N. Nazarbaev týraly «JZL» serııasynan jańa kitap jaryq kórdi

ASTANA. QazAqparat - Máskeýdegi «Molodaıa gvardııa» baspasynan QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev týraly «JZL» serııasynan jańa kitap jaryq kórdi. Osyǵan oraı «QazAqparat» «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarııalanǵan tolǵanysty oqyrman nazaryna usynyp otyr.

***

Ǵumyrnama ǵıbrattary

Nursultan Nazarbaev týraly «JZL» serııasynan jaryq kórgen kitapty oqyǵannan keıingi tolǵanys

Senim

Aınalasy eki aıdyń ishinde basylymǵa jazylymnyń jaıyn qamdaýmen elimizdiń barlyq óńirlerinde túgeldeı bolyp shyqtyq. Birer oblysqa eki retten barýǵa da týra keldi. Oqyrmandarmen kóptegen kezdesýler ótkizildi. Ákimdermen ábden áńgimeleskenimiz taǵy ras. Sol júrisimizdiń nátıjesi de, shúkirshilik, jaqsy bolǵaly tur. Aldyńǵy kúni, ıaǵnı 28 jeltoqsanda oblystardaǵy menshikti tilshilerimizden túsken málimetterdiń ózi gazet taralymy qazir-aq 200 myńdyq mejeni erkin eńsergenin kórsetedi. «Qazposhta» qaptyń túbin qaqqanda, buǵan deıin esepke alynbaı kelgen «Evrıka press», «Nomad press», «Ernur press», «Alash press», «Evrazııa press», «Kazah press» sııaqty seriktestikter jan-jaqtan júrgizgen jazylymdy qosqanda jeltoqsannyń sońǵy kúnderinde keler jylǵy oqyrmandar qataryna shamamen on myńdaı, keıde tipti odan da kóp san qosylatynyn tájirıbeden jaqsy bilemiz. Oqyrmandarmen kezdesýler jylda uıymdastyrylady. Oqyrmandardy gazetke jazylýǵa nasıhattaý jylda júrgiziledi. Sonyń ózinde de bıylǵy jazylymnyń jaıy basqashalaý bolar-aý, jurtshylyqtyń kóńil-kúıi ózgerer-aý dep oılaǵanbyz. Nege basqashalaı bolmasyn, nege kóńil-kúı ózgermesin, eger san túrli sebepterge, sonyń ishinde munaı men gazdyń, metaldyń barlyq túrleriniń baǵasy quldyrap túsip ketýine baılanysty eldiń eksporttyq áleýeti ájeptáýir álsirese, bıýdjet kirisi 40 paıyzǵa azaısa, eger memleket qarjy jetimsizdigin naqty sezinip otyrsa, sodan baryp kóp aqshany qajet etetin kúrdeli qurylystardyń birazy qazirshe salynbaı qoıa turatyny, tipti qurylysy bastalyp qalǵan nysandardyń da birazy toqtatyla turatyny, qysqasy kórpege qaraı kósilýge týra keletini ashyq aıtylyp jatsa? Joq, olaı emes. Halyqtyń kóńil-kúıi ózgermegen. Shúkirshiligi - sol shúkirshilik. Táýbeshiligi - sol táýbeshilik. Dastarqany - sol dastarqan. Qudalyǵy - sol qudalyq. Toıy - sol toı. Tipti, teńge baǵamynyń ózgerýi de shetelden taýar tasıtyn az aǵaıynnan basqanyń ýaıy­myna aınala qoımaǵan. Sonda ne, halyq qazirgi jaǵdaıdyń kúrdeliligin onsha túsinbeı otyr ma? Joq, túsinip otyr. Álemdik daǵdarystyń bul tolqyny burynǵylardan qatty soǵatynyn, ekpini birneshe jylǵa jetetinin bilip te otyr. Túsine tura, bile tura eńsesin bıik ustap otyr. Eń ári barǵanda «Kóppen kórgen uly toı» dep otyr. Osyndaı jaǵdaıda da halyqty áleýmettik qoldaý saıasaty jalǵasyp jatqanyna, bıýdjet qyzmetkerleriniń, muǵalimderdiń, dárigerlerdiń jalaqysy ortasha eseppen alǵanda úshten bir bólikteı ósetinine razylyǵyn aıtyp otyr.

Nege bulaı? Sebep kóp. Qaı iske de keńdikpen, sabyrmen, tózimdilikpen qaraıtyn qaıran halqymyzdyń dalalyq dara danalyǵy bir sebep. Jaratqan Iemizdiń qazaqtyń jeriniń astyn da, ústin de qymbat qazynaǵa toltyryp qoıǵan jomarttyǵynyń arqasynda qolymyz jetip otyrǵan baılyqqa sený bir sebep. Bir úıdiń balasyndaı, bir qoldyń salasyndaı tatý-tátti turyp, berekeli tirshilik quryp jatqan halyqtyń ýaqyt synynan ótken dostyǵyna, birlik bar jerde tirlik bolatynyna sený bir sebep.

Sebepterdiń sebebi - Qazaqstan halqynyń Elbasyna senimi.

Halyq Nursultan Nazarbaevtyń eldi budan da qıyn, budan da kúrdeli jaǵdaılardan alyp shyqqanyn, abyroı­men alyp shyqqanyn jaqsy biledi. Sodan da álemdik daǵdarys daýylynyń bastapqy tolqyndary boı kótere bastaǵannan-aq etek-jeńdi qymtaýdy oılastyrǵan halyq Elbasynan kezekten tys Prezıdent saılaýyn ótkizýdi, óziniń daýysqa túsýin surady, aqyr aıaǵynda tipti talap ta etti. 2015 jylǵy Prezıdenttik saılaýda Qazaqstan halqynyń óziniń kemeńgerligin búkil álemge áıgilegeni, el birligine beriktigi men kemel keleshekke senimin kórset­keni, saılaýǵa bir kisideı (95,21 paıyz) qatysyp, bir adamǵa bir kisideı (97,75 paıyz) daýys berý arqyly yntymaq­shyl­dyqtyń, aýyzbirliktiń ǵajaıyp úlgisin tanytqany, Elbasynyń ınaýgýratsııa rásiminde tolqı, tebirene turyp: «Ómirin halqynyń baqyty jolyna arnaǵan janǵa budan zor qurmet bolmaıdy. Men úshin el seniminen asqan mártebe joq, sol senim­di aqtaýdan artyq baqyt joq. Sol sebepti, men Qazaqstannyń jarqyn bolasha­ǵy jolynda qandaı táýekelge de daıyn­myn» dep aıtqany barshaǵa belgili. Son­dyq­tan da, Elbasyna sengen, elim degen Er­diń sońynan ergen, eki tizgin, bir shylbyr­dy qolyna bergen halqymyz aldan tosar qıyndyq­tarǵa qasqaıa qarsy qarap tur. Bul belesten qaıta shıryǵyp, shynyǵyp shyǵatynyna senip tur.

Bedel

El senimin kúsheıtetin sebepterdiń biri - Nursultan Nazarbaevtyń búkil álem aldyndaǵy bıik bedeli. Osydan biraz buryn Maqat Sadyqtyń «Qazaq­stan» arnasyndaǵy «Siz ne deısiz?» atty avtorlyq baǵdarlamasyna shaqyryl­ǵan­byz. Sonda sózdiń bir retinde Elbasynyń dúnıe dıdaryndaǵy oqshaý ornyna mysal retinde myna jaıdy aıtyp edik. Jaqsylyq kóbeıgen saıyn, ıgilik kelgen saıyn bárine boıymyz úırenip barady. Bári de osylaı bolýǵa tıistideı kórip baramyz. Mysaly, Aqorda saıtyna AQSh Prezıdenti Barak Obamanyń óz bastamasy boıynsha Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa telefon soqqany, áńgime barysynda Qazaqstan - AQSh qarym-qatynastarynyń jaı-kúıi qozǵalǵany, oǵan qosa Ýkraınadaǵy daǵdarysty jaǵdaı talqylanǵany, bizdiń Elbasymyzǵa osy ahýaldy retteýge atsalysý jóninde ótinish aıtylǵany týraly shaǵyn habar ilindi, ol keshke telearnalardan berildi, tańerteń gazetterde jarııalandy. Soǵan qarap «Obama Nazarbaevqa telefon soǵypty ǵoı» dep qana qoıa salatyndarymyz da az emes aramyzda. Al baǵasyn bilgen adamǵa AQSh-taı uly eldiń basshysynyń táýelsizdik alǵanyna shırek ǵasyr da tolmaǵan, nebári 17 mıllıon ǵana halqy bar, ekonomıkasy áli de shıkizat baǵasyna táýeldilikten qutyla qoımaǵan jas memlekettiń basshysyna ózi habarlasyp, Qazaqstannyń álemdik qaýipsizdikti nyǵaıtý isine jumsaǵan kúsh-jigerin joǵary baǵalaýy, Nursultan Nazarbaevtyń halyqaralyq arenadaǵy bólekshe bedelin, syrtqy saıasattaǵy orasan tájirıbesin, dıplomatııalyq darynyn adamzatty alańdatyp turǵan úlken daýdy sheshýge jumsaýyn, ıaǵnı Ýkraınadaǵy qaqtyǵysty beıbit jolmen sheshý isine atsalysýyn suraýy búkil memlekettiń mártebesin ósiretin, árqaısymyzdyń mereıimizdi tasytatyn jaı. Memleket basshysynyń Ýkraınanyń ońtústik-shyǵysyndaǵy bitimge ákelgen belsendi qyzmetine keıinnen búkil álem kýá boldy. Bul jóninde Nurlan Onjanovtyń bıyl Astanadaǵy «Folıant» baspasynan shyqqan «Bitimger. Dıplomat jazbalary» atty kitabynda jan-jaqty aıtylǵan.

Nursultan Nazarbaevtyń qazirgideı kúrdeli kezde Qytaıǵa barsa da, An­glııa­ǵa barsa da, Frantsııaǵa barsa da mıllıard­taǵan ınvestıtsııalarmen, kóptegen iri jobalar jónindegi memorandýmdarmen oralyp júrýiniń basty sebebi de búkil álem aldyndaǵy sańlaq saıasatker, senimdi basshy retindegi asqan abyroıynda jatyr.

Asqan abyroı árqıly jaǵdaıda tanylady. Sonyń biri - berik brendke aınalǵan uǵymdar aıasynda ulyqtalý.

Berik brendterdiń biri - «JZL». Osy­laı aıtylady. Bireýge «Jızn zamecha­telnyh lıýdeı» serııasynyń kitap­tary» dep ejikteı sóıleý jón biletin adam­nyń kóńiline keler edi. 1890-1924 jyldary F.F.Pavlenkov baspasy bastap, 1933 jyly Maksım Gorkıı bastamashylyǵymen qalpyna keltirilgen, 1938 jyldan beri «Molodaıa gvardııa» baspasy shyǵaryp júrgen bul serııaǵa keıipker bolyp ený, shyn mánisinde, tarıhqa ený. Onyń aıasynda osy 125 jyldyń ishinde basylǵan jalpy taralymy 100 mıllıon danany quraıtyn 1400-den astam kitapta arǵy-bergide adamzat tarıhynda iri izin qaldyrǵan, adamzat balasyn iri isimen tań qaldyrǵan tulǵalardyń bári de qamtylǵan deı alamyz. Bul serııa kitaptarynyń ózindik beti qalyptasqan, bári de ómirbaıandyq derekterdi jolymen, jónimen, qısynymen keltire otyryp, ónegeni alǵa tartady. Olardyń oıy ornyqty, sózi salmaqty, deregi dáıekti, berer baǵasy baıypty. «Bir kem dúnıe» degendeı, serııanyń atyna taǵylar jalǵyz aıyp tek ómirden ótken jáne ómirden ótkenine biraz bolǵan adamdar jaıynda ǵana jazatyndyǵy edi. «Sonda qalaı, búgingi tańdaǵy adamzattyń eren perzentteriniń eńbegi kezinde elenbeı qala bere me?» degen syńaıda syn aıtylyp ta qalatyn. Osydan on jyl buryn «Molodaıa gvardııa» sol túıindi de tamasha tarqatty: bizben zamandas asa iri tulǵalar týraly áńgimeleıtin «JZL: bıografııa prodoljaetsıa» degen atpen kitaptar shyǵara bas­tady. Osy jyldarda «Ómirbaıan órilýde» atymen Evgenıı Prımakov, Vladımır Pýtın, Fıdel Kastro, Jerar Deparde, Mıhaıl Kalashnıkov, Margaret Tetcher (2010 jyly), Gabrıel Garsıa Markes (2012 jyly) sııaqty atyn búkil álem bi­letin biregeı tulǵalardyń ómiri jaıynda kitaptar jarııalandy. Ózimizdiń qolymyz jetkenderdi ǵana aıtyp jatyrmyz.

Jaqyn kúnderde bizge Máskeýden osy serııamen shyqqan «Nursultan Nazarbaev» atty kitap kelip tústi. Avtorlary - Valerıı Mıhaılov pen Taıyr Mansurov. Saıası ǵylymdar doktory, eýrazııalyq ıntegratsııa jáne Qazaqstan - Reseı qarym-qatynastary týraly birqatar kitaptardyń avtory, kóptegen jyldar boıy Qazaqstannyń Reseı Federatsııasyndaǵy elshisi, Soltústik Qazaqstan oblysynyń ákimi, EýrAzEQ Bas hatshysy, Eýrazııa ekonomıkalyq komıssııasynyń energetıka jáne ınfraqurylym jónindegi alqa múshesi (mınıstr) qyzmetterin atqarǵan Taıyr Mansurovty oqyrmandarymyz jaqsy bilýge tıis. Kózi qaraqty qazaq Valerıı Mıhaılov esimine de qurmetpen qaraıtyny anyq. Halqymyzdyń shamamen úshten birindeıin baýdaı oryp túsirgen 30-shy jyldardaǵy alapat asharshylyq týraly tuńǵysh kitapty («Hronıka velıkogo djýta») jazǵan avtor osy V.Mıhaılov. Onyń bul derekti eńbegi Qazaqstannan ózge elderde (Reseı, Germanııa, Ulybrıtanııa) 9 ret basylǵanyn aıtýdyń ózi jetkilikti. V.Mıhaılovtyń «JZL» serııasyna kitap jazý jóninde tamasha tájirıbesi bar. Ol osy serııadan shyqqan «Lermontov», «Boratynskıı» kitaptarynyń avtory. «Lermontovty» oqydyq. Qazaqstandyq avtordyń aqyn ómirinen sonshama derekke qol jetkizgeniniń ózine qaıran qaldyq. «Boratynskıı» qazirshe qolymyzǵa tıe qoıǵan joq. Baspasózde jarııalanǵan pikirler óte joǵary ekendigin kórdik.

Tulǵa

Ataqty baspanyń bizdiń Elbasymyzǵa osynshalyq yqylas túsirýiniń ózindik tarıhy bar. Nursultan Nazarbaevtyń «Ádilettiń aq joly» («Bez pravyh ı levyh») degen kitaby osy baspadan sonaý 1991 jyly, Táýelsizdikke deıin-aq shyqqan bolatyn. «Elimizdegi qazirgi saıası jetekshilerdiń arasynda bizdiń tańdaýymyz nege Nursultan Ábishuly Nazarbaevqa túskenin aldyn ala túsindirip jatýdy qajet dep sanamas ta edik. Biraq ol nárseniń basy ashyq, munyń sebebi, Sovettik Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentiniń óz respýblıkasynda da, búkil elimizde de, shetelde de keńinen tanymal bolyp otyrǵandyǵynda ǵana emes (Sóz reti kelgende aıta keteıik, onyń halyq arasynda jáne túrli saıası kúshter arasynda ıe bolǵan joǵary reıtıngine óziniń memlekettik qyzmetin Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy mindetimen ushtastyra júrgizýi kedergi jasap júrgen joq). Keńinen tanymal bolýdyń da túr-túri bar ekeni aıdaı anyq nárse. Bizdiń kózqarasymyz boıynsha, eń jaman nárse - keńinen tanymal bolýdyń qara bastyń qamyn jeýge aınalyp ketýi. Ondaı kezde maqsatqa jetý úshin kez kelgen quraldy paıdalanýdy aqtap alatyn belgili zań kúshine enbeı tura almaıtyny sózsiz. Al naǵyz keńinen tanymal bolý degenimiz árqashan ózge maqsattarǵa, adam úshin óziniń jeke basynyń «meninen» meılinshe joǵary turatyn teńdesi joq asyl qasıetter mán-maǵynasyna aınalatyn abzal maqsattarǵa udaıy talpynýdyń nátıjesi bolyp tabylady», dep jazǵan edi baspa kitaptyń kirispesinde. Baspanyń: «Saıasattyń alabajaq aspanynda onyń juldyzy úmittiń nuryn shashady» («Na pestrom polıtıcheskom nebosklone ego zvezda ızlýchaet svet nadejdy») dep sol zamanda-aq jazǵanyna búginde qaıran qalmasqa qaıran joq.

Eń aldymen aıtarymyz - kitap avtorlarynyń keıipkerdiń el ómirindegi, Eýrazııalyq keńistiktegi, álemdik aýqymdaǵy ornyn, salmaǵyn, atqarar rólin dál baǵamdaı biletindigi. Shyn mánisinde, ózińmen bir aýany birge tynystap júrgen zamandasqa belgili bir araqashyqtyqtan qaraı alý ońaı da emes. Durysy - qıyn-aq. «Tarıhtan myna jaı jaqsy belgili: óziniń eren tulǵalaryn, halyqtardyń, elder men búkil adamzat qoǵamdastyǵynyń jasampazdyq jolyn aıqyndaıtyn eń jarqyn qaıratkerlerin ýaqyttyń ózi izdep tabatyn sııaqty. Ondaı eren tulǵalar tarıhı úderiske erekshe qajet bolǵan tusta der kezinde shyǵady» (5-bet) dep bastalatyn kitap ár halyq óz taǵdyryn ózi jasaıtynyn, óz tarıhynyń eń qıyn, betburysty belesterinde qoǵamdy basqarýǵa jáne ony aldan shyqqan máselelerdi sheshýge jumyldyrýǵa ǵana emes, sonymen birge halyq taǵdyryn erekshe qýatpen, barynsha tolyq túsinýge, onyń búkil negiz-arqaýyn, rýhanı, materıaldyq turǵydaǵy tereńdigin paıymdaýǵa, tarıhı, saıası, ekonomıkalyq, mádenı keleshegin kóre bilýge de qabiletti kósemderdi ortasynan alyp shyǵa alatynyn aıtady. Nursultan Nazarbaev óziniń tarıhı mıssııasy bolashaqqa umtylǵan jańa, táýelsiz Qazaqstandy qalyptastyrý, qurý, ornyqtyrý, damytý, órkendetý ekendigin jasampaz saıasatker retinde áý bastan barynsha baıyptaı alǵan baqytty basshy. «Saıasattyń bıik paryzy mıllıondaǵan adamdardyń taǵdyry úshin jaýaptylyqty túsine bilýde», deıdi Nursultan Ábishulynyń ózi.

Konfýtsııge telinetin, «Ózgerister ýaqytynda ómir súrgir!» delinetin qytaı qarǵysy bar. Bizdiń Elbasymyz sol sózdiń ózin alǵysqa aınaldyra alǵan adam. Qazaqstan - ózgerister ýaqytynan utysqa shyqqan memleket. Nazarbaev - ózgerister ýaqytyndaǵy alasapyrandy ult tarıhyndaǵy uly beleske aınaldyra alǵan adam. Nazarbaev ózgerister ýaqytynda ómir súrip qana qoıǵan joq, Nazarbaev jańa memleket qurýdy ózgerister ýaqytynda bastady. «Keńes ımperııasynyń qulandylarynda paıda bolǵan jańa memleketter basshylarynyń arasynda bulǵaq kezeńiniń synyna shydas bergender az bolǵanyn bárimiz bilemiz. Talaılardyń sol salmaqtan beli qaıysyp ketti. Burynǵy derjavanyń aýmaǵynda óńirlik jáne azamat soǵystarynyń órti burq ete qaldy, qaqtyǵystar oryn aldy, ekonomıka men mádenıettiń kúrt quldyraýy bastaldy. Jappaı jumyssyzdyq, óndiristiń turalaýy, qaıyrshylyq keshe ǵana qalypty ómir súrip jatqan myń-myńdaǵan adamdardyń ómirin tas-talqan etip, kúnkóris úshin azapty kúreske aınaldyrdy. Munyń bári negizinen ámirshilerdiń saıası syǵyrlyǵynyń, dármensizdiginiń, erik kúshi kemdiginiń jáne biliksizdiginiń tikeleı saldarynan bolyp edi» deıdi avtorlar. Nursultan Nazarbaev týraly kitapta dál osy jaılardy aldymen basyn asha aıtyp alý kerek. Óıtkeni, Nazarbaev memleket qurýdy san ǵasyr boıy ımperııa bolyp kelgen Reseıdiń jerinde, sonaý 1945 jyldan beri Birikken Ulttar Uıymynyń múshesi bolyp kelgen, ónerkásibi órkendegen Ýkraına men Belorýssııanyń jerinde nemese sońǵy handyǵy HH ǵasyrdyń 20-shy jyldarynda ǵana qulatylǵan Ózbekstannyń jerinde bastaǵan joq. Nazarbaev memleket qurýdy sol memlekettiń atyn ıelenetin ult sol eldegi halyqtyń 40 paıyzyna da jetpeıtin jerde bastady. Bul shyn máninde, qııamet-qaıym is bolatyn. Osynyń bárine bir adamnyń qalaı shydaǵanyna, osynyń bárin bir adamnyń qalaı atqara alǵanyna tipti aqyl jetpes­teı. Biraq, dál solaı boldy. Ol bárin de jasady. Eldi tynyshtandyrdy. Júıeni aýystyrýǵa kiristi. Naryqty engizdi. Syrttan ınvestıtsııa súırelep, ishten jekeshelendirý júrgizip, turalap qalǵan óndiriske jan bitirdi. Ótpeli kezeńdegi qıyndyqtardan eseńgireı jazdaǵan halyqtyń esin jıǵyzdy. Aıaǵynan turǵyzdy. Eldiń eńsesin kóterdi. Kóp tildi, kóp dindi eldi bir dildi elge aınaldyra aldy. Memlekettiń shekarasyn shegendedi. Taspen emes, dospen shegendedi. Óz qolyna ózi túsip turǵan alapat qarýdan - atom bombasynan ózi bas tartyp, ajdahanyń aranyna óz qolymen qum quıdy, sóıtip, adamzat tarıhynda jalpy qarýdan bas tartqan birinshi basshyǵa aınaldy, óziniń elin jahandyq ıadrolyq qaýipsizdikke naqty bet burǵan tuńǵysh elge aınaldyrdy, búkil álemge úırenerlik úzdik úlgi kórsetti. Qazaqstandy tuńǵysh ret azııalyq memleket, tuńǵysh ret TMD memleketi, tuńǵysh ret halqynyń negizgi bóligi musylman dinin ustanatyn memleket, tuńǵysh ret túrkitildes ult uıystyryp otyrǵan memleket Eýropaǵa tóbe bı bolatyndaı - EQYU-ǵa tóraǵalyq etetindeı jaǵdaıǵa jetkizdi. Eldiń etektegi basyn tórge jetkizdi. Elin álemdik qarjy daǵdarysynyń qyspaǵynan bir ret emes, eki ret emes, úsh ret alyp shyqty.

Kitapta osynyń báriniń bastaýy Nursultan Nazarbaevtyń ǵumyrynyń o bastan ǵıbrattylyǵynda jatqandyǵy kelisti kórsetilgen.

Ǵumyr

«Bul serııa kitaptarynyń ózindik beti qalyptasqan, bári de ómirbaıandyq derekterdi jolymen, jónimen, qısyny­men keltire otyryp, ónegeni alǵa tartady», dedik joǵaryda. Munda da solaı, árıne. Kitap keıipkerdiń balalyq sha­ǵyn baıandaý­dan, ósken ortasyn áńgimeleýden bastalady. Ájesi Myr­za­balanyń nemeresine Nursultan dep nur­ly da syrly at qoıýy, ata-anasy Ábish pen Áljannyń jan jarastyǵy, ómir boıy qajymaı-talmaı eńbek etýi, qara tanymaǵan Ábishtiń san túrli jemis aǵashtaryn býdandastyryp, bir butaqqa alma, bir butaqqa almurt ósirip qoıatyn qasıeti, Nursultan Ábishulynyń ózi «kesek-kesek kesip sóıleıtin, tilip aı­tatyn adam edi» dep eske alatyn anasy Ál­jannyń asyl qasıetteri tamasha ashylǵan.

Kitap taraýlarynyń ataýlarynyń ózi shymyr da jumyr. «Alataý» dep atal­ǵan alǵashqy taraý «Rodom ız detstva», «Istokı», «Dom», «Nezabyvaemoe», «Ýsh­konyr», «Shkola», «Vypýsknoı klass» degen sııaqty shaǵyn taraýshalar­men ilgeri umtyldyryp otyrady. Biz bul kitapta avtorlardyń ózimizge jaqsy belgili derekterdi talaı tusta áńgimeleıtinine túsinistikpen qaraýǵa tıispiz. Óıtkeni, «JZL» serııasy eń aldymen beri qoıǵanda TMD keńistigindegi oqyrmandarǵa, árirek barǵanda dúnıe júzindegi belgili dúkender, kitaphanalar arqyly álem oqyrmandaryna taraıtynyn este ustaý jón. Kitap tek orys tilinde jarııalanǵannyń ózinde de solaı bolady. Al onyń keıinnen (bálkim, tolyqtyrylǵan, jańartylǵan nusqasy) ózge tilderge de aýdarylatynyna senemiz. Biz osy maqalany jaza otyryp «Molodaıa gvardııa» ashyq aktsıonerlik qoǵamynyń bas dırektory V.F.ıÝrkınmen telefon arqyly tildesken bolatynbyz. Sonda Valentın Fedorovıch: «Nursultan Nazarbaevtyń ómirbaıanyn jaryqqa shyǵarý bizdiń baspamyz úshin úlken mereı. Men ol kisimen «Bez pravyh ı levyh» dep atalatyn alǵashqy kitaby shyqqan kezden beri tanyspyn. Onda Nursultan Ábishuly el ydyrap jatqan tustaǵy jappaı berekesizdik pen qaterli qubylýlar kezinde ádiletten taımaıtyn, tańdanarlyqtaı realıstik pozıtsııasyn negizdegen bolatyn. Jańa kitapta Nursultan Ábishulynyń bólekshe ómir joly men Qazaqstandy túbegeıli jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan aýqymdy memlekettik qyzmeti, onyń syrtqy saıasattaǵy barsha jurt moıyndaǵan tabystary tyńǵylyqty ári tolyq ashylǵan. Biz bul basylymdy AQSh Kongresiniń kitaphanasyna, sondaı-aq, Ulybrıtanııanyń, Germanııanyń, Italııanyń, Ispanııanyń, basqa da elderdiń tanymal kitaphanalaryna jiberemiz. Árıne, Reseı men TMD elderiniń kitaphanalary, sondaı-aq, ortalyq gazetter, jýrnaldar, televıdenıe mundaı mańyzdy basylymmen birinshi kezekte qamtamasyz etiletin bolady», dedi.

Kúres

Nursultan Nazarbaevtyń búkil ómir jolyn bir-aq sózben sıpattaýǵa týra kelse, ol sóz osy sóz. Kúres. «Qalaı desek te, esimde qalǵan eń áýelgi áserlerimdi, bálkim, Alataý jotalarynyń ǵajaıyp sulýlyǵyn sýretteýden bastaǵanym jón bolar edi. Áıtse de, basqa bir sezim - udaıy ashqursaq júrýim sanamda kúshtirek jattalyp qalypty», dep ózi aıtqanyndaı, soǵystan keıingi, ásirese, ózi eresek tartqan elýinshi jyldardaǵy kúnkóris úshin kúres. Mektepti kúmis medalmen bitire turyp (artyq qylam dep tyrtyq qylyp alǵan aýyl muǵaliminiń «kómegimen» altyn medaldan qaǵylǵany bizdiń oqyrmandarǵa belgili) tamyr-tanystyqtyń, jeń ushynan jalǵasýdyń kesirinen 1 ball jetispeı ýnıversıtetke túse almaı qalǵannan keıin ózin-ózi kórsetý úshin kúres. Jelkildegen jas jigit kúninde jer túbindegi Dneprodzerjınskige jetip, jetpis jeti atasy kásip etip kórmegen metallýrg mamandyǵynyń jalyna jarmasqanynda «Qazaqtar bosbelbeý eken, qıyndyqqa shydamaıdy eken» degen qańqý sózge qaldyrmaý úshin ulttyq namys jolyndaǵy kúres. Magnıtkada ot-jalynnyń ortasynda jarqyldap júrgen jerinen syrtynan ton piship, «apparatchık» ete qoıǵysy kelgen qalkom hatshysymen ádildik úshin kúres. Týǵan kombınatynyń kósegesin kógertýdi oılap, janaıqaıyn sonaý Máskeýge jetkizgen, Sýslovtaı suńǵyla saıasatkerdiń aldynda sózin ótkizgen, Úkimetke Karmet boıynsha arnaýly qaýly qabyldaıtyn etkizgen, aqyry Temirtaýdy túletkizgen kúres. Ortalyq Komıtet hatshysy, Úkimet basshysy qyzmetterinde kózboıaýshylyqqa, asyryp jazýshylyqqa, jaýyrdy jaba toqýshylyqqa qarsy kúres. Jeltoqsan oqıǵasynan keıin búkil halyqtyń atyna qara kúıe jaqpaq bolǵan, tutas ultqa ultshyldyq tańbasyn tańbaq bolǵan qaýlynyń kúshin joıý jolyndaǵy kúres. Abaı týǵan, Muhtar týǵan ólkede qyryq jyl boıy Jer-anany titiretip turǵan synaq polıgonyn jabý jolyndaǵy kúres. Bul nartáýekeldiń isi edi. Kitapta Prezıdent Keńsesiniń bastyǵy Mahmut Qasymbekovtiń: «Asa qýatty Odaqtyq ortalyqty arqa tutyp turǵandarǵa qarsy shyǵý úshin adamǵa qanshalyqty erlik qajet edi deseńizshi?! Odaq quramyndaǵy eń iri respýblıkalardyń biriniń basshysy, basqasyn bylaı qoıǵanda, et pen súıekten jaralǵan, otbasy, bala-shaǵasy, jaqyndary men dostary bar adam ekenin de umytýǵa bolmaıdy... Áskerılerge minez kórsetý arqyly onyń qyzmet mansabyna da, óziniń jeke ómirine de qanshalyqty báleket tilep alýy múmkin ekenin shamalaý qıyn emes... Sol tusta KSRO-da bılik quryp turǵan kommýnıstik partııanyń kúshin biletinder mundaı qadamdardyń qanshalyqty qıyndyqqa toly ekenin de jaqsy túsinedi» (243-244-better) degen sózderi oryndy keltirilgen.

Kúres, kúres... Tipti ajal ajdahasynyń aýzyn jaýyp, qazaq jerin qaterli qarýdan tazartar tusta da Nazarbaev atomnyń alastalǵanyna, qarýdan qutylǵanyna qýanyp qoıa salǵan joq, sol qarýdan bas tartý arqyly óz eliniń aýmaqtyq tutastyǵyna, qaýipsizdigine álemdegi ıadrolyq derjavalardyń tarapynan senimdi kepildik alý úshin kúresti. Avtorlar bylaı deıdi: «Memhatshy Krıstofer salǵan betten Nazarbaevqa ıAdrolyq qarýdy taratpaý jónindegi shartqa qol qoıýdy usyndy, onyń ornyna 140 mıllıon dollarlyq ekonomıkalyq kómek kórsetiletinin jáne ol qarý qurylǵylaryn bólshekteý úshin Nann-Lýgar baǵdarlamasy boıynsha 85 mıllıon dollarlyq alǵashqy transh bólinetinin aıtty. Alaıda, tańdanarlyǵy sol, Qazaqstan Prezıdenti qujatqa qol qoıýdan bas tartty. Ol memhatshyny álem kartasynyń aldyna alyp keldi de, óziniń respýblıkasynyń jan-jaǵynda turǵan Reseıdi, Qytaıdy jáne Irandy kórsetip, Qazaqstanǵa bárinen buryn qaýipsizdik kepildigi kerek ekenin qadap aıtty. Onyń ústine, Nazarbaev mundaı qujatqa tek eń joǵary deńgeıde - AQSh Prezıdentimen ǵana qol qoıatynyn naqpa-naq ańǵartty. Ýorren Krıstoferdiń barlyq ýájderi men qoldanǵan amaldaryn Nazarbaev keri serpip tastap, aıtqanynan qaıtpady. Memlekettik hatshynyń onyń sóziniń durystyǵyn moıyndamaýǵa áddi qalmady. Qaramaǵyndaǵylarǵa: «Bul adam - ońaı shaǵylmaıtyn jańǵaq» degendi ǵana aıtty. «Nıý-Iork taıms» gazeti óz eliniń memhatshysynyń sapary týraly «Búgin Qazaqstan prezıdenti Qurama Shtattarmen saıasat oıynynda jeńip shyqty», dep jazdy» (260-bet). Bizge áńgimelep shyqqan «Ómir ótkelderi» atty suhbat kitabynda gazettiń sol sózin eske salǵanymyzda Prezıdent bul jaıynda: «Sender, jýrnalıster, sondaı áserli sózderge qumarsyńdar ǵoı. AQSh-taı eldi saıasatta jeńip jatý oıymyzda da bolǵan joq, bizdiń bar oılaǵanymyz myń ólip, myń tirilgen halqymyzdyń tynysh, qaýipsiz ómirin qamtamasyz etýdiń jaıy ǵana edi» (323-bet) dep qana qoıǵan-dy. Qysqasy, Nazarbaev atom qarýyn qurdan-qur berip qoıǵan joq, ony sol arqyly eliniń tańy tynysh atýyna, keshi beıbit batýyna kepildik alatynyna senimdi bolǵanda ǵana berdi. Búginde Qazaqstan ıadrolyq qaýipsizdik jolyndaǵy álemdik qozǵalystyń tolyq moıyndalǵan kóshbasshysy.

Tiresý

«Ómirbaıan órilýde» dep atalady serııa. Sol órilip jatqan ómirbaıannyń ár órneginde derlik kúresý de bar, tiresý de bar. Nazarbaev ómiriniń barsha dramatızmi kitapta jaqsy ashylǵan. Bir ǵana teńgeni engizýdiń hıkaıasyn alaıyqshy. Munda kúresýmen, tiresýmen birge tipti arbasý da bar deı alamyz. Arbasý emeı nemene, eger eki el irge ajyratqan tusta teriskeıdegi kórshimiz bizge biraz ýaqyt boıy «rýbl aımaǵynda bola beresizder» dep sendirip kelip, aıaq astynan aqshasyn aýystyra qoısa, eski úlgidegi rýbl banknottaryn Qazaqstanǵa vagon-vagonymen toǵyta bastasa, áýejaılarda, temir jol vokzaldarynda álgi júkterdi ustap qalýǵa tıisti mılıtsııa brıgadalaryn qoıýǵa týra kelse, arbasý emeı nemene, Reseı basshylyǵy úkimet basshysynyń orynbasary arqyly Qazaqstannyń rýbl aımaǵynda qala almaıtynyn estirtken kezde ókinish bildirgen túr tanytqan Nazarbaev is júzinde sodan talaı aı buryn ulttyq valıýta engizýge daıyndyq jóninde qupııa jarlyqqa qol qoıǵan bolsa, eldiń Moneta saraıyn jasaqtaýǵa jasyryn kirisse, bolashaq banknottardyń dızaınyn bekitip, ony Anglııada jasata bastasa, ony basýǵa 7 mıllıon dollar aqsha taýyp, ol aqshanyń 60 paıyzyn Il-76 ushaǵymen Qazaqstanǵa tası bas­tasa, tipti oblys ákimderin de «Bul júk Prezıdent Rezıdentsııasyna arnalǵan jıhaz-jabdyqtar» dep aldaýǵa týra kelse... Osynyń bárine qanshalyqty aqyl, qanshalyqty aıla, qanshalyqty salqyn sabyr kerek deseńizshi! Jańaǵy qupııa operatsııalarǵa qatysty adamdardyń bireýiniń bolmasa bireýi ǵana bir adamǵa tis jarsa-aq «Ortaq ekonomıkalyq keńistikti jaqtaımyz dep júrgen Nazarbaevtyń Kremldi aldap soǵýǵa astyrtyn áreket etip jatqany» jóninde áńgime dúrkireı jóneletin edi.

Muhıttyń ar jaǵynan kele sala qaıta týǵan paıǵambardaı pir tutylǵan Soljenıtsynniń «Reseıdiń kósegesin qaıtsek kógertemiz?» atty sala qulash traktatyndaǵy qazaqtar malynyń tuıaǵy tıgen jerdiń bárin ózderine menshikteı bergen dep kókýinen keıin keshegi kúndi kóksegen keıbireýlerdiń el teriskeıindegi oblystarǵa daý aıta bastaǵany da este. Sol tusta Nazarbaev Gorbachev pen Eltsınge bul sózder Qazaqstanda oryndy alańdaýshylyq týǵyzyp otyrǵanyn, barshaǵa birdeı keleńsiz jaılarǵa soqtyrýy múmkin ekenin eskertkeni, artynsha vıtse-prezıdent A.Rýtskoı bastaǵan reseılik saıasatkerler delegatsııa­sy Almatyǵa kelip, Reseıdiń Qazaqstan terrıtorııasyna baılanysty talap qoıýy múmkin emestigi jóninde ekijaqty kelisimge qol qoıýy - aıtýǵa ońaı.

GKChP búligi kezinde jer júzine jarııa etilgen myna bir jaıdan oqyrman­darymyzdyń habardar bolǵanyn qalaı­myz. «Keıinnen qazaqstandyq tarıhshylar kóp adam bile qoımaıtyn faktini atap aıtty: 20 tamyzdyń keshinde AQSh-ta N.Á.Nazarbaevtyń ustamdy pozıtsııasy jáne onyń GKChP-ny qoldaýdan bas tartýy kúshterdiń ara salmaǵyn demokratııa jaǵyna qaraı oıystyryp jibergeni jónindegi aqparat resmı túrde taratyldy» (145-bet), delingen osy kitapta. Bular da bizdiń maqtana aıta alatyn sózderimiz. Jer sharynyń altydan bir bóligin alyp jatqan alyp memlekettiń attan aýýyn bastap bergen bul búlikti basýda Qazaqstan basshysynyń sheshýshi ról atqarǵany jónindegi resmı aqparat endi «JZL» arqyly HH ǵasyr shejiresinde óz ornyn alatyn bolady. Ras, nege ekeni belgisiz, kitap avtorlary GKChP búligine Gorbachevtiń, Eltsınniń, Nazarbaevtyń Máskeý syrtynda ońasha kezdesýi, onda el ekonomıkasyn reformalaýǵa, memleket ómirin demokratııalandyrýǵa kedergi keltirip otyrǵan kisilerdi ornynan bosatý, el úkimetiniń basshylyǵyna Nazarbaevty qoıý jóninde ýaǵdalastyq jasalǵany, ol áńgimeniń jazyp alynyp, KGB basshylyǵyna jetkizilgeni sebepker bolǵany, sodan keıin Tótenshe jaǵdaı jónindegi memlekettik komıtet degendi qurýǵa daıyndyq bastalǵany týraly búginde ábden rastalǵan jaıdy aınalyp ótip ketken. Búginde ábden rastalǵan deıtinimiz - bul jóninde Gorbachev ta jazdy, Eltsın de jazdy, Nazarbaev ta jazdy, basqalar da jazdy.

Jahandyq geosaıası asa iri oqıǵaǵa aınalǵan KSRO ydyraýynyń sebepteri kóp. Sol kóp sebeptiń bireýi - Keńes Odaǵy syndy derjavanyń Úkimet basshysy qyzmetine qazaq azamaty Nursultan Nazarbaevtyń kelý múmkindigi. Kitapta Gorbachevtiń bul jónindegi: «Jańa Odaqtyq shartqa qol qoıylardyń qarsańynda meniń jańarǵan Odaqtaǵy úkimet basshysy qyzmetine eń laıyqty adam Nursultan Nazarbaev bola alar edi dep sanaǵanym tegin emes. 1991 jyldyń tamyzyndaǵy GKChP avantıýrısteriniń qaskúnemdigi meniń bul oıymdy júzege asyrtpaı tastady» (155-bet) degen sózi keltirilgen. Iá, ımperııalyq sana-sezim mundaıǵa jol bermeý úshin sońǵy tuıaq serpýinshe jantalasa qarsylasyp baqty. Muny da bile júrýge tıispiz. Biz bile júrýge tıisti taǵy bir jaı mynaý. Úsh slavıan respýblıkasy basshylarynyń Belaıa Vejadaǵy ońasha mámilesinen keıin Ortalyq Azııa respýblıkalarynyń basshylary Ashǵabatta bas qosyp, qalyptasqan tosyn jaǵdaıdy talqylaýǵa májbúr bolǵan edi. Sol tusta KSRO-nyń dinı belgi boıynsha bóliný qaýpi de tóngen. Nursultan Nazarbaev eki jaqty da Almatyǵa alyp kelip, Táýelsiz Memleketter Dostastyǵyn qurý jónindegi deklaratsııaǵa qol qoıýǵa jetkizdi. Avtorlardyń «N.Á.Nazarbaev ózin KSRO kúıreýiniń eń jaýapty sátinde dana da kóregen saıasatker retinde tanytty. Shyntýaıtynda, postkeńestik keńistiktiń Batys-Shyǵys kindigi boıynsha da qaq jarylmaýynda dál Qazaqstan Prezıdenti sheshýshi ról atqardy» (156-bet) dep jazatyny sondyqtan.

Tiresý mysalynyń taǵy biri - táýel­sizdiktiń alǵashqy jyldarynda Qazaq­standa bıliktiń eki tarmaǵynyń arasyn­daǵy qarama-qaıshylyq. Partııalyq dıktat joıylǵannan keıin Qazaqstanda barsha ókimet bıligin keńester óz qolyna alýǵa kirisken edi. Egemendiktiń eleń-alańynda qabyldanǵan jańa Konstıtýtsııanyń ózinde «Joǵarǵy Keńes» taraýy «Prezıdent» taraýynyń aldyna qoıylǵany sol tustaǵy parlamenttiń respýblıkadaǵy jo­ǵar­ǵy bılikke umtylýynyń naqty dále­li bolatyn. Ondaı qosókimettik jaǵ­daıda istiń berekeli júrýi múmkin emes edi. Nursultan Nazarbaev bul máse­le­ni búkilhalyqtyq talqylaýǵa salyp, bú­kil­­halyqtyq referendýmda jańa Kons­tı­týtsııa qabyldaý jolymen, elde prezı­denttik bılik júıesin el halqynyń maqul­daýymen engizý arqyly sheshti. Osy­laısha parlamenttik qyzmettiń artyq saıa­sı­lanýynyń da aldy oratyldy. Pre­zıdent­tik bılik ınstıtýty Qazaqstanda jańa memlekettilik qurýdyń negizine aınaldy.

Maqtanysh

«JZL» serııasynan Abaı, Áýezov, Ýálıhanov, Sátbaev, Seıfýllın, Tórequlov, Kenesary, Shákárim týraly kitaptardyń shyǵýy tarıhı-mádenı oqıǵalar qatarynan bolsa, Nursultan Nazarbaev týraly kitaptyń shyǵýy saıası oqıǵa. Bul arqyly bizdiń Elbasymyzdyń álemdik geosaıasattaǵy orny burynǵydan da aıshyqty ashyla tústi.

Jańa kitap Nursultan Nazarbaevty búgingi zaman saıasatkerleriniń arasyndaǵy dara oıshyl ekenin de tamasha tanytady. Elbasymyzdyń KSRO-nyń taraý sebepteri týraly baısaldy saıasatkerlermen, taldamashylarmen polemıkasy da nazar aýdararlyq. Olardyń birazy munyń sebebin túptep kelgende qoǵamnyń memleket turǵysynan oılaı alatyn bóliginiń asyp-sasýy men irip-shirýiniń tusynda bıliktegi tóbe toptyń rýhanı jáne memlekettik turǵydan satqyndyq tanytýyna ákelip tireıtin. Nazarbaev is júzinde «bári de áldeqaıda qarapaıym ári áldeqaıda kúrdeli boldy» dep sanaıdy. Oıyn naqty dáleldeıdi. Ulttyq saıasattaǵy omaqasa qulaýdyń sebepterin Nazarbaev basshylyqtyń teorııalyq turǵydan turlaýsyzdyǵymen túsindiredi, teorııa aınalyp kelgende istegi álsizdikke uryndyrdy deıdi. Avtorlar keıipker oıyn bylaı jetkizedi: «Ol HH ǵasyrdyń aıaq sheninde etnostardyń jandanýy jahandyq aýqymda boı kórsetýi tipti de tegin emes dep sanaıdy. Bul jandaný, álemde bolyp jatqan úderisterdiń bárin qosa kelgende, ıdeologııamen de, ekonomıkamen de, saıasatpen de baılanys­ty. Ótken ǵasyr marksızmniń eń irgeli postýlattarynyń biri - taptyq sananyń ulttyq sanadan basymdyǵy jónindegi uǵymnyń qateligin kórsetip berdi, dep sanaıdy Nazarbaev. Búginde otarsyzdandyrý úderisiniń tabıǵaty atymen bólek bolǵany jáne marksıstik doktrına paıymdaǵannan basqa nátıjelerge ákelip soqtyrǵany basy ashyq jaı. Marksısterdiń eýropatsentrızmi ulttyq úderisterdiń mánin túsinbeýden tanyldy» (160-bet). «Qysqasy, N.Á.Nazarbaevtyń ádil aıtqanyndaı, «KSRO-nyń ydyraýynyń planetadaǵy basqa óńirlerdegi oqıǵalardan aıyrma­shy­lyǵy sonda, bul ydyraý óziniń irge­tasy bolmaǵan, qaǵıdatty túrde jańa mem­leketterdiń qurylýyna alyp kelgen joq, bul ydyraý tereń tarıhı tamyrlary bar, bir kezde joǵalǵan memlekettiliktiń qaıta jańǵyrýyna alyp keldi. Biz KSRO ydyraýynyń kúrdeli, jan-jaqty úderisi ǵana júrgen joq, sonymen birge memlekettiliktiń qalpyna kelýiniń, onyń zańdy dep tanylýynyń úderisi de júrdi deı alamyz» (172-bet). Mundaı ozyq oılardy barsha basqa máseleler boıyn­sha da oıyp-oıyp ala berýge bolady. Elba­sy­myzdyń: «Qarapaıym adamdar, halyq­tar qashanda saıasatkerlerden góri aqyl­dy keledi. Baıaǵy zamannyń danagóı­leri beker aıtpaǵan: eger halyqty basqarǵyń kelse, halyqtyń sońynan ere bil», «Ekonomıka adamnyń aqyly, al mádenıet jany ekendigi burynnan belgili. Olardyń biri jetispeı tursa bizdiń ómirimiz tolyqqandy bola almaıdy», «Dástúr men mádenıet - ulttyń gene­tıkalyq kody», «Bir-birimen dinder emes, adam­dar men memleketter qyrqysady», «Eger saıasattyń negizinde beıbitshilikke jáne bi­tim­gershilikke shynaıy umtylys bolsa, ondaı saıasat o basta dittegen jeri­ne je­tedi» degen sózderi osynyń dáleli.

Tuńǵysh

V.Mıhaılov pen T.Mansurov kitaby­nyń taǵy bir qundylyǵy - bizdiń Elba­symyz týraly álemdegi eń ataqty adamdardyń aıtqandaryn oraıly tusta synalap otyratyndyǵy. Kitapty oqý barysynda siz Nazarbaevtyń boıyna ózi týǵan jerdegi taýdyń bıiktigi men ózi ósken, jigit, azamat bolyp qalyptasqan jerdegi dalanyń keńdigi qatar qonǵanyna, Qasym-Jomart Toqaev aıtqandaı, oıyna Shyǵystyń danalyǵy men Batystyń pragmatızmi birdeı sińgenine, al ózi eki saıası júıeniń - totalıtarızm men demokratııanyń, eki ekonomıkalyq júıeniń - jospar men naryqtyń ot pen sýdaı sharpysqan shaǵynda shar­bolattaı shyńdalǵanyna qaıta-qaıta kóz jetkizesiz. Búgingi álem saıasatkerleriniń arasynda Nazarbaevtyń kórgenin kóre alǵan adam neken-saıaq. Batysty jaqsy bilgenderi Shyǵysty jaqsy bile almaıdy, kapıtalızmdi túsinetinderi sotsıalızmdi sezine almaıdy, jospar men naryqty úılestire biletin ekonomıster de sırek, demokratııany qoldan qýalap ornatýdy jaqtaıtyndar totalıtarızm salǵan tyrtyqtardyń qandaılyq tereń ekenin uǵyna qoımaıdy, elinde musylmandar men hrıstıandar, ıýdeıler qatar ómir súretin memleketter basshylary da kóp emes, oǵan qosa eki tildi birdeı meńgerip, eki tilde sýyryla sóılegen, eki mádenıetten birdeı sýsyndaǵan adamnyń artyqshylyǵy da aıqyn. Munyń bári Nursultan Nazarbaevtyń boıynda da bar, oıynda da bar. Ol bir tulǵaǵa Kesheni de, Búgindi de, Bolashaqty da toǵystyryp tur. Qaı zaman týraly sóıleýge de, qaı qoǵam týraly tolǵanýǵa da, qaı adam týraly pikir aıtýǵa da, qaı ortada, qaı minberde sóz alýǵa da quqyly. Bile bilsek, osynyń bári elge bitken eren baq. «Respýblıka basshysy retinde ol álemde bolyp jatqan úderisterdiń mánin uǵýǵa jáne Qazaqstandy halyqaralyq ekonomıka men álemdik qoǵamdastyq ómiri júıesine kiriktirýdiń jalǵyz durys jolyn tańdaýǵa erekshe tyńǵylyqtylyqpen qarady. Búginde Nursultan Nazarbaev osynaý asa kúrdeli mindettiń údesinen abyroımen shyqqany - óz eline qazirgi álemde laıyqty oryn alyp bergeni barshaǵa aıdan anyq» (384-bet) dep jazady avtorlar. Bul oraıda kitapta frantsýz tarıhshysy Ellen Karrer d'Ankosstyń «N.Á.Nazarbaevtyń kóshbasshylyq fenomeniniń, saıası yqpalynyń qupııasy nede?» degen suraqqa jaýaby oryndy keltirilgen: «Nursultan Nazarbaevtyń erik kúshiniń arqasynda ǵana eki alyptyń - Reseı men Qytaıdyń - arasynda ózinshe, ózine ǵana tán yrǵaqpen damyp kele jatqan derjava paıda bola aldy, meniń oıymsha, ol memleket asa qýatty eki órkenıettiń - Eýropa men Azııanyń qatar ómir súrýi men odan ári ózara kirigýiniń tamasha túpbeınesi bolyp tabylady. Bul qýatty elde... jyldar boıy danalyq jınaǵan, sonymen birge boıy kúsh-jigerge toly kóshbasshy bar» (404-bet).

«Molodaıa gvardııa» baspasynyń jańa kitabynda baıandalǵan jaılar Nursultan Nazarbaevtyń ómiri shyn mánin­de ónegeli ómir ekenin daýsyz dálel­deıdi. Biz Elbasynyń atyna mingesip biraz elge barǵan adambyz. Nursultan Ábishulynyń álemniń eń qýatty, eń baı el­derine jasaǵan resmı saparlarynan talaı reportajdar jazǵanbyz. Prezı­denttiń aldyna kirýdiń, jumys grafı­gine qosylýdyń qıyndyqtaryna qaramastan, úzdik-sozdyq bolsa da bas-aıaǵy úsh jyldyń uzyna boıynda talaı ret saǵattap suhbat alǵan kezderimiz kóz aldymyzda, jadymyzda. Sol saparlardyń bárinde, sol suhbattasý sátteriniń bárinde Elbasynyń asqan aqylyna, barynsha bilimdiligine, keńdigine, sheshendigine, adam tań qalarlyqtaı myqty jadyna qaıran qalýmen kelemiz. Qazaqtyń qara tiline sonshama júıriktigine de, biz qaǵazǵa túsirip bergen mátinderdi jóndeýine, tolyqtyrýyna da, sondaı-aq, kásip ıesine kóbirek senip, «Meniń jazǵandarymdy erkin redaktsııalaı ber» degen keńdigine de tánti bolǵanbyz. Bizdi qoıshy, Nursultan Nazarbaevtyń fenomeni álemdegi eń myqty degen saıasatkerlerdiń ózin moıyndatqan. 2010 jyly Tbılısıge arnaıy baryp, ishki saıasattyń da, syrtqy saıasattyń da jiligin shaǵyp, maıyn ishken adamdardyń birimen - Grýzııanyń burynǵy prezıdenti Edýard Shevardnadzemen keńinen suhbat qurǵan bolatynbyz. Bizdiń baratynymyzǵa oraı ol kisi ábden-aq daıyndalypty. «Ózimniń dosym, kórnekti saıasatker, Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevty dańqty músheltoıymen quttyqtaımyn!» dep bastalatyn eki bettik hatyn ázirlep te otyr eken. Hatynda Elbasy eńbegine erekshe baǵa bergen. «Osyny Nursultan Ábishulyna menen sálem aıtyp, jetkizýińizdi suraımyn» dedi. Sol arada oqyp shyǵyp, «Qarsy bolmasańyz, bul jazǵanyńyzdy biz gazetke jarııalaıyq. Elimiz, Elbasymyz týraly sizdeı jahanǵa aty málim saıasatkerdiń aýzynan aıtylǵan baǵa biz úshin qymbat», dedik. «Qarsy emespin. Oǵan qosa bylaı dep aıtaıyn: Qazaqstan - uly memleket, ony uly adam basqarady», dedi Edýard Amvrosıevıch. «Týra osylaı jazaıyq pa?», dep naqtyladyq. «Týra osylaı jazyńyz», dep nyqtady ár sózin sanap sóıleıtin, sezimge sarań saıasatker.

2015 jyly el mereıin tasytqan oqıǵalardyń biri retinde baǵalanýǵa laıyqty osy baǵaly basylym jaıyndaǵy pikirdi keler jylǵa qaldyrmaı-aq qoıaıyq dep, oqyrmanǵa jaqsy jańalyqty tezirek jetkizeıik dep, qaǵazǵa shuǵyl túsirilgen osy tolǵanysymyzdy sondaı sózdiń taǵy bireýimen túıindeıik. Ozyq oıly oqshaý ulttyń uly perzenti, Nobel syılyǵynyń laýreaty Shımon Peres aıtady: «Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev - bizdiń dáýirimizdiń uly jasampazy. Qıratý ońaı, jasaý qıyn. Onyń jasampazdyǵyn shyn máninde uly jasampazdyq deýge bolady» (13-bet).

V.Mıhaılov pen T.Mansurov Reseıdiń belgili saıasatkeri ıÝrıı Solozobovqa silteme jasaı otyryp, myna bir jaıǵa oryndy nazar aýdartady. Bizdińshe, muny aýdarmaı keltirgen jón: «Po-kazahskı v sochetanıı «Pervyı Prezıdent Respýblıkı Kazahstan» slovo «týngysh» oznachaet nechto drýgoe, chem prosto «pervyı»: «Eto «pervenets», dolgojdannyı ı vystradannyı. Tak, v samom ofıtsıalnom tıtýle... prozvýchala ı voplotılas mnogovekovaıa mechta kazahskogo naroda o nezavısımoı gosýdarstvennostı na ıstorıcheskoı zemle predkov» (214-bet).

Nursultan Nazarbaev - bizdiń birinshi Pre­zıdentimiz emes, ol - bizdiń Tuńǵysh Pre­zıdentimiz. Táýelsiz memlekettiń kózin ashyp kórgen Tuńǵyshy. Keıinirek bul uǵym­dy syǵymdap syıdyrǵan «Elbasy» só­zi ornyqty. 2010 jyly «Egemen Qa­zaq­stan» shyǵarǵan «Elbasy» jınaǵyndaǵy alǵysózde biz: «El basshysynyń bárin Elbasy deýge bolmaıdy. Elbasy - eldiń basy. Eldiktiń basy. Eldiń, eldiktiń basynda, bastaýynda turǵan adam. El bolýdy bastap bergen, eldi ornatyp bergen adam. Elbasy - Memleketqurýshy», dep jazǵan ekenbiz. Elbasy - eldiktiń sımvoly. Elbasyn asqaqtatý arqyly biz el retinde ózimizdi ózimiz asqaqtatamyz. Elbasyn ardaqtaý, onyń qadir-qasıetin bilý dál qazir qaı kezdegiden de mańyzdy. Nazarbaevtyń atyna aıtylǵan sózdiń bárin Nursultan Ábishulynyń jeke ózine tıesili kórý - kúrdeli máseleniń betinen qalqý. Nazarbaev eshkimniń de madaqtaýyna, maqtaýyna muqtaj emes. Bul adamnyń uǵymdardyń basqa kategorııasyna aýysqanyna da, álemdik orbıtaǵa kóterilip ketkenine de talaı jyldyń júzi boldy. Bizdiń Elbasymyz búginde jahandyq deńgeıdegi sanaýly sańlaq saıasatkerlerdiń biri. Nazarbaevtyń baǵasyn qazirdiń ózinde tarıh berip úlgerdi. Másele basqada. «Músirepovti maq­taǵanymyz - Músirepovpen maqtan­ǵanymyz» dep Zeınolla Qabdolov aıtqan­daı, Elbasyn maqtaý - elimiz úshin maq­taný. Elimizdiń, ózimizdiń qadirimizge jetý. Aıtqanbyz, taǵy da aıtamyz: «Prezıdent týraly sóz Elbasynyń ózinen buryn eldiń ózine kóbirek kerek. Keleshegimiz úshin kerek. Qadym zamannan qaǵanyn qadirlep, hanyn qasıet tutqan eldiń bolashaqta da bıliktiń baǵasyn biletin, halyqtyń ózi saılap, eki tizgin, bir shylbyrdy qolǵa bergen adamyn qaltqysyz qurmetteý, el basshysyna taq turý dástúri ornyǵa túsýi úshin kerek. Basshysyna taq turatyn el - basyna baq turatyn el».

Álemdik kitap shyǵarý júıesindegi eń myqty baspalardyń biriniń - «Molodaıa gvardııanyń» basty brendine aınalǵan «Jızn zamechatelnyh lıýdeı» serııasymen jaryq kórgen «Nursultan Nazarbaev» kitaby bizdi basymyzdaǵy baqty baǵalaýǵa shaqyratyndyǵymen de qundy. Ǵumyrnama ǵıbrattary bizdi ulttyq maqtanysh sezimine bóleıdi. Osyndaı perzent týdyra alǵan eldiń, asylyn ardaqtaı alǵan eldiń, basshysyn baǵalaı alǵan eldiń erteńi eńseli bolatynyna sendiredi.

Jańa jylymyz jaqsylyǵy kóp jyl bolsyn, elińizdi jańa jeńisterge jetkize berińiz, asa qurmetti Nursultan Ábishuly!

Saýytbek ABDRAHMANOV.