«Nurly jer»: Baspana men jer máselesi qalaı sheshilip jatyr
Bes myń teńgege eki bólmeli páterde turýǵa bolady
«Nurly jerdiń» mańyzdy bir baǵyty ol - áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan azamattardy baspanamen qamtý. Atalǵan baǵytta arendalyq páterler salynady.
QR Investıtsııalar jáne damý mınıstri Jeńis Qasymbektiń aıtýynsha, bıyl osy sanattaǵy turǵyn úılerdiń qurylysyna 25 mlrd teńge qarastyrylǵan. Osy ýaqytqa deıin qarajattyń 6 mlrd. teńgesi aımaqtarǵa tolyǵymen aýdaryldy. Qarajattyń qalǵan somasy qarjylandyrý jospary boıynsha birtindep beriledi. «Osy ýaqytqa deıin aýdarylǵan aqshaǵa 5 936 páterdiń qurylysy bastaldy. Aǵymdaǵy jylda ol páterlerdiń 2 687-in paıdalanýǵa berý josparlanyp otyr»,- deıdi Jeńis Maxmuduly.
Arendalyq páterler ákimdik kezeginde turǵan azamattarǵa beriledi. Aldymen múgedekter men jetimder arasynda taratylady. Ondaı baspananyń quny da qymbat emes. Bir sharshy metri úshin aıyna 100 teńgeden shyǵady. Sonda bir páterdiń aýdany 50 sharshy metr bolsa, aılyq jalǵa alý quny 5 000 teńge shamasynda bolady. Degenmen, ol aqsha tek páterdi jalǵa alý aqysy ǵana ekenin umytpaý qajet. Onyń syrtynda kommýnaldyq tólemder bar. Jalpy, Astanadaǵy kommýnaldyq tólemlerdi esepke alsaq, eki bólmeli arendalyq páterdi jalǵa alý quny jazda 10-12 myń teńgege shyqsa, qysta 20 myń teńgege deıin barady.
Jer telimderiniń basym bóligi tek eki oblysta ǵana beriledi
Jeke turǵyn úı qurylysyn jandandyrý - «Nurly jer» baǵdarlamasynyń taǵy bir ózekti baǵyty. Sonyń aıasynda bıyl jeke turǵyn úılerdi salý úshin xalyqqa 60 myńǵa jýyq jer telimderi taratylady. Árıne, ol jumys ta ákimdiktiń jer kezegi boıynsha atqarylady. Alaıda beriletin jer ýchaskeleriniń sany barlyq oblystarda birdeı emes. Sebebi aımaqtardyń barlyǵy birdeı derlik úı salynatyn jerge jaryq, sý jáne taǵy basqa ınjenerlik jelilerdi tarta almaı otyr. Sol sebepti bıyl bir oblysta jer telimderi júzdep berilse, kórshi turǵan ekinshi oblysta myńdap taratylmaqshy. Al Mańǵystaý men Aqtóbe oblystary tipten oq boıy ozyq shyqpaq. Máselen, Mańǵystaý oblysy 15 myń jer ýchaskesin úlestirý úshin daıyn qylsa, Aqtóbe oblysy 11 myń jer ýchaskesin beremiz dep otyr. Halyqqa beriletin jer ýchaskeleriniń eń az sany Qostanaı (820), Shyǵys Qazaqstan (854) men Pavlodar (413) oblystarynda bolady.
Aıta ketken jón, aǵymdaǵy jylda 60 myń jer ýchaskesine ınjenerlik jelilerdi tartý josparlanǵan. Osy sharalarǵa 45,5 mlrd teńge qarastyrylǵan. Budan bólek, «Nurly jer» baǵdarlamasynyń dál osy baǵyty boıynsha kottedj qalashyqtaryn salý jumysy bastaldy. Ondaı baspana bıýdjet qarjysyna salynyp jatyr. Ony turǵyn úı jınaq júıesi arqyly satyp alýǵa múmkindik bar. Pılottyq joba aıasynda tórt oblysta 1193 kottedj turǵyzý josparlanyp otyr.
15 myń páterge salymshylar men kezekte turǵandar talasady
Aldaǵy úsh jyldyń ishinde «Báıterek» basqarýshy xoldınginiń 133 mlrd teńgesi, sondaı-aq «Samuryq-Qazynanyń» 97 mlrd teńgesi ákimdikterge aýdarylady. Bul qarajatqa jergilikti bılik «revolverlik» ádispen turǵyn úılerdi salýdy jalǵastyratyn bolady. Máselen, qazirgi kezde Turǵyn úı qurylys jınaq banki arqyly beriletin páterler dál sol «revolverlik» ádispen salynyp keledi. Bul degenimiz, ákimdik bıýdjettiń aqshasyna úıdi salady da, ony paıdalanýǵa bergennen keıin salymshylardyń aqshasyn alady. Sosyn ol aqshaǵa taǵy da baspana turǵyzady. Osylaısha, «revolverlik» negizde keıingi transh aldyndaǵy shyǵyndary jaýyp, turǵyn úıdi aınaldyryp salýǵa múmkindik bar. «Qazirdiń ózinde ákimdikter «Báıterek» xoldıngi arqyly 67 mlrd teńgeni aldy. Ol aqshaǵa aǵymdaǵy jylda 8 505 páter salýdy josparlap otyr. Jarty jyldyń ishinde 1 686 páter paıdalanýǵa berildi. Ol - jyldyq jospardyń tek 20 paıyzy ǵana. Degenmen, jazda qurylys jumystarynyń qyza túsetinin eskersek, jyldyń aıaǵyna deıin ol jospar tolyǵymen oryndalady dep otyrmyz», - deıdi mınıstr Qasymbek. Onyń aıtýynsha, bıyl «Báıterek» xoldıngi men «Samuryq-Qazyna» qory baspana salý jumystaryn doǵarady. Budan keıin osy sharalar jergilikti bılikke júkteledi.
Negizi, búginde turǵyn úı qurylys jınaq júıesine senim artyp otyrǵandar az emes. Sebebi banktegi kelisimsharttardyń sany bir mıllıonǵa jýyqtady. Al jınaq aqshanyń sommasy 464 mlrd teńgege jetti. Sonyń ishinde 25 myń adam konkýrsqa qajetti 30 paıyzdyq sommany jınap qoıdy. Degenmen, bıyl olardyń barlyǵy baspanaly bola almaıdy. Sebebi ákimdikter tek 15 myń páterdi ǵana paıdalanýǵa bermekshi. Oǵan qosa, osy páterlerge ákimdik kezeginde turǵandar da talasady. Sosyn bir jerde baspana bar bolǵanmen, tıisti jınaq kólemin jınaǵandar az bolyp tur. Endi bir jerde, kerisinshe, jınaǵy barlar kóp, al baspana az. Osyndaı tepe-teńsizdiktiń saldarynan barlyǵy birdeı baspanaly bola almaı otyr.
10 paıyzdyq ıpoteka qalaı beriledi
«Nurly jer» memlekettik baǵdarlamasynyń taǵy bir baǵyty ıpotekalyq nesıeniń mólsherlemesin tómendetýge arnalǵan. Ol úshin ıpotekalyq zaımdardy sýbsıdııalaý maqsatynda bıýdjetten 10 mlrd teńge bólindi. Qazirgi kezde ol aqshanyń 4,3 mlrd teńgesi Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanııasyna aýdaryldy. Búginde Batys Qazaqstan, Mańǵystaý, Shyǵys Qazaqstan men Aqmola oblystarynda, Astana men Almaty qalalarynda «Bank TsentrKredıt» AQ, «ATF Bank» AQ jáne «Sberbank» AQ xalyqqa jeńildetilgen ıpoteka bere bastady. Atalǵan baǵdarlamaǵa «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» AQ, «Tengri Bank» AQ, «Tsesnabank» AQ, «Bank RBK» AQ, «Nurbank» AQ pen «VTB Banki» jyldyń ekinshi jartysynan bastap qatysýdy kózdeıdi. Degenmen, ekinshi deńgeıli bankter áli kúnge deıin jeńildetilgen ıpotekany berýge asyqpaı otyr. Sebebi uzaq merzimge beriletin teńgeniń kólemi tapshy bolyp tur. Negizi, «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda ıpotekalyq nesıeniń mólsherlemesin 17 protsentten 10 protsentke deıin azaıtýǵa múmkindik bar.
«Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanııasy» AQ basqarma tóraǵasynyń orynbasary Rýslan Kákimniń aıtýynsha, ekinshi deńgeıli bankter salasyndaǵy birqatar qıynshylyqtarǵa qaramastan jeńildetilgen ıpoteka berý jumysy bastalyp ketti. Ony alý úshin aldymen bankke tıisti qujattardy jáne sýbsıdııaǵa arnaıy ótinish berý kerek. Osydan keıin adamnyń tólem qabilettiligi men kepilzattyń bar-joǵy tekseriledi. Oń sheshim shyǵarylsa, úsh kúnniń ishinde bank sýbsıdııany berý týraly qoldaýxatty Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanııasyna joldaıdy. Atalǵan kompanııa óz kezeginde barlyq qujattardy taǵy bes kún tekseredi. Ol da oń sheshim shyǵarsa, bank pen nesıe alýshynyń arasynda zaım alý týraly kelisim rásimdeledi.
Qurylys kompanııalarynyń ózderi arzan baspana salady
«Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda qurylys kompanııalaryna da jeńildetilgen nesıe berý qarastyrylǵan. Bul - baǵdarlamanyń besinshi baǵyty. Oǵan sáıkes, qurylys kompanııasynyń bankten alǵan zaımy bıýdjet esebinen sýbsıdııalanady. Alaıda onyń da ózindik sharty bar. Jekemenshik kompanııa salatyn turǵyn úı keshenindegi páterlerdiń bir bóligi Turǵyn úı qurylys jınaq banki salymshylaryna berilýi kerek. Ashyǵyn aıtý kerek, búginde ondaı jobalar kóp emes. Degenmen, jeńildetilgen nesıeni alatyn qurylys kompanııalary birte-birte kóbeıedi degen senim bar.
Qazirgi kezde osy sanattaǵy nesıelerdi sýbsıdııalaý maqsatynda Ulttyq qordan 11 mlrd teńge bólindi. Ol aqshanyń 5,3 mlrd-y «Damý» qory arqyly ATF, Bank TsentrKredıt, Tengrı bank, Tsesnabank, Nurbank, Eýrazııalyq bank pen Sberbankke aýdaryldy. Atalǵan bankterdiń qaraýynda 17 joba jatyr. Sonyń barlyǵy iske assa, aldaǵy eki jylda 282 myń sharshy metr baspanany paıdalanýǵa berýge bolady. Ázirshe, osy sharalar tek segiz oblysta ǵana qolǵa alyndy.