanda tómen baıytylǵan ýran banki ashylǵanyn atap ótkim keledi. Bul - ıadrolyq qaýipsizdikti qol­daý jolyndaǵy mańyzdy qadam jáne bul beıbitsúıgish memleketter arasyndaǵy ashyq qarym-qatynasty nyǵaıtady», dedi A.Dýda.

Jalpy Prezıdent Nursultan Nazarbaev BUU Qaýipsizdik Keńesi otyrysyndaǵy óz málimdemesinde Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes ókili retindegi qyzmetine toqtaldy. Al taqyryp aıasyndaǵy pikirinde Elbasy beıbitshilik pen qaýip­sizdikke qol jetkizý jolyndaǵy se­nim sharalary shıelenistiń al­dyn alý men mańyzdy jahan­dyq prob­lemalardy sheshýde negizgi ról atqaratynyn atap ótti. «Senim sharalary búkil adam­zatqa jańa joıqyn soǵys qateri tóngen XX ǵasyrdyń ekinshi jar­tysynda jappaı joıylý qaý­piniń aldyn alý kezinde ózin-ózi aqtady. BUU Jarǵysynda «Basty mindetimiz ‒ keleshek ur­paq­ty soǵys qaýpinen qutqarý» dep jazylǵan. BUU júıesindegi shı­rek ǵasyr ishinde Qazaqstan qar­qyndy damý jolynan ótti. ıAd­ro­lyq arsenal boıynsha álem­degi tórtinshi elden tarat­paý jó­nindegi qozǵalystyń kósh­bas­­shysyna aınaldy. ıAdrolyq qa­rý­dan jáne ıadrolyq derjava márte­besinen bas tartý bizdiń sana­ly ári shynaıy tańdaýymyz já­ne Qazaqstannyń barsha halqy qol­­dap, álemdik qoǵamdastyq la­ıyq­­ty baǵasyn bergen erikti qa­da­­my­myz boldy» dep atap ótti Nursultan Nazar­­baev.

Bul rette Prezıdent Soltústik Koreıany qazaqstandyq bastama jolymen júrýge shaqyrdy. Sonymen qatar, Elbasy ıadrolyq qarýdy taratpaý sa­la­syndaǵy senimdi nyǵaıta túsý úshin birqatar usynystar jasady. «Birinshiden, ıAdrolyq qarýdy taratpaý týraly sharttan shyǵý protsesin qıyndatý qajet dep sanaımyn. KHDR áreketi ıadrolyq qarýdy ıelensem degen ambıtsııasy bar basqa elderdi osyndaı qadamǵa ıtermeleýi múmkin. ıAdrolyq qarýdy taratpaý týraly shartqa kúmán keltirmeı, bul Shartty buzatyn elder úshin osynyń naqty saldaryn (sanktsııa sharalaryn qosa alǵanda) aıqyndaıtyn BUU Qaýipsizdik Keńesiniń arnaıy qararyn ázirleý múmkindigin qarastyrýdy usynamyn. Ekinshiden, jappaı qyryp-joıý qarýlaryn ıemdenýge jáne taratýǵa qatysty qatań shara qoldanýdyń naqty jumys isteıtin mehanızmin ázir­leý kerek. Mun­daı kópjaqty kelisimderdi BUU Qaýipsizdik Keńesiniń jeke­le­gen qararlarynda bekitý qajet. Jappaı qyryp-joıý qarýlaryn ıemdený nıetine jol bermeýdiń basty sharasy retin­de atom qarýyn ıelenýden erikti túrde bas tartqan jáne ıadro­lyq qarýy joq memleketterge ıadrolyq derjavalardyń bere­tin kepildigin zań júzinde min­det­teıtin júıeni damytý qajet», dep atap ótti N. Nazarbaev.

Budan bólek, memleket basshysy halyqaralyq qarym-qatynasqa saıası senim men júıeli dıalogty mindetti túrde qaıtarýdy basa aıtyp, birqatar konstrýk­tıvti tásildi Soltústik Koreıanyń ıadrolyq problemasyn retteýde de qoldanýǵa bolatynyn jetkizdi. Bul rette N.Nazarbaev múddeli tarap­tar­dy Soltústik Koreıa máse­lesin neǵurlym jyldam ári kons­trýktıvti jolmen sheshýge sha­qyryp, múddeli taraptar qajet etken jaǵdaıda, Qazaq­stan kelissóz alańyn usynýǵa da­ıyn ekenin málimdedi.

Aıta keteıik, basqosý qorytyndysy boıynsha BUU Qaýip­sizdik Keńesi tóraǵasynyń óńir­lik deńgeıde preventıvti dıplomatııa jáne shıelenisti boldyr­maý jónindegi málimdemesi qabyldandy. Qujatta qazirgi halyq­aralyq qatynastar taqyry­byn­daǵy mańyzdy máseleler qamty­lyp, onyń sheshimderi usynyl­ǵan.