Nıý-Iorktegi qazaq polıtseıi - baspasózge sholý
***
Birneshe kúnnen beri Qazaqstannyń buqaralyq aqparat quraldary Nıý-Iork qalasy polıtseılik departamentiniń ofıtseri, qazaq Danııar Nurtaza týraly jarysa jazyp jatyr. Danııar AQSh-tyń gazet-jýrnaldary úshin de qaharmanǵa aınalǵan jigit. Sebebi, ol bir jyl buryn metro stansasynyń janynda tolǵaǵy qysqan kelinshekti aman-esen bosandyryp alǵan edi. Búgin «Egemen Qazaqstan» gazeti «Esquire.kz» saıtynda shyqqan Danııardyń suhbatyn aýdaryp berip otyr. Danııar Nıý-Iork polıtsııasyna jumysqa ornalasý ońaıǵa soqpaǵanyn aıtady. Bul oqıǵa 4 jylǵa sozylǵan edi. Basynda Danııardyń aqyl-oıyn tekserip, psıhologııalyq testten ótkizipti. Emtıhandardy jaqsy tapsyrǵan Danııar dene shynyqtyrýdan da kóp synaq tapsyrǵan. Oǵan «eger júgire almasań - qujatyńdy tapsyrmaýǵa da bolady dep birden aıtqan eken. «Budan 13 jyl buryn, 2002 jyldyń sáýirinde kenje inim mektepti bitire sala biz búkil otbasymyzben AQSh-qa qonys aýdardyq. Іnim 17-de, men ol kezde 20 jasta bolatynmyn. Іnim AQSh-ta, Kolýmbııa ýnıversıtetinde oqyǵysy keldi. Otbasymyz óte uıymshyl. Sol sebepten de bárimiz túp kóterilip birge keldik. Biz almatylyq ádepki otbasy bolatynbyz. Úsh bólmeli qarapaıym páterde turdyq. Men Almatydaǵy ýnıversıtettiń 3-kýrsynda oqyp júrgenmin. AQSh-qa ketetin bolǵan soń, oqýymdy tastaýǵa týra keldi. Alǵashynda Braıton-Bıchtegi beınesalonǵa ornalastym. Onda bir apta istedim. Ol jerde beınekassetalardy prokatqa berýmen aınalysatyn. Klıentterdiń bári orys tildiler. Bos ýaqytymda aǵylshyn tilin ózdiginen úıretýshini ashyp, sony oqı berdim. Árbir sózdi, áldebir sóz tirkesterin este saqtap qalýǵa tyrystym. Mektepte nemissheni oqyǵandyqtan, aǵylshynsha múldem bilmeıtinmin. Tipti, atym kim jáne jasym qanshada ekendigin de aıta almaıtynmyn. Munda kelgen soń úsh kúnnen keıin ákemizdiń júrek talmasy ustady. Ol ishtegi ýaıymyn bizge baıqatpaǵanymen, bastan keshken jaǵdaıdyń bári oǵan aýyr tıgen eken. Men gospıtalge keldim, biraq til bilmegendikten ákemdi taba almaı qoıdym. Tipti, orys tildi meıirbıkelerdiń ózderi oryssha túsinbeıtindeı syńaı tanytty. Bizdiń saqtandyrý qaǵazymyz joq edi. Áıtkenmen, AQSh-ta tipti, adamnyń saqtandyrýy joq bolǵan jaǵdaıda da siz medıtsınalyq kómek alýǵa quqyly ekensiz. Ákemizdi emdep, saýyqtyryp shyǵardy. Sóıtip, densaýlyq saqtaý júıesi týraly alǵashqy áserimiz jaǵymdy bolyp shyqty. Olar naýqasty saqtandyrýsyz, qajetti qujattarsyz, qolyndaǵy qazaqstandyq tólqujatymen-aq aıaǵynan tik turǵyzdy. Mamamyz munda kelgen soń týǵan eldi ylǵı ańsap júretin boldy. Elge bir baryp qaıtsam degen armanyn aıta beretin. Qazir densaýlyǵy eptep syr bere bastady. Degenmen, Qazaqstanǵa báribir baryp qaıtamyn degen oıynan qaıtar emes. Ákem Qazaqstanǵa baryp ta keldi. Sonda men ol úshin qatty ýaıymdadym. Óıtkeni, ketkennen keıin Qazaqstanǵa alǵash ret ózim ushyp barǵanymda aǵyl-tegil jylap, tynysym toqtap qala jazdaǵan-dy. Tipti, Astanaǵa barǵannyń ózinde. Buryn ol qalamen tanys emes edim. Sondyqtan, ol jerge taban tireý maǵan sál de bolsa jeńilirek bolǵan sııaqty. Bul 2007 jyl, demek, bizdiń ketkenimizge bes jyl tolǵan edi. Osy bes jyl otbasymyz úshin óte aýyr kezeń boldy. Amerıkada bolǵan alǵashqy eki-úsh jyldyń qıyndyǵy moraldyq turǵydan da, basqa jaǵynan da áli kúnge deıin esimizden ketpeıdi. Men - qazaqpyn. Qazaq bolyp týdym, solaı bolyp qalamyn. Qaı jaqta ómir keshsem de, úıimniń qaıda ekenin, balalyq shaǵym qaıda ótkenin báribir umytpaımyn. Daıashy bolyp istep júrgenimde bir myqty jigitter keldi. Olar meniń Qazaqstannan kelgenimdi bilip, qasyma kelip, qushaqtap, ekeýi de jylap jiberdi. Bul aǵaıyndy jigitter Qyzylordadan kelgen evreıler eken. Olar munda 10 jasynda kelipti. Týǵan úıimiz Qyzylorda deıdi. Ózderiniń osynda bar jaǵdaıy jasalǵan, Manhettenniń ortalyǵynda ilkimdi bıznespen aınalysady. Biraq shalshyq, shań bolsa da, ózderi týyp-ósken Qyzylorda olar úshin týǵan el, óz Otany dep sanalady. Tipti, qazaq emes ekenine qaramastan, Qazaqstandy olar ózderiniń atamekeni dep esepteıdi»,-degen uzaq suhbatynyń arasynda. Nıý-Iorktegi qazaq batyry týraly tolyǵyraq «Egemen Qazaqstan» gazetinde jaryq kórgen «Nıý-Iorktegi qazaq polıtseıi» atty maqaladan oqı alasyzdar.
Sondaı-aq, bas basylym búgin jany jomart Nııaz Súndetálıev týraly jazady. «Nııaz Súndetálıev 5,5 mıllıon teńgeni qaıyrymdylyq qoryna aýdardy. Adamzat balasyn súıý úshin adamnyń on eki múshesiniń saý bolýy tipti de mindetti emes eken. Muny óziniń múbárak isimen Nııaz Súndetálıev esimdi 26 jastaǵy qaraǵandylyq jigit taǵy bir márte dáleldep berdi.
Nııazdyń ózi osydan tórt jyl buryn aýyr jaraqat alyp, múgedekter arbasyna tańylǵan bolatyn. Sol kezde jap-jas jigittiń basyna tóngen baqytsyz jaǵdaıǵa shyn qynjylǵan dostary men týystary túrli aktsııalar men fleshmobtar uıymdastyryp, qarjy jınastyrǵan. Al búgingi kúni Nııaz bolsa, elimizdiń túkpir-túkpirindegi qaıyrymdy jandardan kelip túsken sol qomaqty qarjy - 5 mıllıon 584 myń 504 teńgeni Arýjan Saıynnyń «Meıirimdilik» erikti qoǵamy» qorynyń esep-shotyna aýdaryp jiberdi»,-dep jazady basydym. Bul týraly tolyǵyraq «Ózi - múgedek, júregi - jomart» atty maqaladan oqyńyzdar.
***
«Búgingi tańda qoǵamda ekonomıkaǵa, bızneske degen qyzyǵýshylyq basym» dep jazady «Aıqyn» respýblıkalyq gazeti. ««Daǵdarys qaı kezeńde de tek qaýip-qater ǵana emes, jańa múmkindikter kózi» (N.Nazarbaevtyń «Qazaqstan jańa jahandyq naqty ahýalda: ósim, reformalar, damý» atty Qazaqstan halqyna Joldaýy). Bul munaı, túrli paıdaly qazbalardy satýdan túsetin qarjyǵa senip jaıbaraqat jata berý degen sóz emes. Bizge ekonomıkany turaqtandyrýdyń basqa jolyn izdeýdi qajet etedi. ıAǵnı jasyrynyp jatqan mol múmkindiktiń basty kózi - adamı kapıtaldyń iske qosylatyn kezi jetti. Ol úshin kásipkerlikke qabiletti azamattardy tartý, iskerlikke úıretý, olardyń boıyndaǵy erekshe qasıetin oıatý qajet. Sonda ǵana biz kóptegen otbasynyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartyp qana qoımaı, eldiń ál-aýqatynyń kóterilýine áser etemiz. Óz kásibimen aınalysqysy keletinder sany artýda. Árıne, kez kelgen kásipti bastaýdyń alǵashqy joly - ol týraly tolyq ári shynaıy aqparat alý qajet. Biraq sol kásipti bastaǵysy keletinder qazaq tilindegi sapaly aqparatqa qalaı qol jetkizedi? Osy salalardy damytýdyń bir quraly retinde qazaq tilin qalaısha tıimdi qoldanýǵa bolady?» degen suraqtarǵa jaýap izdep otyr basylym. Bul týraly tolyǵyraq «Aıqyn» gazetinde jaryq kórgen «Memlekettik til bıznestiń tiline aınala ma?» atty maqaladan oqı alasyzda.
***
Al «Ekspress K» gazeti búgingi sanynda Astanada júrgen nemis týrısteriniń qyzyqty eksperımenti týraly jazady. Nemis týrıster tipti eksperımentterin vıdeoǵa túsirip, ıýtýb jelisine shyǵarǵan eken. Rolık eksperımentten góri, Qazaqstannyń Astanasy týraly tamasha beınebaıanǵa uqsaıdy. (https://www.youtube.com/watch?v=sLd2djQ1hEs). Jalpy, týrıster talaı ǵalym áli naqty dálelin usyna almaı otyrǵan qubylys - aıazǵa shashylǵan ystyq sý sýyq sýdan qaraǵanda nege lezde qatyp qalady degen suraqtyń jaýabyn izdegen. Bul týraly tolyǵyraq «Ekspress K» gazetindegi «Astanınskıı eksperıment» atty maqaladan oqyńyzdar.