«Nurly jer» baǵdarlamasyna qalaı qatysýǵa bolady
- Marhabat Jaıymbetuly, «Nurly jer» baǵdarlamasy men «Qoljetimdi baspana - 2020» baǵdarlamasynyń aıyrmashylyǵy nede? Bilýimizshe, budan bylaı «jas otbasy», «memlekettik qyzmetshi» sııaqty arnaıy sanattar bolmaıdy. Memlekettik baǵdarlamaǵa qatysatyndar naqty eki topqa - «tólem qabilettiligi bar» jáne «tólem qabilettiligi joq» azamattar bolyp bólinedi. Olardyń arasynda baspana taratý jumysy qalaı júrgiziledi?
- Negizi, turǵyn úı salasynda buǵan deıin bolǵan barlyq mehanızmder «Nurly jer» baǵdarlamasyna engizildi. Turǵyn úı jınaq pen ıpotekadan bólek, jeke turǵyn úıdi salý júıesi de bar. Baǵdarlamanyń negizgi maqsaty - osy salany naryqqa barynsha beıimdeý. Memleket oǵan kóp aralaspaýy tıis. Sebebi halyqtyń óz jınaqtary bar, tabysy da joq emes. Al áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan azamattar úshin arnaıy baspanalar salynady. Máselen, I toptaǵy múgedekter men jetim balalar arendalyq úıdi ala alady. Biraq ony jeke óz atyńa aýdarýǵa ruqsat joq. Turǵyn úı jınaq júıesi arqyly jeke baspanany alýǵa bolady. Oǵan tabysy men jınaqtary bar azamattar qatysady. Memlekettik qyzmetshiler, dárigerler, muǵalimder sııaqty bıýdjet salasynyń mamandary, áskerı azamattar jáne taǵy basqa turaqty jalaqysy bar adamdar dál sol kredıttik baspanany alsa da bolady. Budan bólek, ekinshi deńgeıli bankterdi sýbsıdııalaý arqyly jekemenshik kompanııalardan páter satyp alýǵa múmkindik bar. Jańa baǵdarlamada ıpoteka da qarastyrylǵan. Alaıda ony tek qymbat úı alǵysy keletinder ǵana paıdalana alady. Memlekettik baǵdarlama aıasynda ekonom-klassqa jatatyn baspana salynady. Al elıtalyq baspana ıpoteka arqyly satylady.
- Arendalyq baspana jaıynda keńirek aıtyp berseńiz? Ondaı páterlerdi jalǵa alý quny qansha bolady?
- Ondaı páterler ákimdiktiń kezeginde turǵan I toptaǵy múgedekter men jetim balalarǵa beriledi. Olar úshin salynatyn arendalyq páterlerdi salý úshin bıýdjetten jyl saıyn 25 mıllıard teńge bólinetin bolady. Osy aqshaǵa respýblıka boıynsha jyl saıyn 3 myń páter salynady. Al árbir aımaqta jylda shamamen 180 arendalyq baspana paıdalanýǵa beriledi. Jalǵa alý aqysyna keler bolsaq, árbir sharshy metr úshin aı saıyn 100 teńge tólenedi. Máselen, páterdiń aýdany 50 sharshy metr bolsa, bir aılyq tólemaqynyń kólemi 5 000 teńge bolady, 60 sharshy metrge - 6 000 teńge degendeı.
- «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda qaı qalalarda qurylys jumystary bastaldy?
- Qazaqstannyń iri qalalarynda qurylys jumystary bastalyp ketti. Elimizdegi turǵyn úı qurylysynyń qazirgi qarjylyq qory 277 mlrd. teńgeni qurap otyr. Sonyń ishinde jekemenshik kompanııalardyń qarjysy, bıýdjettiń aqshasy jáne taǵy basqa ınvestıtsııalar bar. Bizdiń josparymyzǵa sáıkes, árbir aımaqta shamamen 15-20 mlrd. teńge kredıttik baspanaǵa jumsalady. Al Astana men Almatyda turǵyn úı jınaqtary boıynsha salynatyn baspananyń kólemi 30 mlrd. teńgeni quraıdy. Osylaısha, páter kezeginde turǵan azamattar Turǵyn úı qurylys jınaq banki arqyly Astana men Almatyda úıdiń bir sharshy metrin 180 myń teńgege satyp ala alady. Al aımaqtarda bir sharshy metrdiń baǵasy 140 myń teńge bolady.
- «Nurly jer» baǵdarlamasynyń qabyldanǵanyna bir jyl da bolǵan joq. Qalaı oılaısyz, atalǵan qujattyń kemshin tustary bar ma?
- Endi, kemshilikter jaıynda áli eshteńe aıta almaımyz. Sebebi ol baǵdarlamanyń iske asyp jatqanyna nebári 5 aı boldy. «Nurly jer» buǵan deıingi «Nurly jol» men «Óńirlerdi damytý» baǵdalamalarynyń jalǵasy ispetti. Alaıda jańa baǵdarlama turǵyn úı qurylysyn jańasha júrgizýdi kózdeıdi. «Nurly jer» - bul aldaǵy 15 jylǵa arnalǵan úlken jospar. Ondaı bastama elimizde alǵash ret qolǵa alynyp otyr. Sonyń aıasynda turǵyn úı qurylysy salasy jandana túsedi degen senim bar. «Qalaı?» deısiz ǵoı. Máselen, Táýelsizdik alǵan 25 jyldyń ishinde biz mıllıon páter saldyq dep otyrmyz. Al bir mıllıondy 25-ke bólsek, jylyna 40 myń páter shyǵady. Endi, «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda jyl saıyn 100 myń páter salynady degen jospar bar. Osynyń arqasynda 15 jyldyń ishinde 1,5 mıllıon otbasyny baspanamen qamtamasyz etýge bolady. Bul oǵan deıingi kórsetkishten ese ese artyq.
Baspana kóp salynsa, qurylys salasy da jandana túsedi. Máselen, osy ýaqytqa deıin respýblıka boıynsha 17 úı salý kombınaty boı kóterdi. Atalǵan kombınattardyń kómegimen jyl saıyn 1,4 mln. sharshy metr baspanany salýǵa múmkindik bar. Qurylys materıaldary da ózimizdiki. Negizi, qazirdiń ózinde turǵyn úı qurylysy salasyndaǵy materıaldardyń 90 protsenti - otandyq ónimder. Al «Nurly jerdiń» arqasynda úıdi eki ese arzan baǵaǵa alýǵa bolady. Máselen, Astana men Almatyda bir sharshy metrdiń baǵasy shamamen 260-280 myń teńge, al memlekettik baǵdarlama boıynsha kredıttik baspananyń bir sharshy metri 180 myń teńgege shyǵyp otyr. Aımaqtarda da solaı.
- Qazaqstanda baspana kezeginde turǵan azamattar kóp pe?
- Qazirgi kezde respýblıka boıynsha baspana kezeginde 2 mln. 300 myń adam tur. Olardyń ishinde 430 myń adam ákimdikterdiń kezeginde tursa, shamamen 800 myń adam - Turǵyn úı qurylys jınaq bankiniń salymshylary. Budan bólek, 1 mln. 300 myń adam jer kezegine tirkelgen.
- Jer demekshi, jyl saıyn 40 myń adamǵa jer beriledi degen aqparat bar. Árıne, ol jerge aldymen sý, jaryq sııaqty ınfraqurylym jelilerin tartý qajet. «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda daıyn kottedjter salynady dep estidik. Sol jaıynda aıtyp berseńiz?
- Endi qarańyz, qazaqtyń úıinde bala kóp qoı. Ásirese, ońtústik aımaqtarda bes-alty balasy barlar jeterlik. Solardyń barlyǵyn kezekke qoıyp qoıady. Alaıda jer bárine beriledi degen áńgime joq qoı. Sondyqtan biz oblys ortalyqtarynda kottedj qalashyqtaryn salýdy pılottyq rejımde iske asyryp kórgendi jón kórdik. Qalǵan óńirlerde, qala, aýdan, monoqalalarda (kezekte turǵan bir otbasynyń birneshe múshesine - avt.) bere bersin. Al oblys ortalyqtary «aýylǵa» aınalyp ketpes úshin birkelki kottedjderdiń bolǵany durys dep sheshtik. Ol jerde biryńǵaı stıl, biryńǵaı dızaın bolady. Osyndaı talap qoıyp otyrmyz. Aldaǵy eki jylda bul bastamany synaqtan ótkizip kóremiz. Kottedj qalashyqtaryn Aqtóbe, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar jáne taǵy birqatar oblystarda salý josparlanyp otyr. Búginde kottedjderdiń tıptik jobasy bekitildi. Merdigerler ondaı úılerdi salǵanda bir sharshy metrdiń baǵasyn 120 myń teńgeden asyrmaýy tıis. Sonyń arqasynda atalǵan baspana halyqqa qoljetimdi bolady.
- «Nurly jer» baǵdarlamasyna qalaı qatysýǵa bolady? Oǵan qandaı qujattar qajet?
- «Nurly jer» baǵdarlamasyna qatysamyn deıtin azamattar aldymen halyqqa qyzmet kórsetý ortalyǵyna barýy tıis. Sol jerde ótinish berip, ákimdiktiń kezegine turý qajet. Degenmen, baspana eń birinshi ardagerlerge, jetim balalarǵa, áleýmettik jaǵynan az qamtylǵandarǵa, memlekettik qyzmetshiler men bıýdjet salasynyń mamandaryna beriledi. Áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan azamattar da 11 sanatqa bólinedi. Ol - kópbalaly otbasylar, tolyq emes otbasylar jáne taǵysyn taǵy. Olar da ótinish berip, kezekke turýy tıis. Alaıda naqty shekteýlerdiń de bar ekenin eskerý kerek. Sońǵy bes jylda adamnyń atynda baspana bolmaýy shart. Ol - bir. Sosyn Astana men Almatyda tirkeýge turý merzimi 2-3 jyl bolýy qajet. Atalǵan eki qalaǵa halyq kóptep kóship jatyr. Sol sebepti jańaǵydaı talaptar engizildi. Máselen, Máskeýde tirkeý merzimi 10 jyldan artyq bolýy shart.
- Jaqynda «Aqjol» partııasy «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda aýyldan keletin jastar úshin jataqhanalardy kóptep salýdy usyndy. Jańa baǵdarlamada ondaı sharalar bola ma?
- Joq, ondaı sharalar qarastyrylmaǵan. Negizi, bizde jataqhanalardyń tıptik jobasy bar. Ondaı qurylystyń baǵasyn da eseptep kórdik. Naryqtaǵy baǵadan kóp aıyrmashylyq joq, nebári 5-10 protsent. Sosyn aýyldan keletin jastar úshin jataqhanalar joǵary oqý oryndary janynan salynyp jatyr. Budan bólek, ońtústiktiń jastaryn soltústikte kóptep qonystandyrýǵa arnalǵan baǵdarlama («Serpin» baǵdarlamasy - avt.) da bar. Sonyń aıasynda soltústik óńirlerde jataqhanalar salynýy qajet. Alaıda ondaı baspananyń baǵasy qalaı boldy, solaı qalady.
- Sosyn ajyrasqan azamattar men áskerıler páter kezeginde turyp, baspana ala almaıdy degen aqparat bar. «Nurly jer» baǵdarlamasynda ondaı talaptar da bola ma?
- Iá, ondaı usynys bar. Sebebi nekege baspana alý úshin turatyndar kóbeıip ketti. Alaıda ondaı azamattarǵa baspana bermeý máselesi Parlamentte áli qaralǵan joq. Áskerıler bolsa, burynǵydaı kezekte tur. Biraq aldaǵy ýaqytta olardyń tólemaqylaryn Turǵyn úı qurylys jınaq bankine aýdarý josparlanyp otyr.
- Áńgimeńizge raqmet!