Nur-Sultanda donor bolýdyń joly qandaı
Áleýetti donorǵa qandaı talaptar qoıylady?
QR qoldanystaǵy zańnamasyna sáıkes salmaǵy 50 kılogramnan kem emes, jasy 18-den asqan árbir is-qımylǵa qabiletti azamat qan donory bola alady. Qan men onyń komponentterin tapsyrýǵa qandaı da bir medıtsınalyq jáne áleýmettik qarsy kórsetilimder bar. Jaqynda aýyrǵan túrli aýrýlar, operatsııalar, álemniń keıbir elderine saparlar – mine osynyń bári donorlyqty ýaqytsha nemese tolyqtaı (absolıýtti) toqtatýǵa alyp keledi.
Qan tapsyrar aldynda mindetti em-sharalar – dárigerdiń donormen áńgimelesýi jáne medıtsınalyq tekserý, sondaı-aq donordyń qanyn zerthanalyq turǵyda zertteý. Sondyqtan qan tapsyrar aldynda ózińizdiń aýrýlaryńyzdy dárigerden jasyrmaǵan jón. Dárigerdiń suraqtaryna da, saýalnamanyń suraqtaryna da shynaıy jaýap berý kerek. Transfýzıolog dáriger donor saýalnamasynyń derekterin eskere otyryp, anamnezdi egjeı-tegjeıli jınaýdy, kórinetin shyryshty qabyqtardy, sklerdi, lımfa túıinderin jáne qursaq qýysy organdaryn palpatsııalaýdy, keýde qýysy organdaryn aýskýltatsııalaýdy, donordyń psıhonevrologııalyq mártebesin baǵalaýdy júzege asyrady. Eger donordy tekserý jáne onyń medıtsınalyq anamnezin jınaý, densaýlyqtyń jalpy jaı-kúıin, sondaı-aq onymen baılanysty ómir saltyn baǵalaý kezinde nashaqorlyqqa nemese qanmen beriletin ınfektsııalyq aýrýlardy juqtyrý qaýpine ákep soqtyratyn kúdik týyndasa, ol qan men onyń komponentteriniń donorlyǵynan bosatylady.
Donorlyqtyń túrin jáne qan nemese onyń komponentterin alý kólemin kórsete otyryp, donordyń densaýlyq jaǵdaıy týraly derekter tıisti medıtsınalyq qujattamaǵa engiziledi. Sodan keıin qan tapsyrýǵa, plazmaferezge jáne t.b. joldama beriledi.
Osy dáıekti protsesti ótý kezinde alǵa qoıylǵan maqsat – donordyń ózi úshin jáne qanǵa muqtaj adamdar úshin qaýipsizdikti qamtamasyz etý.
Qandaı jaǵdaıda dáriger qan tapsyrýyna shekteý qoıa alady?
Qarsy kórsetilimder ýaqytsha jáne turaqty (absolıýtti) bolady. Bul týraly bári bilýi qajet. Sebebi búgin bolmasa da erteńgi kúni donor bolý týraly sheshimge kelip jatady.
Absolıýtti qarsy kórsetimder – dáriger donorlyqqa shekteý qoıýdy boıynda mynandaı aýrýy bar adamdar úshin qabyldaıdy: JITS, AITV ınfektsııasyn tasymaldaýshy, merez, týa bitken nemese júre paıda bolǵan, vırýstyq gepatıtter, týberkýlezdiń barlyq túri, brýtsellez, bórtpe súzegi, sondaı-aq parazıttik, ınfektsııalyq aýrýlar. Sol sııaqty qaterli isikteri bar, psıhıkasynyń buzylýynan, qan aýrýlarynan jáne OJJ (ortalyq júıke júıesi) organıkalyq aýrýlarynan, nashaqorlyqtan jáne alkogolızmnen, sondaı-aq estý men sóıleýdiń buzylýynan zardap shegetin naýqastar donor bola almaıdy. Donatsııaǵa júrek-qan tamyrlary aýrýlarynyń, tynys alý organdarynyń, AІT (asqazan-ishek trakty) organdarynyń, baýyr men ót joldarynyń aýyr patologııalary, baýyrdyń, búırektiń jáne nesep shyǵarý joldarynyń dekompensatsııa satysyndaǵy sozylmaly aýrýlary, sáýle aýrýy bar azamattar úzildi-kesildi jiberilmeıdi. Qan donorlyǵyna absolıýtti qarsy kórsetilimder tizbesine fýnktsııalary men zat almasýy aıqyn buzylǵan jaǵdaıdaǵy endokrındik júıe aýrýlary, LOR-aǵzalar aýrýlary, kózdiń kúrdeli aýrýlary, teriniń qabyný jáne ınfektsııalyq sıpattaǵy birqatar aýrýlary, jedel jáne sozylmaly osteomıelıt jatady. Bul tizimge kez-kelgen organnyń rezektsııasy týraly hırýrgııalyq aralasýdyń bolýy da kiredi.
Absolıýttiden bólek, ýaqytsha qarsy kórsetkishter de bar, olar medıtsınalyq qarsy kórsetilimderge negiz bola alady, ıaǵnı donatsııaǵa jiberilmeıdi. Sonymen, tatýırovkasy bolsa nemese akýpýnktýramen emdelgen bolsa, protsedýralar aıaqtalǵan sátten bastap 4 aıǵa deıin shekteý qoıylady. Uzaqtyǵy 2 aıdan astam sheteldik issaparlarda bolǵan adam donorlyqqa 6 aı ótken soń ǵana jiberilýi múmkin. Endemııalyq elderde, sol sııaqty tropıkalyq jáne sýbtropıkalyq elderde (Azııa, Afrıka, Ońtústik jáne Ortalyq Amerıka) bolǵandar 3 jylǵa deıin donorlyqqa jiberilmeýi múmkin. Qan donorlyǵyna gepatıtpen aýyratyn naýqastarmen baılanysta bolǵan adamǵa ýaqytsha jol berilmeıdi. Bul qarsy kórsetkishterdiń tolyq tizimi emes, oǵan sáıkes dáriger donorlyqqa jiberýden bas tartýǵa quqyly.
Elordaǵa aı saıyn qansha qan qajet?
Qannyń turaqty túrde jetkizilip turýyna únemi qajettilik bar, óıtkeni ony shekteýli ýaqytqa ǵana saqtaýǵa bolady. Qaýipsiz qan árdaıym jáne qajet bolǵan jaǵdaıda qoljetimdi bolýy úshin saý adamdar (bul kún saıyn shamamen 120-150 donor) bizdiń ortalyqqa únemi qan tapsyrýy kerek.
Karantın elordalyq qan ortalyǵynyń jumysyna qalaı áser etti?
2020 jyly jalpy karantın engizilgen elder donorlyq qan tapshylyǵyna tap boldy. Bizde mundaı problema qatty baıqalǵan joq. Sebebi, ótken jyly barlyq aýrýhana KVI-men kúresý úshin juqpaly ortalyqtarǵa qaıta daıarlandy. Al naýqastar óńirlerde turǵylyqty jeri boıynsha em qabyldady.
Iá, donorlyq belsendiliktiń báseńdegenin baıqadyq, máselen karantınge deıin bizdiń ortalyqqa kúnine 100-120 donor kelse, 2020 jyly bul kórsetkish kúnine 80 donorǵa deıin tómendedi.
Degenmen, osy jyldyń ózinde aýrýhanalar shtattyq jumys rejımine qaıta oraldy, al bizge donorlardyń sany kún saıyn keminde 150 adam bolýy qajet. Biz barlyq kúsh-jigerimizdi osy jolǵa jumsaımyz jáne qan donorlyǵyn nasıhattaýda bizge kómektese alatyn barlyq qamqor jandar men uıymdardyń kómegin qýana qabyldaımyz.
Óıtkeni, munda qan qory únemi jáne turaqty túrde tolyqtyrylýy kerek ekenin bilý kerek, sondyqtan qan ortalyǵy árdaıym belgilengen rejımde, demalyssyz jáne 8:30-dan 17:00-ge deıin jumys isteıdi.
Karantın nemese osyǵan uqsas jaǵdaılar kezinde donorlyqty esten shyǵarmańyz. Qan onkologııalyq naýqastarǵa, onyń ishinde balalarǵa, sondaı-aq jaraqat alǵan naýqastarǵa, bosanǵan áıelderge jáne basqalarǵa qajet. Bizde koronavırýstyń aldyn alý jáne qorǵaýdyń barlyq sharalary saqtalǵan, sondyqtan donorlardyń densaýlyǵyna qaýip tónbeıdi.