Nota bilmeıtin halyqtyń myń kúıdi shyǵarýy - kez-kelgen halyqtyń mańdaıyna buıyrmaǵan qasıet - M.Qul-Muhammed
Keshe Parlament Májilisiniń jalpy otyrysynda atalmysh konventsııanyń maqsat-mindetteri jóninde baıandaǵan Mádenıet mınıstri osylaı dedi. Mınıstr myrzanyń aıtýynsha, «Materıaldyq emes mádenı murany qorǵaý týraly konventsııany ratıfıkatsııalaý týraly» zań jobasy qazir asa qajet qujattardyń biri bolyp otyr. Asa qajet deıtin sebebimiz, atalmysh konventsııa adamzattyń materıaldyq emes, mádenı qundylyqtaryn qorǵaý, ol týraly aqparatty jınaqtap, ony jan-jaqty zertteý maqsatynda tıisti shara qoldaný sııaqty ózekti máselelerdi qamtıdy. Sonymen qatar ol osy máselelerdi tek bir memlekettiń sheńberinde ǵana emes, halyqaralyq yntymaqtastyq deńgeıinde júzege asyrýǵa yqpal etpek.
«Atalmysh konventsııa 2003 jyldyń 17-shi qazanynda Parıj qalasynda ıÝNESKO tarapynan qabyldanyp, búginde oǵan 137 memleket múshe bolyp otyr. Dúnıejúziniń 137 memleketi qosylyp otyrǵan konventsııaǵa Qazaqstannyń qosylýy asa qajet. Sebebi, bul materıaldyq emes mádenı murany qorǵaýda óte úlken ról atqaryp otyrǵan qujattardyń biri. Oǵan dástúr men salt, ár halyqtyń oryndaýshylyq óneri, ádep-ǵuryptar men jón-joralǵylar, merekeler men dástúrli kásipterge baılanysty bilimder men daǵdylar qamtylǵan. Jáne bir aıta ketetin másele, talqyǵa usynylyp otyrǵan konventsııa sheńberinde dúnıejúzilik mádenı mura tiziminiń analogy, adamzattyń materıaldyq emes mádenı muralarynyń kórneki tizilimi jasalǵan. Bul tizimge ázirbaıjandar kilem toqý ónerin, Armenııa dýdýkat aspabynda oınaý ónerin, Grekııa Jerorta teńizi dıetasyn, Grýzııa án aıtý dástúrin, Ispanııa flamıngo bıin, Qytaı kalıgrafııasyn, Túrkııa kóleńkeler teatryn kirgizip alǵan. Ókinishke oraı bul dúnıejúzilik tizimge Qazaqstan tarapynan áli birde-bir nysan kirmegen. Onyń sebebi de túsinikti. Qazaqstan bul qujatqa múshe emes»,-deıdi mınıstr.
Onyń sózinshe, elimizdiń mádenı murasynyń qanshalyqty baı ekendigin eskersek, Qazaqstannyń da bul tizimge usynary jeterlik. Dombyramen án aıtý, dombyrada kúı oınaý, qobyzben kúı oınaý sııaqty tek qana qazaq halqyna ǵana tán materıaldyq emes mura álemdik tizimdi baıyta túsetini kúmánsiz. Sol sebepti de, elimizde osy ýaqytta Qozy Kórpesh, Baıan sulý, Qyz Jibek, Qobylandy batyr, Alpamys batyr, Qambar batyr sııaqty halyq shyǵarmashylyǵynyń úlgilerin jáne aıtys ónerin nomınatsııalaýǵa daıyndyq jumystary júrgizilip jatqan kórinedi. «Qazir biz Mádenıet mınıstrliginiń sheńberinde qazaqtyń myń kúıi, qazaqtyń myń áni jobalary boıynsha, qazaq halqynyń búkil batyrlar jyryn túgendep, Qobylandy batyr bastaǵan 50 batyrlar jyrynyń aýdıo dybys jazbalaryn júrgizýdi bastadyq. Ol sátin salsa, ol kelesi jyly shyǵyp ta qalýy múmkin. Degenmen batyrlar jyryndaǵy keıipkerler túrki halyqtarynyń ortaq murasy ekendigin umytpaýymyz kerek. Osy rette konventsııany búgin qabyldap ratıfıkatsııalamasaq, erteń aldynda atap ótken qundylyqtarymyz ózge elderdiń murasy bolyp ketýi de yqtımaldyǵyn aıta ketken jón», - deıdi mınıstr.
Ol keltirgen derekterge sensek, qazirgi tańda birqatar arab memleketteri suńqarmen ańshylyq jasaý máselesin kóterip, ıÝNESKO-nyń tizimine engizip, halyqaralyq murany tórine shyǵaryp qoıǵan. Al biz konventsııany keshiktiretin bolsaq, búrkitpen ań aýlaýdy mońǵol aǵaıyndar ıelenip ketý qaýpi bar. Sondyqtan konventsııaǵa qosylý qajet. Sonda ǵana bizdiń ulttyq mádenı muralarymyzdy halyqaralyq deńgeıde tanytýǵa múmkindik týmaq. «Biz qyrǵyz eliniń Manas eposy ıÝNESKO-nyń tizimine 2009 jyly Qytaı memleketiniń atynan engizilip, sol tizimniń tórinde turǵandyǵynyń kýási bolyp otyrmyz. Sondyqtan bul másele shuǵyl túrde qolǵa alynýy kerek. Onyń ústine osy tizimge mádenı qundylyqtarymyzdy engizsek, olardy halyqaralyq deńgeıde qorǵap, qajetti jaǵdaıda halyqaralyq kómek alýdyń múmkindigi týmaq», - dedi M.Qul-Muhammed.
Osy oraıda halyq qalaýlylarynyń saýaldaryna jaýap bere ketken mınıstrdiń málimetterinshe, mınıstrlik osy ýaqytta konventsııa tizimindegi materıaldyq emes mádenı muralardyń tizimin daıyndaý jumysyn bastap ta ketken. Bul baǵyttaǵy jumystar tek tizbeni jasaýmen ǵana shektelip qoımaı, sol tizbedegi dúnıelerdi shyǵaryp, halyqtyń ıgiligine aınaldyrýǵa da kúsh salynyp otyr. Aıtalyq «Qazaqtyń myń kúıi» atty úlken joba dúnıe júzindegi eki halyqtyń birinde joq. Jalpy alyp qaraǵanda, nota bilmeıtin halyqtyń myń kúıdi shyǵarýy kez-kelgen halyqtyń mańdaıyna buıyrmaǵan qasıet bolsa kerek. Sondyqtan halyqaralyq deńgeıdegi materıaldyq emes mádenı qundylyqtardyń tizimine birinshi kezekte dombyramen oınalatyn kúı, qobyzben oınalatyn kúı, aıtys óneri, búrkitpen ańǵa shyǵý sııaqty jobalar birinshi kezekte engizilmek. Ekinshiden, mádenı muranyń deńgeıinde «Babalar sózi» degen atpen halyqtyq dastan jyrlar jóninde arnaıy jınaq daıyndalýda. Ol shamamen 100 tomǵa jetedi degen boljam bar. Qazirdiń ózinde osy jınaqtyń 80-nen astam tomy jaryq kórip úlgergen. Bul da materıaldyq emes dúnıelerdiń tizimine enetin qundylyqtar bolmaq. Buǵan qosa mádenı muranyń tasymaldaǵyshy retinde qazaq tiliniń de qajettiligi arta túsetini sózsiz. Sondyqtan elde materıaldyq emes murany nasıhattaý arqyly sol mura jasalǵan tildi de nasıhattaýǵa múmkindik alyp otyrmyz. «Bul shara, sóz joq, memlekettik tildi nasıhattaýǵa ıgiligin tıgizetin bolady», - dedi mınıstr.