Nazarbaev - qazaq pen qyrǵyzǵa ortaq tulǵa

ASTANA. QazAqparat - Qazaq eliniń Kóshbasshysy, túrki dúnıesiniń aqylgóı tulǵasy álemdik saıasattan óz ornyn tapqan Nursultan Nazarbaev týraly kim de bolsa jańa sóz, jańa oı taýyp aıta qoıýy óte qıyn. Ol jóninde qazaq, qyrǵyz avtorlary ǵana emes, Batystyń saıası zertteýshileri de kitaptaryn tamsana jazyp jatyr. «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarııalaǵan maqalasynda professor, tarıh ǵylymdarynyń doktory Súleıman Qaıypov osylaı pikir bildirdi.

Nursultan Ábishulynyń álem saıasatyndaǵy ǵaryshtyq bıiktikten ıelengen orny jóninde jurtqa kópten beri jetkilikti dárejede aıtylyp keledi. Degenmen saıasat kóseminiń bergi, eń alǵash túrki ulttaryn qalyptastyrǵan el dilindegi, kóńilindegi, kerek bolsa, qoǵamdaǵy orny jóninde ilkimdi pikir­ler onshalyqty aıtyla bermeı­tin sııaqty.
Máselen, áldeqa­shan aıtylýǵa tıisti bolsa da, qarapaıym qyrǵyz adamynyń pikirindegi Nursultan Nazarbaev­­tyń «obrazyn ashýǵa» baǵyt­tal­ǵan etnosotsıologııalyq zert­teýlerdi ál-ázir ushyrata qoıǵan joqpyz. Men osynaý shynaıy yqy­la­symmen jazǵan maqalamda Elba­synyń qyrǵyzstan­dyq­tardyń kóńilindegi, eles­tetýin­degi, piki­rindegi orny, onyń etno­lo­gııalyq, etnomentaldyq negizderi týraly az da bolsa sóz eteıin dep sheshtim.

Basyn bas­tasaq, bul baǵytta úlken zert­teý­ler, shynaıy ǵylymı eńbek­ter týdyratyn mamandar da shy­ǵyp qalar. Desek te Nursultan Nazarbaev nesimen eldiń oı-sanasyna ornaǵan osyndaı sımvolıkalyq obraz, ıdeal bolyp qaldy? Ne sebepten qyrǵyzdar ony ózimizdiki dep, ol jóninde folklorlyq sıýjetter oılap tabýda? Gáp, mine, osynda. Bul suraqtarǵa jaýap berý úshin arnaıy anketalar toltyryp, mysaly, ıdealdy jetekshiniń el jasaǵan obrazy degen turǵyda zertteý júrgizýge de bolar edi. Ondaı zertteýler aldaǵy ýaqytta júzege asyryla jatar, al men ázirge óz paıymdarymdy oqyrmandarmen bólise otyrýdy jón kórdim.

Etnologtiń kózimen Qyrǵyzda «Jaqsyny jat kórme» («Jakshyny jatym debe») degen maqal bar. Bul ma­qal ánsheıin aıtyla salǵan qatar­daǵy kep emes, támsildiń etno­mádenı tamyry óte tereń, aıty­lýynyń etnomentaldyq negiz­deri bar. Tegi-túbine qaramaı, kimniń de bolsa adamdyq artyqshylyǵyn, talantyn, eńbegin, kisiligin baǵalaı bilý, baǵalap qana qoımaı, ony ÓZІM dep sanaıtyn sana-sezim bıiktigine jetý úshin qanshama ǵasyrlyq tarıhı joldy júrip ótý kerek; adam bolýdyń mańyzyn, onyń qasıetin túsinip bilý tájirıbesin ıgerý kerek. Demek, tegi, ulty, jerine qaramaı, adam ataýly­nyń jaqsysy qyrǵyzǵa ózindeı jaqyn bolyp kelgen dep bilemiz.

Qyrǵyzdyń osy maqalynyń mánisin qazaq oqymystylary «jaqsy adamnyń bir qasıeti - adam balasyn jatsynbaýy; kim bolsa da, bir kórgennen-aq baýrap alyp, ishine tartyp, kóne dosyndaı birden til tabysyp, shúıirkelesip, aralasyp ketý qasıeti bar» dep túsin­dirip bergen (Á.Qaıdar). «Jaq­syda jattyq joq» degen qazaq maqaly mán-mańyzy jaǵy­nan bir medaldyń eki betindeı birin-biri tolyqtyryp, birin-biri baıytyp turady. ıAǵnı, qazaq pen qyrǵyz jaqsy adamdy eshqashan jat sanamaı, sonaý dáýirlerden beri janyna jaqyn tartyp kelgen. Qyrǵyz ben qazaqtyń etno­máde­nıetiniń sheginen shyǵyp, keńirek qaraıtyn bolsaq, osyndaı pikirdi basqa da túrki elderiniń tilinen, mádenı muralarynan, etnofılosofııalyq kózqaras­tarynan qalaǵanymyzsha taba alamyz.

Túrki elderinde jaqsy, aqylman, ázız adamdy óz ishine ıkemdep tartyp, eshqashan jat kórmegenine kýá bolatyn mıras kóp. Bul jaǵynan adamzatqa úlgi bolarlyq kózqaras, oı-pikir, tarıhı jáne kórkem obraz modelderin túrki elderi márt­tikpen jasap kelisken eken; barlyq dáýirlerge ortaq, bar­lyq elderge birdeı tarıhı tul­ǵa­lar, olardyń el aýzymen qa­lyp­tasqan obrazdary júre kele naǵyz tárbıe bulaǵyna aınalmady ma? Olaı bolmasa, túrki elderiniń mádenıetinde etnogeografııalyq shekaramen bólinbegen Qorqyt ata, Jıren­she sheshen, Asan Qaıǵy, Qo­jana­syr, t.b. tulǵalarymyz qaı­dan shyqpaq. Bulardy eshkim bóle-jara meniki dep menshiktene almaıdy; bular - barlyq túrki ult­taryn ult qylyp, rýhyn bıik­tetip, máńgúrttikten saqtap tur­ǵan uly rýhanı kúshter, túr­ki elderi ǵana emes, jalpy adam­zattyq mádenı qazynanyń qaq tórinen oryn alǵan atamura. Budan da keńirek alar bolsaq, túrki elderi óz rýlary ǵana emes, basqa ulttar men ulystardan shyqqan ǵulamalardy da jat sanaǵan emes.

Orta ǵasyrlarǵa kóz salsaq, túrki elderiniń oı-sanasynda ımam Ábý-Hanafı, ımam Buharıler jat elden dep eseptelmepti, túrkiler olardy óz tegimizden dep tanypty. Ejelgi Atılla, keıingi Shyńǵys han, Temirlerdi aıtpaı-aq qoıaıyq! Qazaqtyń qaısybir rýlary biz Shyńǵystan taraǵanbyz dep maqtansa, qyrǵyzdyń tarıhshy-jazýshylary Shyńǵys biz­den bolǵan dep roman, zertteý­ler jazyp jatyr, biraq ony moń­­ǵoldardan talasyp, tartyp alaıyq degen nıet eshkimde joq. Túrkııanyń tarıhı kitaptarynan Shyńǵys handy atalarymyzdyń biri dep maqtanyshpen jaz­ǵan­daryn kóresiń. Ahmet ıAsaýıdi qazaq óz qatarynda tanyp jatsa, qyrǵyzdar ony Ózgendegi ıAsy ózeniniń boıynda týǵan Kojak­mattyń dál ózi dep, ata tutyp, ardaqtap jatady. Túr­kııa­da bolsa Qul Qoja Ahmet ıAsaýı túrik ádebıetiniń klas­sıgi bo­lyp esepteledi. Bular­dyń bári qazirgi túrki ulttary­nyń arasynda talasyp-tarty­sýdyń, seniki-meniki dep bóli­sýdiń sebepkeri bola almaıdy, kerisinshe olardyń keshe bir tildi, bir mádenıetti, bir dúnıe­tanymdy, bir tarıhty ortaq jaratyp, olarǵa birdeı ıelik jasap otyrǵandyǵynyń dáleli bolyp sanalady.

Osylaısha qyrǵyz ben qazaq sııaq­ty qazirgi túrki elderi­niń bo­ıynda saqtalyp qalýyn qam­ta­masyz etken fılosofııa­lyq oı-túıinniń biri, bálkim bire­geıi, eń mándisi osy jaqsy­ny ja­tyr­qamaý, jaqsyny ózine tartý, jaqsyny asqaqtatý, jaq­sy­nyń qadirine jetýge umty­lý áleýeti ekeni sózsiz. Búgin­de jaq­sy men jamandy aıyra bilý qıynǵa túsken zamanda bul keremet qasıetti túrki elderi, onyń ishinde qyrǵyz, qazaq esh joǵaltqan joq. Sózim qurǵaq bolmas úshin, osy arada óz ómirimnen bir my­sal keltire keteıin. Meniń qat­ty qurmetteıtin aǵaıym, tilshi Abdyqadyr Orysbaev eki uly­nyń bireýine Atatúrik dep at qoıdy. Men túsinbeı: «Ne úshin Ata­túrik dep qoıdyńyz?» desem, «A chto, on je nash...» dep kúlip qana qoıǵan. Sóıtsem «On» degeni - Atatúrik, «nash» degeni - búkil túrki elderiniki eken ǵoı. Men balalyq qylyp, «nash» degenine qaraǵanda Atatúrik degen sózdiń qyrǵyzben bir baı­­lanysy bar shyǵar, bilmeı qalyp uıatty bolyp júrmeıin dep, basqa suraq bermeı, únsiz qal­ǵanmyn. Sóıtsem aǵaıdyń «nash» degen Atatúrigi Shýda, Talas­ta ıá bolmasa Oshta týǵan bir qaımana qyrǵyz emes, ká­dim­gi sonaý Selanıkte tý­ǵan, Túrik Respýblıkasynyń negi­zin qalaýshy Mustafa Kemal Atatúrik eken.

Bilmegen, túsin­begen kisige Atatúrik qaıda, qyr­ǵyz ulany Abdyqadyr Orys­baev qaıda? Endeshe bul esimniń qoıylýy da túrki elderiniń jaq­syny ózim dep eseptegen salt-túsiniginiń qyrǵyz turmy­syn­daǵy bir kórinisi emes pe. Onyń bulaı ekenin keıinirek, tisqaqqan shaǵymda tolyq túsindim. Búgingi tańda qyrǵyz tek­ti Aıtmatovty, qazaq tekti Nazarbaevty barlyq túrkiler óz ultynan shyqqan adam retinde qasterlep jatsa, onyń negizinde, mine, osy jaqsyny jaqyn tartý fılosofııasy jatyr. Bekerden beker qyrǵyzdar N.Nazarbaev­ty ol bizden dep jar salmaı­dy, uldy bolsa, bekerden beker atyn Nursultan dep, qulaǵyna azan shaqyrmaıdy. Qyrǵyz ben qazaq eki ólke, eki ult bolsa da, Nursultan degen sımvoldyq esim­niń aldynda ulttyq rýhtary bir bútin bolyp, birigip ketedi. Bul sózimdi keıinirek taǵy da jalǵastyramyn... Negizi qyrǵyz, qazaq, ózbek, tatar, bashqurt etnostyq onomas­tıka mamandary Eskendir, Mus­tapa, Kemel, Atatúrik, Marat, Klara, Janna, Iskak, Muh­tar, Shyń­ǵys, Nursultan, t.b. esim­der­diń balalarǵa qoıylý tarıhyn, taraý geografııasyn, atalý mánerlerin etnolıngvıstıka­lyq baǵytta zerttese, til ǵylymy ǵana emes, etnosotsıologııa, etno­psı­hologııa, etnokýltýrologııa, t.b. ǵylym salalary úshin de paıdaly biraz jańalyqtar ashary sózsiz edi. Eren tulǵalardy dáýir jaratady... Túrki ǵulamalyǵy Qorqyt ata, ıAsaýı, Atatúriktermen toqtap qalǵan joq, qıly zaman, dúrmek dáýirlerden ótip, qazaq pen qyrǵyzdy mysal etsek, Áýezov pen Aıtmatov, Razzakov pen Nazarbaev dúnıege keldi. Negizi ár dáýirdiń óz Qorqyt atasy, Alpamysy, Manasy bolady eken...

Qazirginiń Qorqyt atasy, Alpamysy, Manasy mádenıet salasynda Shyńǵys Aıtmatov bolsa, ulttyq jáne halyqaralyq saıasatta Nursultan Nazarbaev bolyp turǵany anyq emes pe! Ekeýi eki basqa kásiptiń, eki basqa salanyń adamdary bolǵanymen, múddeleri bir - ulttyń tuǵyryn nyǵaıtý, adamzatty ynty­­maq­qa shaqyrý, adamgershilik­ti ulyqtaý. Bárimizge málim, Qyrǵyz­stan­­da parlamenttik saılaý bolsa, úkili partııalardyń ókil­deri Nure­keńe qol berip, batasyn alyp ketýge umtylady. Al endi prezıdenttik saılaý bolsa, ótýge úmiti bar talapker Nure­keńe bir kezdesip ketýdi týys­qandyq, kishilik, ol ǵana emes, saıasatkerlik mindetim dep esep­teıdi. Munyń ózi bizdiń menta­lı­tetimizge, etnostyq ádebimiz ben mádenıetimizge artyq-kemi joq tup-týra keledi. Qandaı is bolsa da, Nurekeń­nen aqyl surap kelgendi eshbir qyrǵyz eshqashan óreskel kór­megen, qaıta syrtynan úndemese de, ishinen jaqtyrary, ol bylaı tursyn, maqtan tutary talassyz. Bul oqıǵany saıasattandyr­maı, kerek bolsa jaı ǵana inisi úl­­ken aǵasyna, túrkitektes elderdiń aqylgóı Kóshbasshysyna aqylyn estip keldi, pikirin bilip keldi dep túsiný kerek.

HH ǵasyrdyń basy men ortasy álemdik saıasatqa Atatúrik, Mao, Cher­chılderdi berdi, HHІ ǵasyr­­dyń basy Nazarbaev syndy tulǵalardy berdi. Azdap romantıkalyq sarynda aıtatyn bolsam, Azııanyń, onymen irgeles materıkterdiń saıa­sı aspanyn kópten beri, tynym­syz, óziniń jumsaq qamqor­­ly­ǵy­­men jylytyp kele jatqan bir kó­gildir NUR bar. Munyń Nursultan Nazarbaev ekenin de sezip turǵanyńyzǵa kúmánim joq. Azııadan sáýle shashqan ja­ryq­tar, olardy óziniń jylýymen jarastyryp, bir tarapqa baǵyt­tap turǵan kógildir NUR - bári bir maqsatty kózdese, álemdegi túsin­beýshiliktiń bári toqtalar edi! Nazarbaevtyń etnostyq egoızmge jeńdirmeı, yrys pen yntymaqta ómir súrý, tynysh­tyq ornatý, jer, sý, aýa jáne aspanymyzdy antropogendik apattardan qorǵap qalý, adam­dardyń adamsha ómir súrý máselelerin ǵalamdyq masshtabta sheshý jónindegi bastamalary iske assa, planetamyzdyń ústindegi úıirilip turǵan sur bulttyń kóbesi sógiler edi. El dilindegi Nureke... Keıingi kezderi «aýyzeki tarıh» degen, etnosotsıologııaǵa jaqyn turǵan ǵylym tarmaǵynyń aryny qatty júrip jatyr. Mine, osy ǵylym baǵytynyń yńǵaıyna salyp, qyrǵyz qoǵamynyń es-aqylynda, elestetýinde Nurekeń týraly neler bar, bir sát zer salyp kóreıik. Meniń elden estip, jınaǵan aýyzeki málimetterime súıensek, Nurekeńniń qyrǵyz eliniń oı-sanasynda ózgeshe obrazynyń somdalǵany talas týdyrmaıdy. Mysaly, birde jumys babymen Sozaq aýdanynyń Chańget degen aýdanyna baryp qaldym. Kóp áńgime estidim, aýyl adam­dary­nyń qara tyrnaǵynan shashy­nyń ushtaryna deıin saıasattanyp ketkeniniń kýási boldym. Qandaı ókinishti! Aqyry túrki elderiniń arasyndaǵy ydyrap bara jatqan týysqandyq baılanys, túrki ólkeleri jáne olardyń keleshegi, basshylary týraly da qyzyqty pikirler - el kózimen qaraǵanda ǵana kórinetin ǵajaıyp nárseler aıtylyp jatty.

Eń sońynda sóz «ázir osy Nazarbaevtan myqtysy joq» degen uıǵarymǵa toqtaldy. Sonda bir aqsaqal: «Nazarbaev ózi bizden, kerki tamǵaly bolady. Onymen jaqyn týysqan, aralasyp júrgen kisiler bar dep estigenmin» demesi bar ma. Onyń sózin aýyl ókimetiniń basshysy Qadyrbek ake de qoshtaǵandaı syńaı kórsetti. Men máseleniń aýjaıyn túsinip turdym - baıaǵy jaqsyny jat kórmegen qart qyrǵyzdyń mináıi mentalıteti! Ol jerde kóp adam osyǵan senedi, osy senimmen ǵumyr keship, Nazarbaev bizden shyqqan dep maqtanyp, uldy, nemereli bolsa, atyn Nursultan dep qoıady eken. Bunyń ózi elge jaqqan jaqsynyń esimin myńdaǵan adamdar alyp júredi, onyń ómirsheń estelikteri túzilip jatyr degen sóz. Onyń obrazy el ańsaǵan ıdealǵa aınaldy degen sóz. Taǵy bir osyndaı oqıǵaǵa Kemınde de kez boldym. Men sóılesken kemındikterdiń kóbi joǵarydaǵy chańgettikterdeı Nazarbaevty kemındik dep esepteıdi eken. Birinen biri estigen málimetterdi alǵa tartyp, aıtylǵan baılamdy shynaıy nıetterimen dáleldep jatysty. Bul jerde de másele bireý, demek Nazarbaev olardyń da óz adamy, jaqyny, týysqany, jerlesi - ıdealy eken. Bul eki oqıǵanyń shyqqan tamyry da bir demekpiz - jaqsynyń jat dep eseptelmeıtini, qazaq pen qyrǵyzdyń kindigi bir egiz el dep sanalatyny. Jaqynda Bishkekte bir sheji­reshi qyrǵyz jigit Nurekeńniń rýy qańdy bolady dep, maǵan qalyń málimetterimen «dálel­dep» berdi. Men de sabyrmen tyńdap, onyń aıtqandaryna sengendeı túr kórsettim, onyń senimin syıladym. Sóıtkenim durys bolypty. Sebebi onyń aıtyp jatqandary ol úshin - senim, men úshin - etnologııa­lyq málimet. Ol jigit te - Nurekeń­di ózim dep eseptegen, jaqsy­ny baýyr sanaǵan qyrǵyzdyń bir ókili. Budan keıin Nurekeń­di jum­ǵaldyqtar saıaq dese, ys­tyq­­kóldikter buǵy dese, esh tańǵalmaımyn. Árbir qyrǵyz aýylynan Nursultan atyn ıelenip júrgen, esimi «Nursultan Nazarbaev sııaqty adam bolsyn, kóshbas­shy bolsyn» degen nıetpen qoıylǵan, seziminiń túkpirinde ǵumyrynyń ıdealy Nurekeń bolyp qalǵan qyrǵyz bala­lary ondap shyǵady. Qyrǵyz­stan­da myńdaǵan jigittiń aty - Nursultan. Demek osynshama shańyraqtyń jáne onyń músheleriniń ıdealy Nursultan Nazarbaev - qazirginiń Qorqyt atasy degen sóz. Meniń óz qaryndasym So­na­ıym da ulynyń atyn Nur­sul­tan dep qoıǵan eken. «Nur­sultan Nazarbaevtaı bolsyn degen tilekpen qoıdyq» dep me­reı­lendi. Ne der eken dep synap: «Jıenimniń esimi qazaq­­­sha bolyp ketipti ǵoı...» dedim. Týys­qan­darymyzdyń bireýi bir qap­taldan: «Qazaq bol­­sa meı­li de... Nursultan Nazarbaev bir ǵana qazaqtiki emes, bári­miz­diki. Qazaqsha eken deısiz, ake. Uly­ńyzdy Erjan dep atady­ńyz, qazaqsha at qoıý jaǵy­nan siz aldasyz» dep otyr­ǵan­dar­dy kúlkige qaryq qyldy. Men sóz­ge jyǵyldym. Negizi qyr­ǵyz­da Erjan degen at óte sırek kez­de­sedi, ushyraspaıdy dese de bolady.

Ulym týǵanda: «Aı­na­la­ıyn Erjanym, Qyrǵyz benen qazaq­qa, Jigit bolyp ber, janym!..» dep, qulaǵyna azan aıtyp, qazaq atyn qoıǵan jaıym bar edi... Nurekeń sonaý Keńes Odaǵy qıraı bastaǵan ýaqyttaǵy sóı­legen sózderimen, istegen isteri­men, Eýrazııa odaǵyn qurýdyń qajet­tiligi jónindegi ıdeıa­lary, qorǵanys, ekologııa másele­lerin birge sheshý týraly usy­nys­tarymen, progressıvti oılary­men eldiń oı-sanasyna shynaıy lıder retinde ornyǵyp qalǵan eken. Sondyqtan da bolar, Qyrǵyzstannyń basyna kún týǵanda ólkeniń problemalaryn Nurekeńniń bedelin paıdalaný arqyly sheshkisi kelgen qyrǵyzdar da bolmaı qoıǵan joq. Asqar Aqaev qansha qalasa da, «Korrýptsııa dopolzla do sedmogo etaja Belogo doma» dep aıqaı salsa da, korrýptsııa­ny aýyzdyqtaı almaı, úıi­shilik basqarýdyń saldarynan máńgirip, qate ústine qate jibe­rip jatqanda bir qyrǵyz: «Nazarbaevqa baryp aıtsaq qaı­tedi...» dep úmittense, endi bir qyr­ǵyz: «Nazarbaev ta kórip turyp, bilip turyp «qoı-áı» dep qoı­sa bolar edi...» dep renjigen sát­ter de bolǵan. Bul senim, bul re­nish, shyndap kelgende, qaıran qyrǵyzdyń Nazarbaevty ózim dep bil­gen­diginiń, oǵan óz taǵdyryn amanat qylýǵa daıar ekendiginiń saıasat­syz, naǵyz eldik belgileri emes pe! Týysqandyq sezim óshpeıdi... Joǵaryda aıtylǵandaı, túrki elderi jaqsy adamdardyń bar­lyǵyn týǵany jáne dosy sanaıdy. Tanymaǵan adamyna da sálem berip, kerek kezde oǵan: baýyr, týysqan, qardesh, gardash, býradar, aǵa, áke, úka, taǵa, naǵashy, áje, qaryndas, sińlim, t.b. týys­qanshylyq sezimdi bildiretin sózdermen qaıyrylady. Mundaı dástúr álemdegi kóp elderge jat jáne olarǵa túsiniksiz. Árbir úlken-kishi adamnan baýyrlyq kóre bilgen túrki adamy bolyp ǵumyr keshý qandaı mártebe!

Týysqanshylyqqa kelgende qyrǵyz ben qazaqtyń jón-jo­syǵy tipti bólek. Muny Nure­keńniń ózi de Qazaqstanda turyp ta, Qyrǵyzstanǵa jasaǵan sa­par­­lary barysynda da san már­te qaıtalaǵan. Budan bir­neshe jyl buryn Nurekeńniń: «Men qyrǵyzdardy ózime sonsha­lyq­ty jaqyn kóremin. Menen keıin Qazaqstannyń basyna qyr­ǵyzdardy mendeı jaqsy bilgen, menshe túsingen kisi kele me, kelmeı me... Týysqandyǵymyzdy nyǵaıtaıyq, jasaýǵa tıis ister bolsa, qazir jasaıyq...» degen maǵynadaǵy sózderi ár qyr­ǵyzdyń esinde. Nurekeń bul sózderdi saıasatker retinde emes, shynaıy qazaq retinde, baýyr retinde, shyn nıetimen, dilimen aıtqan. Jaryǵyn ǵana emes, jylýyn qosa shashady degenniń ózi, bilgenge, mine, osy emes pe! Qyrǵyzdyń turǵan jerden: Tılıńdeı bolgon tılım bar, Dılıńdeı bolgon dılım bar, Karangún bashka túshsó eger, Kaırylyp kelıp kol berer Kazaktan bashka kımım bar? Karap koısom kardym tok, Kórúp koısom kóónúm tok, Karangún bashka túshsó eger, Kaırylyp kelıp kol berer Kazaktan bashka týýgan jok, - dep «yrdap» qoıa beretini de osydan bolsa kerek. Álemde ne bolaryn, planetamyz qaı kúni qandaı minez kórseterin eshkim boljap bile almaıdy. Ne bolsa da ózgermeıtin, ózgerse de óship joq bolmaıtyn bir nárse bar, ol - qyrǵyz ben qazaqtyń bir týǵandyǵy, jaqyndyǵy, birligi. Nurekeń sııaqty tulǵa­myz turǵanda bul jaqyn­dyq bekemdeledi, tereńdeıdi jáne bas­qa qandastarymyzǵa da juǵys­­ty bolady.

Nureke - qyrǵyz úshin ár­daıym qadirli tulǵa, óz kisi­si, arqa-tirek, aqylgóı. Túrki dú­nıesin alar bolsaq, ol - bári­mizdi birlikke shaqyr­ǵan, esh kónermes aqylyn esh­kim­­nen tartynbaı aıtyp tur­ǵan, júrgen-turǵany, kes­kin-kelbeti, kúńirengen qo­by­­zymen aqyldylyqtyń sım­volyna aı­nal­ǵan Qorqyt ata, ózge elder­diń basshylary­nan erek­shelenip tura­tyn, túrki birligi jónindegi oıyn ashyq aıt­qan, týysqan elderdi yntymaqqa shaqyr­ǵan, kózi tirisinde ańyzǵa aınalǵan shynaıy kóshbasshy!

Súleıman QAIYPOV, professor, tarıh ǵylymdarynyń doktory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, Qyrǵyz Respýblıkasy Ǵylym jáne tehnıka jónindegi memlekettik syılyǵynyń, Sokrat atyndaǵy halyqaralyq syılyqtyń laýreaty, Eýropa Rektorlar klýbynyń múshesi