«Mýzykalyq» kirpish jáne fılosofııa – Aısha bıbi kesenesi

<p><a href="Kazinform" target="_blank" rel="noopener">Kazinform </a>&laquo;Tarıhı foto&raquo; aıdaryn aıasynda ortaǵasyrlyq sáýlet óneriniń injý-marjany &ndash; Aısha bıbi kesenesin nazarlaryńyzǵa usynady.&nbsp;</p>

Tarazdan 18 shaqyrym jerde, Jambyl aýdany Aısha-bıbi aýylynda Qazaqstan men Orta Azııa aýmaǵynda XI–XII ǵasyrlarǵa jatatyn ıÝNESKO-nyń Búkilálemdik tizimine engizilgen kesene-qabir ornalasqan. 

Ǵımarat ár túrli pishindegi terrakotalyq plıtkalarmen jáne qaıtalanbas oıý-órnektermen bezendirilgen. Eskertkishtiń dızaınynda 99-ǵa deıin órnektelgen kompozıtsııalardy sanaýǵa bolady. Oıý-órnekterdiń negizinde keseneniń paıda bolý tarıhymen birge qaıǵyly ańyzdyń tereń fılosofııasy jasyrylǵan geometrııalyq motıvter qoldanylady. 

Kónekóz qarııalar burynǵy ýaqytta keseneniń ishine kirip, aqyryn sóılegen adamnyń daýysy syrtyna estiletinin aıtady. Eger kúmbez qabyrǵasyna kirpish tósep, olardy ksılofon sııaqty metall zatpen ursa, mýzykalyq áýezdi dybystardy estýge bolady. Qazir «mýzykalyq» kirpishterdiń qasıeti joıyldy, biraq dybys áserlerin jasaý úshin kirpish kúıdirilmeı, erekshe tásilmen kún astynda keptirilgen degen boljam bar. Sonymen birge balshyqqa mys, altyn jáne mal maıy qosylyp jasalǵan.

Foto: 20 ǵasyr sýretteri – Jambyl tarıhı-ólketaný murajaıy

Bul tarıhı nysannyń HH ǵasyrdyń basyna qaraı eki buryshtyq baǵanasy bar Batys qasbettiń bir bóligi men soltústik jáne ońtústik qabyrǵalarynyń fragmentteri ǵana qalǵan. Sondyqtan ótken ǵasyrdyń 80-jyldarynda keseneniń ústine odan ári qıramaýy úshin shyny kúmbez qoıyldy. Óıtkeni, ejelgi kirpishterdi adamdar úılerin bezendirý úshin únemi alyp kete bergendikten kóp joǵalyp ketken. Qabyrǵalardaǵy kirpishterdi qalpyna keltirýshiler jańbyr men kún astynda tez buzylatyn sándik zamanaýı kirpishtermen almastyrdy. 

Sodan beri kesene ǵımaraty birneshe ret qalpyna keltirildi. 2005 jyly «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda kesene bastapqy tarıhı kelbetin qalpyna keltirdi. «Qazrestavratsııa» RMK Túrkistan fılıalynyń mamandary quramy jaǵynan ortaǵasyrlyq sáýletshiler keseneniń kirpishterine uqsas Saýran sazyn ǵana paıdalana otyryp, aýqymdy qalpyna keltirý jumystaryn júrgizdi.

Foto: 20 ǵasyr sýretteri – Jambyl tarıhı-ólketaný murajaıy

Jaqyn jerde ornalasqan «Babadjı-hatýn» kesenesi de qalpyna keltirildi, onyń ortaazııalyq sáýlet ónerinde teńdesi joq 16 qyrly qolshatyrǵa uqsas kúmbezi bar. 

Keseneniń qasynda bolǵan adam jan tynyshtyǵyn sezinedi. Munda prezıdentter, memleket qaıratkerleri, túsirilim toptary, týrıster, emshiler kóptep keledi. Kóp adamdar otbasylyq ómirine tileý tilep, urpaq suraý úshin keledi.

Kesene tarıhymen baılanysty Aıshe-Bıbi, onyń adal qyzmetshisi Babadja hatýn jáne Qarahan  týraly ańyzdy ár jambyldyq jatqa biledi.

Biraq bul ańyzdyń birneshe nusqasy bar.

Foto: 20 ǵasyr sýretteri – Jambyl tarıhı-ólketaný murajaıy

Solardyń birinde Qarahan bir kúni Aıǵoja baıdyń úıine qonaqqa kelip, onyń sulý qyzy Aıshamen kezdeskeni aıtylady. Olar bir-birine ǵashyq bolady. Biraq Qarahan Otanyna jaý shapqanyn estip, súıgenin tastap ketýge májbúr bolady. Olardyń bir-birin unatatynyn estigen Aıǵoja ashýlanyp, qyzyna súıiktisin kórýge tyıym saldy. Aısha kúıeý jigitten belgili bir ýaqytta habar almaǵan soń, Babadja Hatýnnyń kómegimen Qarahanǵa jasyryn barady. Ony estip, qaharlanǵan ákesi «eger qaıtyp kelmese, ólsin» dep nókerlerin jiberdi.

Uzaq joldan sharshaǵan sulý Asa ózeniniń jaǵasynda toqtap, demalady. Sońynan jiberilgen salt attylar ázil retinde Aıshanyń kıimine jylan jasyrady. Jýynyp bolǵan soń bas kıimin kıgende Aısha sulýdy ýly jylan shaǵyp alady. Qaıǵyly jaǵdaıdy bilgen Qarahan asyǵys ózenge jetedi. Aısha bıbi onyń qushaǵynda óledi. Qarahan Aıshanyń beıitiniń basyna ǵajaıyp kúmbez ornatady.

Jambyl oblysynyń osynaý kórikti jerine barǵan týrısterge mindetti túrde osy ádemi de muńdy tarıh aıtylady.