Munaı máselesinde Qazaqstan básekege qabilettiligin arttyrsa ıgi...
Sózimiz dálelsiz bolmas úshin Statıstıka komıtetiniń sandaryna súıenip, syrtqy sektordyń el ekonomıkasyna yqpalyn saraptadyq.
Munaı qorynan da, eksport kóleminen de alǵashqy 15 memlekettiń qataryna kiretin Qazaqstanǵa qalyptasqan bul ahýal aıtarlyqtaı yqpal etken. Jalpylama alǵanda syrtqy saýda aınalymy eki-úsh ese kemidi. Al úsh jylda eksporttalǵan munaı kólemi belgilengen mejeden kem túspese de, odan túsken tabys úsh ese azaıyp ketken. Sebebi «qara altyn» arzanǵa satylyp jatyr. Tómendegi kestege kóz júgirtseńiz bári taıǵa tańba basqandaı-aq:
|
|
Syrtqy saýda aınalymy (mln AQSh dollary) |
Eksport (mln AQSh dollary) |
Import (mln AQSh dollary) |
|
2014 |
119 450,6 |
78 237,8 |
41 212,8 |
|
2015 |
75 911,6 |
45 725,6 |
30 186,0 |
|
2016 (qańtar-qazan) |
49 274,4 |
29 074,5 |
20 199,9 |
|
|
Eksporttalǵan munaı kólemi (myń tonna) |
Túsken tabys (mlrd AQSh dollary) |
|
2014 |
68 215,7 |
53 629 966,8 |
|
2015 |
63 581,7 |
26 774 844,2 |
|
2016 (qańtar-qazan) |
50 854,5 |
15 352 447,9 |
Bul arada Qazaqstan munaı baǵasymen alǵysharttalǵan álemdik ekonomıkalyq ahýaldyń tek saldaryn tartyp otyr. Halyqaralyq «Forex Club» kompanııalar tobynyń sarapshysy Valerıı Polhovskıı osyndaı pikir aıtady. Sarapshy el ekonomıkasyna eń birinshi yqpal etip otyrǵan ózge sebepterdi atady.
(FOTO)
- «Negizi álemdik ahýal Qazaqstan ekonomıkasyna aıtarlyqtaı yqpal jasap otyrǵan joq. Sebebi Qazaqstannyń Qytaı, Reseı syndy basty seriktesteri bar. El ekonomıkasyna eń birinshi yqpal etip otyrǵan da osy kórshilerdegi jaǵdaı. Qytaı ekonomıkasynyń baıaýlaýy men Reseı ekonomıkasyndaǵy daǵdarys qatty áser etip otyr. Taýar jetkizý, saýda-sattyq kelisimderi tejelýde. Óz kezeginde qos kórshige jahandaǵy jaǵdaı áser etedi. Sondyqtan syrtqy sektorda álemdik ekonomıkanyń yqpalyn saldar dep túsinýge bolady. Budan bólek Qazaqstannyń ishki máseleleri bar. Aldyńǵy qatarly memlekettermen salystyrǵanda básekege qabiletsiz. Álemdik eńbek naryǵynda enshisin eseleý úshin eń aldymen osy máselelerdi sheshý qajet. Sonda ǵana Qazaqstan ekonomıkasy munaıǵa táýeldilikten qutylady», - deıdi maman.
Baqsaq, Qazaqstandaǵy jaǵdaıda búgin-erteń munaı baǵasyna táýeldilikten aryla almaıtynymyz baıqalady. Bunyń básekelestikten bastap, el jaǵdaıyndaǵy jalpy ekonomıkalyq sebepteri kóp. Ol jeke maqalaǵa arqaý bolarlyq júk. Al basty sebep - óndirilgen shıkizattyń óz elimizde óńdelmeýi. Munaıdyń negizgi bóligi eksportqa ketedi. Munaıdan qaıta óńdelgen ónimder túgel syrttan tasymaldanady. ıAǵnı eksportqa shyǵarǵan munaıymyzdy janarmaı, gaz, energııa túrinde (Reseıden) ımporttap alamyz. Eldegi janarmaı qunynyń qymbattyǵy da osydan. Nege Qazaqstan óz munaıyn ózi óńdep, ishki naryqty arzan ónimmen qamtamasyz etpeıdi? Buǵan ne kedergi bolyp otyr? Taǵy da sarapshy sózine júginsek
- Janatyn shıkizattyń sapasyn baqylaıtyn halyqaralyq The International Fuel Quality Center (IFQC) ortalyǵy álem elderindegi janarmaı sapasyn zerttegen. Ortalyqtyń reıtıngi boıynsha Qazaqstan 2016 jyly 100 orynnyń ishinde 90-orynǵa turaqtapty. Bul Ýganda men Kongonyń reıtınginen de tómen. Buny bir dep qoıyńyz. Endi Qazaqstan «qara altyndy» qaıta óńdeıtin úsh iri zaýytty jetildirip, munaıdy qaıta óńdeý kólemin 14,5 mln tonnadan 17,5 mln tonnaǵa deıin arttyrýdy kózdep otyr. Alaıda bul 2019 jyly ǵana alynatyn meje. Pavlodar men Atyraýdaǵy munaıdy qaıta óńdeý zaýyttaryn jańǵyrtý jumystary 2017 jyly, Shymkenttegi zaýytty jańǵyrtý jumysy 2018 jyly aıaqtalýy kerek. Energetıka mınıstrliginiń esebi boıynsha osy zaýyttardy jańǵyrtý jumystary aıaqtalǵannan keıin benzın, dızeldi otyn, áýe kemelerine arnalǵan janarmaılardyń óndirisi artýy tıis. ıAǵnı munaıdy qaıta óńdeý kólemi 17,5 mln tonnaǵa artatyn bolsa Qazaqstan ishki qajettiligin otandyq munaı ónimderimen tolyqtaı qamtamasyz etip, ımportqa táýeldilikten qutylady, - deıdi Valerıı Ivanovıch.
Taǵy da «biraq» deımiz bul arada. Eki jylda bar máseleni sheship, maqsatqa jetý ekitalaı eken. Sebebi munaıdy qaıta óńdeý zaýyttaryn jańǵyrtý baǵdarlamasyn tolyqtaı júzege asyrǵan kúnniń ózinde bir qater bar. QR óndirilgen shıkizatty ishki naryqqa ákelý óndirýshiler úshin tıimsiz bolýy múmkin. Osylaısha bul másele de kezi kelgenshe basy ashyq kúıinde qala bermek. Ázirge munaı máselesinde qoldan keler qaıran joq. Alpaýyttarǵa kóshelik
Reseı ekonomıkasy men eksporty
Reseı 2016 jyly 547,6 mln tonna munaı óndirip, 254,8 mln tonnasyn eksportqa shyǵarǵan. ıAǵnı munaı óndirisiniń 46,5 paıyzy. Osylaısha federatsııanyń ótken jylǵy jalpy eksportynda munaıdyń úlesi 25,8% quraǵan. Sanktsııalardyń qursaýynda qalǵanyna qaramastan Reseı oza shabar ońtaıly tusty qalt jibermeı paıdalanyp otyr. Mysal úshin, byltyr Qytaıǵa munaı jetkizýde Saýd Arabııasynyń aldyn orap ketken. Buǵan deıin Qytaıǵa munaıdyń negizgi bóligin osy arabtar jetkizetin. Shań qaptyryp ketken jeri bul ǵana emes. 2016 jyly munaı óndirýden Amerıka men Saýd Arabııasyn basyp ozyp, álem boıynsha birinshi orynǵa shyqty. Desek te kórshimiz dóńaıbattan ada. Sebebi sanktsııalarǵa qosylǵan syrtqy sektordaǵy sergeldeńniń bara-bara súlderin qaldyrmasyna kepil joq. Búgingisi «bóri ashtyǵyn bildirmes, syrtqa júnin qampaıtardyń» keri. Sondyqtan arbasqan alpaýyttarmen kelisimge kelýge ket ári emes. Jeltoqsanda OPEK-pen munaı óndirý kólemin shekteý týraly kelisim jasasqan. Aldaǵy ýaqytta da osy ýaǵdany jalǵastyra berýge beıim. Óz kezeginde OPEK-tiń de kelispeske amaly joq. Reseı uıym quramyna kirmese de saıasatyna aıtarlyqtaı yqpal ete alady. Óıtkeni kez kelgen ýaqytta naryqtaǵy úlesin arttyrýy múmkin. Sol sebepti de OPEK kórshimizben sanasýǵa májbúr. Dál qazir qos taraptyń múddesi bir jerde toǵysyp tur. Bas aýrý basqada...
Tyǵyryqqa tirelgen OPEK
OPEK - munaı eksporttaýshy elder uıymy. Quramynda 13 memleket bar: Aljır, Angola, Venesýela, Gabon, Iran, Irak, Kýveıt, Katar, Lıvııa, Birikken Arab Ámirlikteri, Nıgerııa, Saýdovskaıa Aravııa jáne Ekvador. Uıymnyń ekinshi aty - kartel. Shtab-páteri Venada ornalasqan. OPEK quramyna kiretin elderdiń dáleldengen munaı qory 1 199,71 mlrd barreldi quraıdy. Álemdegi munaı qorynyń úshten ekisine ıe. Eksporttyń teń jartysy tıesili.
Biraq OPEK-tiń XXI ǵasyrda munaı baǵasy men shıkizat naryǵyna yqpaly áldeqaıda tómendedi. Buǵan basty sebep - uıymǵa kirmeıtin, Reseı, AQSh, Qytaı, Kanada, Brazılııa, Qazaqstan syndy táýelsiz memleketterdiń óndiris kólemin arttyrýy. Dálel - 2008 jyldan beri jalǵasyp kele jatqan daǵdarys.
Saldarynan osyndaǵy 13 memleket upaıynan utylyp otyr. Máseleni sheshpek bolyp memleket basshylary ótken jyldyń qarashasynda Venada bas qosyp, munaı óndirý kólemin shekteý týraly kelisim jasasty. Osydan keıin munaı baǵasy 30% kóterildi. Endi alty aıǵa jasalǵan osy kelisimdi taǵy jarty jylǵa uzartý máselesi qaıta kóterilip jatyr. Buǵan uıymnyń tórt kózi túgel múddeli. Sarapshynyń sózine sensek, OPEK kelisimdi uzartýǵa bar kúshin salady. Eger 25 mamyrda ótetin kezdesýde osy kelisim taǵy bekitilse, naryqtaǵy suranys pen usynys teńelip, bir barrel munaı baǵasy jyl sońyna deıin 60 dollarǵa jetýi bek múmkin.
Amerıkanyń áýselesi
AQSh - álemdegi eń iri munaı óndirýshi ári tutynýshy. Reseı men OPEK-tiń bas aýrýy bolyp otyrǵan da osy Amerıka. «Qara altyn» qunyn kóterýge de basty kedergi. Munaı óndirisin úzdiksiz arttyryp keledi. Búginde burǵylaý qondyrǵylarynyń sanyn 672-ge, bir táýlikte óndiriletin shıkizatty 9,13 mln barrelge jetkizgen. Qosymsha munaı qorlary ashylyp, mólsheri 1982 jylǵy esepterden asyp túsken. Bir sózben aıtqanda munaı óndiretin barlyq memlekettiń baǵy da, sory da Amerıkanyń saıasatyna baılanysty. Endi alpaýyttardyń «sarabdal saıasatker emes» dep kózge ilgisi kelmegen Donald Tramptyń kóńil-kúıine alańdaýmen kúni ótkeli tur.
P.S: Qazaqstandy, Reseıdi, AQSh pen OPEK-ti aıttyq. Jeke-jeke túıinin tarqattyq. Biz aıtpaǵan bir ǵana alpaýyt bar, ol - Qytaı. Munaı baǵasyna qatysty upaıy túgeli - osy kórshimiz. Sebebi Qytaı naryǵy - úlken tutynýshy naryq. Qytaı ımporty - álemdik munaı baǵasyn qalypqa keltirýde basty faktorlardyń biri retinde de sanalady. Búgingi tańda ekonomıkasy baıaýlasa da, «qara altyndy» arzanǵa alyp, esebin túgendep otyrǵan jaıy bar.