«Nur Otannyń» jańa Doktrınasy - tyń belesterge bastaıtyn ǵasyr qujaty» - baspasózge sholý
***
Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń tikeleı bastamasymen EKSPO-2017-ni uıymdastyrý jáne ótkizýdiń Ulttyq jospary jasaldy. Bul Ulttyq jospardy is-júzine asyrý mindeti arnaıy qurylǵan «Astana EKSPO-2017» UK» AQ-qa júkteldi. Osyǵan oraı «Egemen Qazaqstan» gazeti atqarylyp jatqan jumystar men alda turǵan mindetter haqynda osy aktsıonerlik qoǵamnyń basqarma tóraǵasy Talǵat Ermegııaevti áńgimege tartqan eken.
«Qazirgi kezde EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesiniń Tirkeý qujattamasy ázirlenip boldy. Halyqaralyq kórmeler bıýrosynyń (HKB) talaptaryna saı kórmeni qabyldaıtyn qala kórmeni sátti uıymdastyrýǵa baǵyttalǵan, negizgi is-áreketterdi sıpattaıtyn, sonymen qatar, olardyń oryndalý merzimin belgilegen kórme qujattarynyń jınaǵyn usyný kerek. Tirkeý qujattamasy bekitilmeıinshe, biz Halyqaralyq kórmeler bıýrosynyń týyn ala almaımyz. HKB-nyń búkilálemdik kórmeler ótkizý jónindegi óziniń zańnamalary bar. Kórme ótetin elge keletin adamdar men tasylatyn júkterdi memleketter arasyndaǵy keden salyǵynan bosatý jáne basqa tártipteri bar. Osyǵan baılanysty biz zań jobasyn jasap jatyrmyz», - deıdi T. Ermegııaev.
Onyń málimetinshe, jalpy, 2017 jyly EKSPO kórmesine 2-3 mln. adam keledi, al onyń 85 paıyzyn qazaqstandyq azamattar quraıdy. Sonymen qatar, Elbasy Qytaıda resmı saparymen bolǵan kezde, 2017 jyldy Qazaqstandaǵy Qytaı týrızmi jyly dep jarııalaý týraly QHR Tóraǵasymen kelisti. Sonda elimizge kelýshi týrıster qatary artady jáne QHR-dyń arnaýly pavılony salynatyn bolady. Sóıtip, Qytaı eli bizge óte aýqymdy is-sharany ótkizýge kómektesetin bolady.
«Erekshe túsindirip ótetin bir másele, EKSPO-nyń eki túri bar. Birinshisi - alty aı merzimge sozylatyn Búkilálemdik ámbebap kórme, munda kórmege qatysatyn memleketter óz pavılondaryn ózderi salady. Ekinshisi - úsh aı merzimge sozylatyn mamandandyrylǵan kórme. 2017 jyly Astanada ótetin kórme de dál osyndaı. Mamandandyrylǵan kórmede barlyq pavılondardy kórme ótkizetin el salady. ıAǵnı, EKSPO-2017 qalashyǵyndaǵy pavılondardy biz ózimiz salamyz. Bul rette biz qazirdiń ózinde qurylys jobasyn jasaýshylarǵa tapsyrma berdik. Árbir pavılonnyń bıiktigi 8 metrden kem bolmaýy kerek. ıAǵnı, kórme ótkennen keıin bos qalǵan bul pavılondarǵa árbir 4 metrden keıin eden jáne tóbe salatyndaı múmkindik jasaımyz. Pavılondar berik tuǵyrlarǵa qondyrylǵan edender arqyly bólinip, kóp qabatty ǵımarattarǵa aınalady», - dep atap ótti ol.
Maqalada EKSPO-2017 kórmesine qatysty basqa da máseleler týraly egjeı-tegjeıli baıandalady.
Maqala «Ulttyń ulylyǵyn ulyqtaıtyn tus» degen taqyryppen berilgen.
Elimizdegi jetekshi saıası uıymdardyń biregeıi - «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasy árqashan zaman talabyna saı, bolashaqqa baıypty baǵdarlama jasaı otyryp, qoǵamdaǵy jáne álemdegi zárýlikterge jiti qarap keledi. Sonyń bir aıqyn dáleli - partııanyń qoǵamdyq talqylaýǵa usynǵan jańa Doktrınasy. ıAǵnı úlken nátıjelerge qol jetkizýdi dástúrge aınaldyrǵan «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasy jaqynda ǵana «Nur Otan». Nurly bolashaq jolynda!» dep atalatyn jańa Saıası doktrınanyń jobasyn halyqqa usynǵan bolatyn. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanyndaǵy «Nur Otannyń» jańa Doktrınasy - tyń belesterge bastaıtyn ǵasyr qujaty» atty maqalada aıtylǵan.
«Bul Doktrına Elbasy, «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasynyń Tóraǵasy Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrmasy boıynsha ázirlenip, 3 baǵyt pen 7 basymdyqtan turady. Osyǵan oraı qazir partııanyń tómengi býyndarynda qazannyń 18-inde Astanada ótetin bılik partııasynyń kezekti XV sezine usynylatyn «Nur Otan». Nurly bolashaq jolynda!» atalatyn partııanyń jańa Saıası doktrınasy jan-jaqty talqylanýda. Ol túsinikti de. Óıtkeni, bul partııanyń bolashaqtaǵy jumys jospary, baǵyt-baǵdary, ıdeologııasy bolmaqshy», - deıdi maqala avtory QR UǴA korrespondent-múshesi, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor Darııa Qojamjarova.
Avtordyń aıtýynsha, Elbasymyz «Qazaqstan-2050» Strategııasy - qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» Joldaýynda aıqyndalǵan jańa saıası baǵyttarǵa baılanysty kún tártibine shyqqan ózekti jaıttar san myńdaǵan otandastardy óz qataryna toptastyrǵan «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııasy qyzmetiniń basty baǵyttaryn strategııalyq turǵyda qaıtadan oı eleginen ótkizýdi talap etip otyrǵandyǵy da shyndyq. Doktrınada «Nur Otan» partııasynyń róli óte joǵary. Buryn partııamyz tek bıliktiń partııasy dep eseptelip kelse, endi bul Doktrınanyń arqasynda jalpyhalyqtyq partııa mártebesin almaqshy.
«Doktrına Qazaqstandy jedel damytý maqsatynda eldiń adamı, ıntellektýaldyq múmkindigin jandandyrý men jumyldyrýǵa, árbir qazaqstandyqtyń laıyqty ómir súrý deńgeıine jetýge, respýblıka Konstıtýtsııasy kepildik bergen azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn saqtaý men qorǵaýǵa baǵyttalmaq. Osylaısha elimizdegi saıası júıeniń negizgi bóligi bolyp tabylatyn «Nur Otan» partııasy halyq múddesin kózdeı otyryp, elimizdegi ár alýan partııalardyń qatarynan sýyrylyp shyǵyp, azamattyq bastamalardy damytý úshin jaǵdaı jasaýǵa umtylyp, saıası keńistikte naǵyz halyqtyq partııa ekendigin dáleldep berdi», - deıdi D. Qojamjarova.
***
«Sarańdyq» pen «baılyq» sózi bir-birine úılespeıtin sekildi. Biraq «shyq bermes Shyǵaıbaılardyń» ómirde bolǵany ras.
«Baı baıyǵan saıyn qaltyraı túsedi» demekshi, mıllıondaǵan, mıllıardtaǵan qarjysy bola tura sarańdyqqa salynatyn, jıǵan-tergenin ózine de qımaıtyn mıllıonerler álemde kóp eken, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy «Eń sarań mıllıoner kim?» degen maqalasynda.
Basylymnyń jazýynsha, AQSh ǵalymdary baılardyń jumsaǵan qarjysy men ómir súrý saltyna qaraı olardyń qolynyń qanshalyqty ashyq ekenin zerttegen. Nátıjesinde árbir tórtinshi mıllıonerdiń quny 100 dollardan aspaıtyn aıaqkıim kıetinin, árbir onynshy baı nebári 200 dollarǵa kostıým alyp kıetinin anyqtaǵan. Tipti adamnyń mansaby men mádenıetin aıshyqtaıtyn, baılardyń eń súıikti buıymy sanalatyn qymbat saǵattardy da álemdegi manaptardyń teń jartysy ǵana taǵa alady eken. Sondaı-aq zaýyttan jańa shyqqan qymbat kólikterdi baılardyń 10/3-i ǵana minetin kórinedi. Mundaı qymbat kólikterdi minetin mıllıonerlerdiń arasynan da sarańdar tabylyp qalatyn kórinedi. Máselen, Ulybrıtanııada aqshasyn shashqysy kelmegen manaptar kólik pen ony qalada aıdaýǵa salynatyn salyqtan bultaryp, atalmysh salyqty taksı júrgizýshisi retinde tóleıdi eken. Al taksı júrgizýshilerine memleket tarapynan birqatar jeńildikter berilgen. Jolaýshy tasymaldaıtyn júrgizýshiler qala ortalyǵyna kirý úshin 82 fýnt sterlıng tólese, kólik ıelerine 90 fýnt sterlıng tóleý mindettelgen. Osy aradaǵy segiz sterlıngke bola «Maserati», «Aston Martin», «Bentley», «Cadillac», «Maybach», «Jaguar», «Rolls-Royce» sekildi qymbat kólikterdiń ıesi ózderin «taksı júrgizýshisimin» dep tanystyrýǵa májbúr. Kúlkili, árıne. Biraq bul jaıt bizge de tańsyq emes. Qazaqstanda da kásibin domalatqan talaı kásipkerdiń salyqtan bultaryp, túrli aılalarǵa baryp jatqanyn kúndelikti jańalyqtardan estip, bilip júrmiz.
«Eń sarań baı áıel retinde «Gınnes rekordtar kitabyna» engen Gettı Grın eken. Onyń sarańdyǵy jaıly túrli ańyz áńgimeler áli de aıtylady. Jasynan aqshaǵa qunyqqan Gettı ekonomıkalyq gazetterdi oqyp, eldegi qarjylyq jaǵdaımen tanysyp, aqsha tabýdyń qyr-syryna qanyǵady. Kásibi órge domalaǵan áýletten shyqqanyna qaramastan, ol árbir úıge kirgen tıyndy eseptep, únemdep otyrady. Tipti qaıtys bolǵan tátesiniń 2 mıllıon dollar murasyn qaıyrymdylyq qoryna aýdarýdy tapsyrǵanyn estip, sottasýǵa deıin barady. Nátıjesinde bul qomaqty qarjy Gettıdiń qaltasynda qalady. Sodan bastap qaıyrymsyz áıel «Ýol-Strıttiń mystany» atanyp ketedi. Iá, jurt ony bekerge bulaı atamaǵan. Birinshiden, ol ómir boıy óńi ketken qara kóılekpen júretin bolǵan. Jurtqa ósimmen mıllıondap aqsha beretin Gettı qalanyń eń arzan ashanalarynan tamaqtanyp, meıramhanalardyń jýyndysyna tastalatyn súıekti ıtine alyp kelip otyrǵan. Al onyń sumdyq sarańdyǵyn balasymen bolǵan jaıt dáleldeı tústi. Kásipker áıeldiń kishkentaı balasy Ned oınap júrip aıaǵyn syndyryp alady. Sonda álemniń eń baı áıeli sanalatyn Gettı balasyn kedeılerdi tegin emdeıtin emhanaǵa aparady. Durys kútim bolmaǵandyqtan, dárigerler ulynyń aıaǵyn kesedi. 80 jasynda qaıtys bolǵan Gettı Grın - álemdegi eń alǵashqy baı áıel ári eń sarań mıllıoner. Baıqus áıel artynda qalǵan 100-200 mıllıon dollar (búgingi aqsha qunymen ólshegende mıllıardqa jetedi) aqshasynyń qyzyǵyn kóre almaı ketti. Onyń ólimin jaqyndatqan da osy sarańdyǵy bolsa kerek. Keıbir derekkózderine sensek, ol maıly sút alyp, ıesi oılaǵannan da artyq aqsha jumsap qoıǵan as daıyndaýshysymen sóz talastyryp turǵanda júregi syr berip, qaıtys bolǵan», - dep jazady «Aıqyn».
Sońǵy kúnderi, ásirese, Grıgorıı Marchenko qyzmetinen ketkeli, «teńgeniń baǵamy álsireıdi, alda devalvatsııa kútip tur» degen sybys qulaq tundyrýda, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy «Devalvatsııa úreı shaqyrdy» atty maqalasynda.
Basylymnyń jazýynsha, Marchenko keterinen azǵana buryn devalvatsııa bolady degen daqpyrtqa senip, arandap qalmaý kerektigin jáne munaı baǵasynyń halyqaralyq naryqtarda joǵary bolyp turǵanda teńgeniń qunsyzdanbaıtynyn málimdegen bolatyn. Keıbir sarapshylar Marchenkonyń ketýin osy alda kútip turǵan devalvatsııamen baılanystyratyndyqtaryn jasyrmaıdy. Biraq ol esh negizsiz aıtyla salynǵan pikir ekendigi anyq. Marchenko «devalvatsııa, eger kórshimiz reseılikter rýblin devalvatsııaǵa ushyratsa ǵana, bizdiń teńgeni de soǵýy múmkin, oǵan munaıdyń halyqaralyq naryqtaǵy baǵasynyń tómendeýi ǵana yqpal ete alady. Ázirshe ózderińiz bilesizder, munaıdyń taıaý jyldary óz pozıtsııasyn bere qoıatyn túri baıqalmaıdy. Sondyqtan azamattar aldymen munaı baǵasynyń betalysyna qaraı boljam jasaýy tıis» degen bolatyn. Biraq Marchenko myrzanyń tek syrtqy faktorlardy ǵana esepke alyp, ishki naryqtaǵy valıýtalyq saıasatqa taldaý jasamaǵany ókinishti.
Jaqynda ǵana Munaı-gaz mınıstri Uzaqbaı Qarabalın kómirsýtek baǵasyna tónip turǵan qaýiptiń joq ekendigin málimdedi. Onyń Kazenergy eýrazııalyq forýmynda aıtqan pikiri boıynsha 2030 jyly munaıdyń bir barreli 150 dollardan aınalýy múmkin. Al osy onjyldyqta bir barrel 120 dollar deńgeıine deıin kóterilýi yqtımal eken. Shyndyǵyna kelgende, álem qansha jerden energııanyń balama túrlerine qaraı bet burǵanyna qaramastan, munaı men gaz áli de talaı jyldar boıy negizgi qýat kózi bolyp qala beretinine sóz joq. Qarabalın myrzanyń aıtýynsha, AQSh qatty kómirsýtek óndirisin belsendire túsýge umtylýda. Óıtkeni bul eldi munaı eksportyn alǵa shyǵarýǵa yqpal etpek. Qytaı bolsa, jetekshi eksportshylar qataryna endi, aldaǵy 10 jylda ol osy salada kóshbasshylyq róldi atqarmaqshy kórinedi.
Al keıbir otandyq sarapshylar teńge devalvatsııasynyń búgin-aq bastalyp ketkenin alǵa tartýda. Innovatsııalyq ekonomıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory, sarapshy Maǵbat Spanov teńge devalvatsııasynyń bastalýynyń nyshandaryn elimizdegi salyqty kóterý týraly sharalardan-aq baıqaýǵa bolatynyn aıtady. Onyń pikirinshe, memleket beligili bir ınfraqurylymdyq jobalarǵa rezervter izdestirýde, al ekinshi bir jobalardy birjola jaýyp tastamaq. «Sebebi teńgeniń dollarǵa shaqqandaǵy baǵasy kún saıyn 10-20 tıynǵa ózgerýde. Eger eldiń ishindegi saıasat ózgermese, biz devalvatsııaǵa óter shekaraǵa da jetemiz» deıdi ol.
Sarapshy, ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Іlııas Isaev teńgeni qunsyzdandyrýǵa jol ashyp otyrǵan birneshe ishki faktorlar retinde mynalardy atady: birinshiden, taýarlar men azyq-túlik baǵalaryn baqylaýsyz bos jibergenimiz, ekinshiden, aıyrbas pýnktteriniń ıeleriniń oıyna kelgen baǵamdy qoıa salýy, úshinshiden, teńgeniń ishki naryqtaǵy aınalymynyń sheńberiniń tarylýy, tórtinshiden, kommertsııalyq bankterdiń tizginin bos qoıýymyz.
Qoryta kelgende, eger Reseı rýbli devalvatsııaǵa ushyrasa, Qazaqstan da óziniń básekege qabilettiligin saqtaý maqsatynda sondaı sharalarǵa barýy ábden múmkin eken. Óıtkeni biz Kedendik odaqtyń múshesimiz, bir kemedeginiń jany bir degenniń naǵyz ózi bolyp tur. Bul, sarapshylardyń aıtýynsha, elde naqty ekonomıkalyq teńdestirilgen ekonomıkalyq saıasattyń bolmaýynyń áseri.
***
Aqtóbe oblysynda qytaı ınvestory qolyndaǵy «SNPS Aqtóbemunaıgaz»AQ-na qarasty kásiporyndar jer astyndaǵy kollektordan munaı qaldyqtarymen lastanǵan sýdy jasyryn túrde dalaǵa aıdap kelgendigi anyqtaldy. Jáne lastanǵan sýdy jiberip jatqandaryn bilmesin dep, tseh ornalasqan aýmaqty topyraqpen jaýyp otyrǵan. Bul týraly «Alash aınasy» gazeti «Munaıly sýdy aǵyzyp, jerimizdi lastady» degen maqalasynda jazyp otyr.
Basylymnyń málimetinshe, Keńqııaq mańynda ózen-kólde kóktemde aqqý-úırek, shaǵalasy bar 30 shaqty qus bir mezette qyrylyp qalǵan bolatyn. Aqtóbe oblystyq ekologııa departamenti izdestire kele, qustardyń qyrylýyna «Keńkııaq-SK» kásipornynyń munaı qaldyqtarymen lastanǵan sýdy jiberýinen boldy degen qorytyndy jasady. Ekologııa departamenti mamandary qytaı ınvestory qolyndaǵy «SNPS Aqtóbemunaıgaz» AQ-na qarasty kásiporyndardyń ekologııalyq zańdylyqtardy saqtamaı, munaı qaldyqtarymen lastanǵan tehnıkalyq sýdy dalaǵa aǵyzyp jiberýlerin qoımaı kele jatqandyǵyn, tipti astyrtyn áreket jasaýǵa kóshkenderin aıtady. Munaı aralas sý «Keńqııaqneft» káspornynyń munaıdy daıyndap, aıdaıtyn tsehynyń jerastyndaǵy kollektorynan jiberetindigin, tekserip júrip anyqtady. Jáne las sýdy aǵyzyp jibergenderin kórsetpes úshin «Keńkııaq-SK» kásipornyna qarasty jerdiń topyraǵyn ruqsatsyz alyp, lastanǵan jerdiń betin jaýyp otyrǵan.
Osy qazan aıynda «SNPS Aqtóbemunaıgaz» AQ oblys aýmaǵynda tórt birdeı kómirsýtekti kenishti ıgerip jatqandyǵyna 16 jyl tolýyn toılaǵaly otyr. Osy ýaqyt ishinde oblysta ıgerilgen munaıdyń 71 paıyzy osy kásiporynnyń enshisinde eken. Sonymen qatar qorshaǵan ortaǵa laqtyrylatyn, aýany lastaıtyn zııandy zattardyń 23%-y ıaǵnı 3,1 mln tonnasy da - osy kásiporynǵa tıesili. Sońǵy eki jyl ishinde «SNPS Aqtóbemunaıgaz» AQ alaýshamdarda 316,1 mln m3 munaımen ilese shyǵatyn gazdy bostan-bosqa aýaǵa jaqqan, deıdi basylym.