Nazarbaev Ýnıversıtetine túsý erejeleri óte ashyq - Ýnıversıtet rektory Shıgeo Katsý
Elbasy atap kórsetkendeı, ÝnıversıtetQazaqstannyń kelbetin ózgertetin 21 ǵasyr ǵalym-mamandary býynyn - jańa elıtany daıarlaýdy júzege asyrady. Nazarbaev ýnıversıtetiniń alǵashqy jylynyń nátıjesi jáne bolashaq josparlar týraly Agenttigimizdiń tilshisine ýnıversıtet rektory Shıgeo Katsý aıtyp berdi.
- Shıgeo Katsý myrza, 2010 jyldyń kúzinde Nazarbaev Ýnıversıteti alǵashqy stýdentterin qabyldady. Birinshi oqý jylynyń nátıjeleri qandaı?
- Stýdentterimiz jýyrda London Ýnıversıtettik kolledjiniń Foundation baǵdarlamasy boıynsha bir jyldyq oqý kýrsyn aıaqtady. Qazir sheshýshi emtıhandardyń nátıjelerin kútýdemiz. Sondyqtan ázirshe eshqandaı akademııalyq qorytyndy jasaı almaımyn.
«Foundation baǵdarlamasy stýdentterge ne beredi jáne nelikten oǵan oqýlarynyń bir jyl ýaqytyn jumsady?», degen suraqqa jaýap berý úshin, baǵdarlama týraly keńirek aıtyp óteıin. Shet elderdiń deninde oqýshylar mektep qabyrǵasynda 12-13 jyl oqıdy. Qazaqstan 12-jyldyq bilim berý júıesine endi aıaq basyp otyr. Sondyqtan, Foundation baǵdarlamasynyń basty maqsaty - Nazarbaev Ýnıversıtetiniń stýdentterin halyqaralyq standarttarǵa sáıkes tolyq joǵary bilim alý protsesine daıyndaý. Onymen birge biz osy baǵdarlama arqyly qazaqstandyq talapkerler qandaı qıyndyqtarmen kezdesetinin kóre alamyz. Mysalǵa, ótken oqý jylynda qazaqstandyq oqýshylardyń fızıka, hımııa jáne bıologııa pánderinen laboratorııalyq jumystardy júrgizýge praktıkalyq daǵdylarynyń tapshylyǵyn kórsetti. Biraq onymen bir mezgilde, olardyń teorııalyq jaǵynan bilimderi joǵary ekendigin atap ótkim keledi. Ekinshiden, Nazarbaev Ýnıversıtetinde bilim berý aǵylshyn tilinde júzege asyrylady. Sondyqtan, osy tildi tereńirek oqytýǵa jiti nazar aýdarylady. ıAǵnı, ol halyqaralyq standarttarǵa sáıkes - zertteý jumystaryn qaǵaz betine túsirý, siltemelerdi durys qoıý jáne synı turǵydan oılaýdy damytý. Jalpy aıtqanda, oqytýshylar Foundation baǵdarlamasy boıynsha bilim nárin jańa joldarmen, jańa ádis-tásildermen sýsyndatady. Stýdentter tapsyrǵan emtıhandardyń nátıjeleri - Foundation baǵdarlamasynyń da kórsetkishi. Ótken oqý jyly barlyǵymyz úshin - alǵashqy boldy. Osy jyldyń ishinde biz de, seriktesimiz de kópke úırendik dep oılaımyn. Byltyr biz rasynda óte daryndy talapkerlerdi qabyldadyq. Bıylǵy talapkerlerdiń daıyndyq deńgeıi de byltyrǵydan kem emes, múmkin odan da asar, ony ýaqyt kórsete jatar.
Foundation baǵdarlamasyn bitirgen stýdentterimiz endi kelesi jyldan bastap tańdaǵan mamandyqtary boıynsha oqýlaryn bastaıdy.
- Ýnıversıtette bıyl jańadan qandaı fakýltetter ashylady?
- Bıyl Nazarbaev Ýnıversıteti jańa úsh fakýltetke qabyldaýdy bastaıdy. Atap aıtqanda, olar - ınjenerııa mektebi (seriktesimiz - London Ýnıversıtettik kolledji, Ulybrıtanııa), ǵylym jáne tehnologııalar mektebi (seriktesimiz - Karnegı Mellon ýnıversıtetiniń Aı-Karnegı bólimshesi, AQSh), áleýmettik jáne gýmanıtarlyq ǵylymdar mektebi (seriktesimiz - Vıskonsın Medıson ýnıversıteti, AQSh). Stýdentter atalmysh fakýltetterge tańdaǵan mamandyqtary jáne kórsetken bilimderi boıynsha túsedi.
- Alǵashqy stýdentterdiń joǵary bilimin atap ótip jatqanyńyz qýantady. Biraq, estigen qulaqta jazyq joq. Nazarbaev ýnıversıtetinde kileń shendiler men shekpendilerdiń balalary oqıdy degendi jıi estımiz.
- Iá, ashylǵanymyz keshe ǵana bolsa-daǵy, ókinishke qaraı, Nazarbaev Ýnıversıtetinde tek qana dáýletti otbasylardan shyqqan balalar oqıdy degen qate stereotıp qalyptasyp úlgerdi. Biz bul stereotıpti buzýymyz kerek. Sebebi, Nazarbaev Ýnıversıtetinde oqýǵa qabyldaný sharttarynan esh múdirmeı ótken balalar ǵana oqıdy jáne olar Qazaqstannyń barlyq 16 aımaǵynan qabyldandy. Olardyń denin Astana, Almaty qalalary men Aqmola, Almaty, Qaraǵandy jáne Ońtústik Qazaqstan oblystarynyń jastary quraıdy. Olardyń áleýmettik jaǵdaılary da ártúrli.
- «Taýdy bıik demeńder, talaptansań shyǵarsyń, jaýdy myqty demeńder, erlik qylsań
jyǵarsyń», - demeksiz ǵoı. ıAǵnı, Nazarbaev Ýnıversıtetine talaptansa aýyldyń qarapaıym balasy da túse alady ǵoı?
- Ókinishke qaraı, men Qazaqstannyń orta bilim júıesiniń jaǵdaıyn sarapshy deńgeıinde bilmeımin. Biraq bir nárseni aıqyn aıta alamyn, Nazarbaev Ýnıversıtetine túsý erejeleri óte ashyq. Biz Ulttyq biryńǵaı testiniń nátıjelerimen qabyldamaımyz, talapkerler aǵylshyn tilinen jáne arnaýly pánderden emtıhandar tapsyrady. Jáne bizde eshqandaı kvota nemese jeńildikter joq. Onymen birge, oqýǵa túsýge ázirlikter aldyn ala bastalady. Mysaly, bizge oqýǵa túsýge nıettengen 11-shi synyp oqýshysy kúzden bastap talapkerler tirkeýinen ótýi kerek.
Qabyldaý sharttarynan ótpeı-aq oqýǵa qabyldaý týraly zańsyz usynystardyń kýási de bolǵanymdy jasyrmaımyn. Osy suhbat arqyly ýnıversıtetimizde oqýǵa qabyldaý rásimderi ashyq ekendigin taǵy bir qadap aıtqym keledi. Onyń ústine, ýnıversıtet jumysshylary qabyldaý protsesine esh áser ete almaıdy.
Aýyldyq jerlerdegi talapkerlerdi tilge tıek ettińiz, árıne, jalpy konkýrs boıynsha tıisti emtıhandardy tapsyrý arqyly olar da Nazarbaev Ýnıversıtetine oqýǵa túse alady. Bul jerde múmkin, aýyldyq jerlerdegi mektepterdiń bilim deńgeıin kóterý máselesi týraly oılaný kerek shyǵar. Men bul suraqqa jıi kezigemin. Jýyrda osy másele boıynsha pikirtalasqa qatystym jáne Qazaqstannyń aýyldyq eldi mekenderinde kóp daryndy balalar baryn estidim. Múmkin, aýyldan kelgen balalarǵa ýnıversıtetimizge túsý múmkindigin joǵarylatý kerek shyǵar. Bul nazarǵa alynýy tıis másele. Nazarbaev Ýnıversıtetine túsýdi qıyndatatyny - balalardyń aǵylshyn tilin jetik bilmeýi. Árıne, biz mektebimizde daryndy balalardyń oqyǵanyn qalaımyz. Talantty matematıkterdi, fızıkter men bıologtardy aǵylshyn tilin bilmegendigi úshin joǵaltyp alsaq, ol - úlken ókinish. Qazir osy problemanyń túıinin tarqatý múmkindikterin jan-jaqty qarastyryp jatyrmyz. Múmkin, keleshekte aǵylshyn tilin úıretý baǵdarlamalaryn iske asyrýǵa qosylyp qalarmyz.
- 2011 jyldyń 15 maýsymynan bastap Nazarbaev Ýnıversıteti men Tuńǵysh Prezıdenttiń esimin ıelengen zııatkerlik mektepter derbes bilim berý uıymdary dep atala bastady. Bul derbestik Sizderge ne beredi?
- Ýnıversıtetimizdiń derbestik qaǵıdattary «Nazarbaev Ýnıversıteti», «Nazarbaev
Zııatkerlik mektepteri» jáne «Nazarbaev Qory» mártebesi týraly» QR Zańynda aıqyn jazylyp, kórsetilgen. Iá, Nazarbaev Ýnıversıtetiniń zańdy mártebesi - derbes bilim berý uıymy dep ózgertildi. Bul degenimiz - Nazarbaev ýnıversıteti budan-bylaı bilim berý baǵdarlamasynda QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń standarttaryn paıdalanbaı, óz standarttary boıynsha jumys jasaıdy degen sóz. ıAǵnı, akademııalyq erkindik aldyq. Al ýnıversıtette uıymdastyrý jáne basqarý máseleleri boıynsha sheshimderdi qabyldaý Qamqorshylyq keńestiń quzyryna berildi. Árıne, biz qazir damýdyń alǵashqy satysyndamyz. Qazirgi ýaqytta Qamqorshylyq keńes músheleriniń denin Úkimet, ulttyq jáne memlekettik organdardyń ókilderi quraıdy. Ýaqyt óte kele onyń quramyn keńeıtýdi kózdep otyrmyz. Oǵan halyqaralyq akademııalyq salada tanymal jáne akademııalyq erkindik qaǵıdatyn ustanǵan bilim uıymdarynyń ókilderin shaqyrmaq nıettemiz. Akademııalyq erkindik degenimiz ne? Ol - professorlyq-oqytýshylar quramyn jumysqa shaqyrý sharttaryn erkin bekitý, halyqaralyq seriktesterdi izdeý, oqý baǵdarlamalaryn ózdigimen qurastyrý. Álemge tanymal ozat ýnıversıtetterdi alyp qarasaq, olardyń bári birinshiden - derbes, ekinshiden - akademııalyq erkindik qaǵıdatyn ustanyp otyr.
- Ýnıversıtette 4 ǵylymı ortalyq bar. Sol ortalyqtardyń jumysy týraly aıtyp berseńiz.
- Nazarbaev Ýnıversıtetinde jumys isteıtin 4 ǵylymı ortalyqtyń - Energetıkalyq zertteýler ortalyǵy, Halyqaralyq pánaralyq ınstrýmentaldyq ortalyq, Ómir týraly ǵylym ortalyǵy men Bilim berý saıasaty ortalyǵynyń árqaısysynyń halyqaralyq seriktesi bar. Sebebi, búgingi kúni óz qazanyńda pisip, basqalardan daralanyp zertteý jumystaryn júrgize almaısyń. Qazir ǵylym tek ǵalamdyq túrde ǵana damı alady. Ortalyqtardyń maqsaty - halyqaralyq áriptestermen birlesip ǵylymı zertteýler ótkizip, joǵary tehnologııalyq jańa ónimderdi shyǵarý, olardy naryqqa ákelý. Mysalǵa, Energetıkalyq zertteýler ortalyǵy jańartylatyn energetıka, fızıka jáne joǵary energııadaǵy tehnıka, energetıka jáne onyń qorshaǵan ortaǵa jáne aýa raıyna yqpaly salalarynda jobalardy arttyryp otyr. Bul ortalyqtyń basty mindeti - Qazaqstan Respýblıkasynda qazirgi zamanǵa saı jáne qoljetimdi energetıkalyq tehnologııalardy álemdik jetekshi ǵylymı ortalyqtarmen jáne kompanııalarmen birlesip ázirleý jáne kommertsııalandyrý.
Al Halyqaralyq pánaralyq ınstrýmentaldyq ortalyqtyń maqsaty - erekshe qymbat turatyn taldaý jabdyǵyn tıimdi paıdalaný, pánaralyq irgeli jáne qoldanbaly zertteýlerdi ótkizý. Bul ortalyqtyń bazasynda joǵary tehnologııalyq birneshe zerthana ashylýda. Zerthanalar fızıka, hımııa, materıaltaný, bıologııa, tehnıka jáne medıtsına syndy pánaralyq baǵyttardy qamtıdy. Meniń oıymsha, qazir jahanda pánaralyq zertteýler aldyńǵy orynǵa shyǵyp otyr. Sebebi, ǵylym kúrdelengen HHІ ǵasyrda jalǵyz fızıka nemese hımııa salasynda zertteý jasaı almaısyń. Búgingi zertteýlerdiń kópshiligi ǵylymı túrli salalardyń mamandaryn biriktiredi.
Bilim berý saıasaty ortalyǵynyń basty maqsaty - shet el memleketteriniń bilim berý júıesin zerdeleý jáne ozyq tájirıbelermen almasý, saraptamalyq jáne ádistemelik materıaldar daıyndaý.
Ómir týraly ǵylym ortalyǵy jumysynyń negizgi maqsaty - ǵylymı qyzmetkerlerdi daıarlaý, translıatsııalyq bıomedıtsınany damytýǵa ınvestıtsııalardy usyný arqyly sapaly medıtsınalyq qyzmetterdi kórsetý. ıAǵnı, Qazaqstanda básekege qabiletti bıomedıtsınalyq salany qurý bolyp tabylady.
Qazirgi ýaqytta barlyq ortalyq ózderiniń basty jobalaryn bekitip, olardy qarjylandyrý da bastalyp ketti. Mysaly, Ómir týraly ǵylym ortalyǵy usynǵan 5 jobaǵa Úkimetten 620 mıllıon teńge bólindi. Ortalyqtyń zerttteýleri negizinen adamnyń densaýlyǵy men ómiriniń uzaqtyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan.
Bolashaq josparlar týraly aıtatyn bolsam, aldaǵy jyldary Áleýmettik zertteýler jónindegi ortalyqty ashý kózdelip otyr. Al 2014 jyly Medıtsınalyq mektep ashylmaq. Onyń jumysy ózimizge enshiles - Ulttyq medıtsınalyq holdıngtiń klınıkalaryn tartý arqyly júzege asyrylatyn bolady.
- Mazmundy suhbatyńyzǵa rahmet! Atqaryp jatqan jumystaryńyz jemisti bolýyna tilektespin.
- Sizge de úlken rahmet! Nazarbaev Ýnıversıtetine kópshiliktiń nazar tigip otyrǵany biz úshin qurmet, ekinshi jaǵynan, bul - úlken jaýapkershilikti júkteıdi. Degenmen, ýnıversıtet taýar shyǵaratyn zaýyt emes - oqý orny. Al myqty joǵary oqý ornyn qurý bir jyldyń jumysy emes. Onymen birge, ýnıversıtettiń deńgeıi - ondaǵy stýdentterdiń, oqytýshylardyń, basqa da mamandar men zertteýshilerdiń jumyla atqarǵan eńbekteriniń arqasynda ǵana kóteriledi. Osy oıymdy jetkizersiz dep úmittenemin. Senimdilik pen qoldaý kórsetip otyrǵan barsha qazaqstandyqtarǵa ýnıversıtet atynan úlken alǵysymdy bildiremin.