Munaıly elde munaı-hımııa salasyn damytýdyń bolashaǵy zor
Álemdik shıkizat baǵasynyń quldyraýy Qazaqstan sııaqty shıkizatqa táýeldi elderdiń ekonomıkasyna eleýli qater tóndirýi ekonomıkany ártaraptandyrý máselesiniń mańyzyn arttyra tústi. Resýrstardyń baǵasy tómen bolǵan jaǵdaıda da munaı-hımııa salasy qosymsha qunnyń joǵary deńgeıin qamtamasyz ete alady. Jalpy munaıdy óńdeý jáne munaı-hımııa óndirisi alty basym baǵyttyń biri retinde Údemeli Indýstrıaldyq Damý baǵdarlamasyna engizilgen jáne 2014-2018 jyldarǵa arnalǵan munaı-gaz sektoryn damytý jónindegi keshendi jospardyń negizin quraıdy. Sondaı-aq, Memleket basshysy «Nurly jol» baǵdarlamasy boıynsha Atyraý men Tarazdaǵy «Ulttyq ındýstrııalyq munaı hımııasy tehnoparki» arnaıy ekonomıkalyq aımaqtary ınfraqurylymdaryna 81 mlrd teńge baǵyttaýdy tapsyrdy.
Elimizde munaı ónimderin qaıta óńdeý salasyn tıimdi iske asyrý úshin klasterlik tásil tańdap alynǵan jáne olar arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar tóńireginde shoǵyrlanatyn bolady. Óıtkeni mundaı aımaqtar salyqtyq jeńildikterge ıe, kedendik operatsııalardan da kedergisiz óte alady, sondaı-aq mundaǵy daıyn ınfraqurylymdar artyq shyǵynsyz ónim óndirýge múmkindik beredi. Qazirgi tańda Atyraýdaǵy «Ulttyq ındýstrıaldyq munaı-hımııa tehnoparki» aýmaǵynyń ózinde kómirsýtegi shıkizatyn tereń óńdeý óndirisine arnalǵan 4 jańa joba iske asyrylýda. Aqtaý bıtým zaýyty Qarajanbas munaıyn qaıta óńdeýge mamandansa, osy aımaqtaǵy Gaz-hımııa kesheni 2016 jyly óndiristik qyzmetine kirisedi jáne ol Teńiz ken ornynyń kómirsýtegi shıkizatyn qaıta óńdeýge baǵdarlanǵan. Joǵary sapaly ónim shyǵaratyn Aqtaýdaǵy bıtým zaýyty qazirdiń ózinde jylyna 500 myń tonna jol bıtýmyn shyǵaryp otyr, bul sonymen birge benzın fraktsııasy, vakýýmdy gazoıl sııaqty aralyq ónimderdi qamtıdy. Óndiriste qoldanylatyn ınnovatsııalyq tehnologııalar tasymaldaý kezinde ónimniń sapasyn saqtaýǵa múmkindik beredi.
Munaı-hımııa salasynyń damýy eń aldymen bazalyq munaı-hımııalyq ónimderine táýeldi. Mundaı bazalyq ónimderge polıetılen men polıpropılen, býtadıen jáne sıntetıkalyq kaýchýk, polıvınılhlorıd, janar-jaǵarmaı materıaldary, hosh ıisti kómirsýtekter ónimderi jáne basqa da munaı-hımııa ónimderi kiredi. Bul ónimder birinshi satydaǵy óndiris ornynda óndirilse, ekinshi satyda osy ónimder negizinde joǵary qosymsha quny bar sońǵy daıyn ónimder shyǵarylady. Bul úshin shaǵyn jáne orta bıznes nysandaryn tartý tıimdi.
2014 jyly Qytaıǵa Pavlodar oblysynyń ózinen ǵana kólemi 184 mln dollar shamasynda munaı-hımııa ónimderi ótkizilgen. Qytaı tarapymen birlese otyryp Pavlodar arnaıy ekonomıkalyq aımaǵy aýmaǵynda júzege asyrylatyn munaı koksyn qaqtaý zaýytynyń qurylysy munaı-hımııa ónimderiniń bolashaǵy zor ekenin aıǵaqtaıdy.
Halyqaralyq sarapshylardyń pikirinshe, munaı-hımııa ónimderine degen álemdik suranys aldaǵy on jylda tek óse túsedi. Mysaly, polıetılenge degen suranys 60 mln tonnadan 100 mln tonnaǵa deıin, polıpropılenge - 40 mln tonnadan 60 mln tonnaǵa ósýi yqtımal. Qazirgi tańda bul saladaǵy basymdyq Taıaý Shyǵys elderine tıesili, bul elder munaı-hımııa ónimderin óndirýdiń álemdik kóleminiń 20%-yn alady. Munaıly elder qataryna kiretin Qazaqstan da bul qarqynnan tys qalmaı, buǵan deıin negizgi basymdyq berilip kelgen munaı óndirýden básekege qabyletti qosymsha qunnyń joǵary deńgeıin qamtamasyz ete alatyn munaı jáne gaz ónimderin qaıta óńdeýge baǵyt aldy.
ÚIIDMB-nyń 1-shi besjyldyǵy boıynsha hosh ıisti kómirsýtekter óndirisin, atap aıtqanda, benzoldy jylyna 133 myń teńge, paraksıloldy - 496 myń teńge kólemine jetkizý kózdelgen bolatyn. 2013 jyly munaı jol bıtýmy 320,1 myń tonna kóleminde óndirilse, 2014 jyly bul kórsetkish 597,5 myń tonnaǵa jetti. Al 2015 jyldan bastap eń joǵary suranysqa ıe bazalyq munaı-hımııa ónimderi kólemin - polıetılendi 800 myń teńge, polıpropılendi 500 myń teńge kóleminde qamtamasyz etý kózdeldi. Osylaısha 2016 jylǵa qaraı Qazaqstanda munaı-hımııa óndirisiniń birtutas tizbegin qurý uzaq ýaqytqa deıin munaı ónimderine degen ishki suranysty tolyǵymen qamtamasyz etýge múmkindik beredi jáne otandyq ındýstrııanyń kóshbasshysyna aınalatyn munaı-hımııa klasteriniń damýy ekonomıkanyń basqa salalaryna da jaǵymdy áser etedi. Negizgi jobalar aınalasynda túrli taýarlar óndirýge jáne qyzmet kórsetýge arnalǵan shaǵyn jáne orta bıznes kásiporyndaryn qurý myńdaǵan jumys ornynyń ashylýymen qatar júredi.