Moskva úshin shaıqas: MAQTAMEN BAÝYZDAÝ
Elbasynyń «Mádenı mura» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda k-ptegen roman, povest qısa, dastandar jaryq kórdi. Halyqaralyq QazAqparat agenttigi qoǵamǵa qajet, ósip kele jatqan jastarǵa patrıottyq tárbıe beretin osyndaı shyǵarmalardy berýdi ári qaraı jalǵastyrady.
***
MAQTAMEN BAÝYZDAÝ
Moskva irgesinde úlkendi-kishili derevnııalar da az emes. Sokolovo - solardyń ortashalaýynyń biri. Sokolovo - orman ortasynda. Aınala qorshaǵan orman onyń ken, qos etekti kóılegi sııaqty. «Podpolkovnık Kýrganov - bir jerde otyra almaıtyn, ári mazasyzdaý kisi. Onyń barmaıtyn jeri joq. Batareıalar men dıvızıonda, baqylaý pýnktteri, zeńbirekterdiń turǵan jeri, biz sııaqty atqyshtar polktarynyń baqylaý pýnkti - onyń aralaıtyndary osylar. Artıllerııada «Ne vıjý - ne strelıaıý» degen ereje bar. Podpolkovnık anasynan artıllerıst bolyp týǵan. «Óz kózim kórmese - kúmándimin» degen sert ony kúndiz-túni shapqylatyp júrgen. Tań atardyń aldynda Kýrganov bizge keldi. Attan túse salysymen ol bizdi jalpy jaǵdaımen tanystyrdy da:
- Nemister Sokolovony oraǵytyp tastap kete almaıdy. Aınalanyń bári qalyń orman. Dushpan kúshin jınap alyp, senderdi mańdaıdan soǵady da, bastaryńnyń mıyn shashady, - dedi.
- Aıtqanyńyz kelsin! - dedim men kúlip.
- Seniń ózińniń tiliń aşy eken toı! - dep Kýrganov shaj ete qaldy.
- Kimniń tili aşy ekenin, qudaı bar bolsa, estip turǵan shyǵar! Logvınenko qarq-qarq kúlip:
- Siz jeńildińiz, Georgıı Fedorovıch. Moıyndańyz. Jeńile bilý de erlikke jatady, - dedi.
- Solaı ma... Apyrm - aı... Solaı ma?
- Solaı, joldas podpolkovnık, - dep Logvınenko taǵy da kúldi.
- Solaı bolsa meıli, men jeńildim. Al, dushpandy qalaı jeńbeksińder?
- Dushpannyń syry bizge málim, kúshin jınap, salmaqtanyp daıyndalyp jatyr. Biz ony kórip otyrmyz, - dedi komıssar.
- Onda nege qol qýsyryp qarap otyrsyńdar?
- Kútip otyrmyz.
- Neni kútip otyrsyzdar?
- Qaı jaqtan shyǵa kelip mıymyzdy shashar eken dep kútip otyrmyz.
- Aı, ózderińniń denderiń saý ma?! - Qudaıǵa shúkir, bizdiń denimiz saý... Qoramsaqta eshnárse joq.
- Sizdiń bizge bergen dıvızıonyńyzda júz - aq snarıad bar. Onymen men kimdi otyryp, kimdi kúıretpekpin? - dedim men.
- Qur qol qarsy shabýylǵa shyq demeksiz be? - dedi komıssar.
- M-mm-da! - dep Kýrganov jelkesin qasydy. - Sizderdiki durys, - dedi de, shógip qaldy batyr artıllerıst.
- Sabyr etip, baıqap, aqylǵa salyp kórelikshi, komıssar. Sender meni ońdyrmaı tómpeshtep aldyńdar ǵoı, - dedi podpolkovnık. - Aqyldasalyq. Sokolovo bizge ońaı tıip otyrǵan joq. Kýrganov ornynan ushyp turdy da, telefon soqty:
- Ivan Ivanovıch. Ý Momysha polojenıe shvah... ıA sam vıdel, ıa govorıý ot nego... On jdet ataký s chasa na chas... ıa zdes ý nego sıjý... Allo, allo. Allo!.. Tfý, chert, svıaz prervalas! - Nege qarsy shabýyl jasamaısyńdar?
- Taıaqpen tankke qarsy shyq dep eshkimge buıyra almaımyn, joldas podpolkovnık.
- Taǵy jeńdiń! Durys!- Joǵarymen taǵy da sóılesip kóreıik. Olar ne der eken?! - Durys... Bizde, menimshe, azdaǵan rezerv bar edi. Sony osynda jumsamaǵanda qaıda jumsamaqpyz. - Allo! Allo!.. Ivan Ivanovıch. Men Kýrganov... Bizdi úzip jiberdi... da... Iá... Momyshtan sóılep turmyn. Markov biledi. Bizdiń azdaǵan rezervimiz bar. Sony dereý Momyshqa jóneltýińizdi ótinemin... Ivan Ivanovıch, olar óte qajet... Ózimniń kózim jetti... Iá, ıá, túsinip turmyn. Árbir saǵat qymbat, Ivan Ivanovıch! Kýrganov telefondy tastaı berip:
- Al, komandır men komıssar, sizderdiń tilekterińiz oryndalmaq, - dedi qýanyp.
- Qalaısha? - dep surady komıssar.
- Bizge taǵy da 250 snarıad beretin boldy. - 250... Olarmen kimdi qyryp-joımaqpyz, chepýha!
- Toqta, komandırim!.. Oǵan da shúkirlik et. -- Komıssar, siz lıberalsyz. Siz túsinbeı týrsyz! -Biraz sýı turshy, komandır.
- Eki júz elý snarıad!.. Bul qorlaǵandyq!..
- Eı, tentek! Senen basqaǵa jıyrma bes snarıad berýge de múmkindigimiz joq. Endi ottama! - dep aıqaılady Kýrganov.
- Onda qoıdym, joldas podpolkovnık... Eki júzben biz kimdi muqatamyz. Óte az!
- Bilem, qaraǵym, bilem. Az ekenin men bilem.
- Olardy qalaı jumsamaqpyz?
- Olardy shoǵyrlanyp jatqan fashısterdiń basyna dáldep atamyz. Biraz úreılendiremiz.
- Onyńyz durys, podpolkovnık. Tek úreılendiremiz.
- Endi ózderińiz kelise berińizder. Men kettim. Alda qandaı jańalyq bar eken, - dep komıssar shyǵyp ketti. - Egerde bizden buryn nemis qımyl jasasa qaıtemiz? - dep surady menen Kýrganov. - Men solaı etkenin kútip otyrmyn. Qoldaǵy az snarıadtardy birtindep atpastan, birden atqym keledi. - Eger sáti tússe, onyń atakasyn bir saǵat keshiktirsek te, bizge olja emes pe? - Eger solaı bolsa. - Solaı etip kórelik, polk komandıri. - Atqylaı berińiz, joldas podpolkovnık. Kýrganov atqylaı bastady. - Joldas komandır! Bizdiń artıllerııa dáldep atyp jatyr!.. Tas-talqanyn shyǵaryp jatyr! - dep Semen Kraev maǵan entige telefon soqty. Men dúrbimen qarap turmyn. Kraevtyń aıtqany shyn eken. - Taǵy da tómpeshteýge dármen joq. Qap, taǵy da júz snarıad bolar ma edi! - dedi tisin qaırap Kýrganov. - Ol bizdiń zeńbirekterdiń turǵan jerin baıqap qoıdy. Endi tez oryn aýystyrý kerek, - den Kýrganov asyǵa - aptyǵa attandy.
Ol ketti, biz qaldyq. Azanǵy saǵat 9... Saǵat 10. Jaýdan áli habar joq.
- Manaǵy Kýrganovtyń atqylaýy óte joıqyn emes edi. Jaýdyń eshnársesin japyra qoımaıtyndaı atqylaý edi. Jaý nege sonsha kúıgelektedi eken? - dedi komıssar.
- Siz jaýdy saǵynyp, sarǵaıa kútip turǵannan saýsyz ba, Petr Vasılevıch?
- Oraǵytyp, basqa baǵytpen ketip qala ma dep qaýiptenip turmyn. 288
-Oǵan myna dańǵyl jol kerek, Petr Vasılevıch. Oraǵytsa da qaıtyp kelip bizge soǵady. Menińshe, ol bizdi bopsalap shoshytyp, Sokolovony az kúshpen alǵysy kelip edi. Kýrganovtyń eki júz elý snarıadtary sol az kúshine oıran saldy. Endi ol sizben...
- Iá, men de solaı oılap turmyn, - dep meniń sózimdi bóldi komıssar. - Ol endi bizge shyndap, kúsh jınap tıisýge bel baılady.
Kúndizgi saǵat 12-de jaý artıllerııasy dabyl qaqqandaı, bizdi atqylaýyn bastady. Snarıad ústine snarıadty jaýdyryp jatyr. Aınala tars - turs, yń-jyń, qaptaǵan qara tútin, quıyn. Jarq - jurq etken ot, alasapyran. Esimdi jınap alyp qarasam: jaý Sokolovonş aldy emes, shetin tómpeshtep jatyr eken. Munysy nesi dep tańdanyp turmyz. Ásker qatarynda tyl bólimsheleriniń adamdary beıqam, olbyr - solbyr, tártip jaǵynan salaqtaý keledi. Bizdiń tyldaǵy bólimder túnde Sokolovonyń bir shetine kelip ornalasyp, árqaısylary ár jerden ne sabannan, ne pishennen, ne maqtadan kúrkesheler istep alyp, arbalaryn doǵaryp, júkterin túsirip, qazan-oshaqtaryn burqyratyp asyp jatyr eken. Jaý solardy nysanaǵa alyp, ákelerin tanyta oıran salýda.
- E, baıǵus tyl, byt-shyty shyǵyp jatyr, ne qalar eken, - dep komıssar kúrsine burylyp qarady.
- Aldaǵylarǵa tımegenine shúkir etelik, Petr Vasılevıch. Aldaǵylar bylq etpesten qar men maqtaǵa kómilip jatyr. Kenetten jaý taǵy da qulashyn soza atqylaýǵa kiristi.
- Munysyna jol bolsyn? Ol jaqta eshkim joq emes pe?
- Kýrganovtyń dıvızıondarynyń ornyn sıpap jatyr ǵoı.
- Olar áldeqashan-aq oryn aýystyrmap pa edi? Olar ol jerde joq. Áldeqashan kóship ketken. Jurtyn atyp nege jyndanyp tursyń dep, baryp aıtsańyzshy jaýǵa.
- Ha-ha-ha, qaýipti jaǵdaıda oryndy aıtylǵan qaljyń úlken ǵanıbettiń biri. Men seniń syryńdy buryn bilmeıdi ekenmin ǵoı, komandırim, - dep Logvınenko kúlip meniń arkamnan qoıyp qaldy da: - óz kózińmen qasiret kórip turǵanda kúlseń de, júregiń aýyrady, - dedi.
- Qasiret áli alda, Petr Vasılevıch. Bizdiń aldyńǵy shep te oryndarynda bylq etpeı jatyr. Jaý atqylaýyn toqtatty. Aınala jym-jyrt. Orman shetinen qatar tizilgen avtomatshylar toby andyzdap shyǵa bastady. Olar avtomattaryn qaryna tirep, sert kezep bytyrlatyp atqylaýmen júrip keledi. Ázirshe biz jaqtan ún joq. Kele jatqan jaý qatarynda shamasy bir jarym, eki batalondaı bar. «Sońynda tankteri de bar ma eken» dep, biz qaýiptenip qarap turmyz. Joq, ázirshe tankter kórinbeıdi. Baıqaýymsha jaý jańaǵy artıllerııa tómpeshinen keıin, Sokolovony jaıaý áskermen alǵysy keldi. Biz ornymyzdan qozǵalyp shegine bastaǵanda, tankterin bizdi óksheleı qýý úshin paıdalanbaq. Dushpannyń oıy - bizdi endi qýsa, esh jerge kidirýge murshamyzdy keltirmeı qýmaq. Tym-tyraqaı bezdire qýyp, shat - shálegimizdi shyǵarmaq. Men osy oıymdy komıssarǵa aıttym. Ol bul boljaýdy maquldady. Jaý qatary bizdiń aldyńǵy shepke 200- 250 metrdeı jaqyndaǵanda entelep júgire bastady. Bizdiń jaqtan pýlemetter men myltyqtardan jappaı atys bastaldy. Kýrganovtyń dıvızıondary da jaý ústine snarıad jaýdyryp jatyr. Oq pen snarıad astynda qalǵan jaý qatary ydyraı bastady. Dushpannyń saǵy synyp, jer baýyrlap jatty.
- Che dobre! - dedi komıssar, mańdaı terin jeńimen súrte kúrsinip, demin bir alyp. Polkovnık Serebrıakovke jaǵdaıdy baıandadym. Ol kisiniń aıtýy boıynsha, bizben kórshiles polk ta dushpannyń shabýylyn toıtarypty. Avıatsııanyń málimdemesi boıynsha, jıyrma - jıyrma bes kılometr qashyqtyqta jaýdyń tank kolonnalary shubatylyp keledi. Tankke qarsy qorǵanýdy kúsheıtý jaǵyn buıyrdy polkovnık. Men Serebrıakovpen sózimdi aıaqtap ornymnan turǵanda, Sokolovonyń ústinen bizdiń samoletter top - tobymen ushyp ata bastady. - Tankterdi bombalaǵaly ushyp barady, - dedi komıssar joǵary qarap turyp. - Al, endigi shabýyl bastalǵansha eldi tamaqtandyryp, jaralylardy jóneltý kerek bolar. Komıssar júrýge yńǵaılandy. - Kýrganovtyń dıvızıondaryn sizderden alyp, basqa jaqqa aýystyrýǵa týra kelip tur, - dedi Serebrıakov. - Biz qalaı qur qol qalmaqpyz? - Sol jaqta bult qoıýlanyp keledi, - dep ol sózin aıaqtady. Polkovnıktiń bul habary maǵan aýyr tıdi. Komıssarmen aqyldasyp, keıbir toptardy, polktaǵy ózimizdiń zeńbirekterdiń oryndaryn aýystyrýǵa kelistik. Komıssar sol qanatqa, men on, qanatqa kettim.
***
Saraıdyń ishinde bir top jaýynger tamaqtanyp otyr. - Qalaı, joldastar, kójeleriń dámdi me? - Suıyqtaý, joldas komandır, - dep jaýap qatty orta jastaǵy bir jaýynger. Túrine qarap turyp, keshegi «soǵys jańa ǵana bastaldy ǵoı, jaqynda bite qoımas» degen jaýyngerdi tanı kettim.
- Suıyqtaý bolsa da, áıteýir, ystyq tamaq qoı, - dedi ol jáne. - Atyńyz kim sizdiń?
- Meniń famılııam, joldas komandır, - Gaponenko. Al óz esimińiz?
- Spırıdon Ostapovıch.
- Buryn urysqa qatysqan ba edińiz, Spırıdon Ostapovıch?
-Joq, buryn ásker qatarynda bolyp kórmegenderdiń birimin. Kesheden beri urystyń shet jaǵasynda bolǵandaımyz ǵoı.
- Kele salysymen, soǵyspaı jatyp gvardııalyq ataqqa ıe boldyńyz ǵoı, - dep bir jaýynger oǵan ázildedi.
- Maǵan sengendikten aldyn ala gvardııa ataǵyn berip otyr da
- Durys aıtasyz, Spırıdon Ostapovıch, - dedim men. Basqa bir top maqtanyń teńinen pýlemet úshin uıa qalap jatyr eken. Olardy basqaryp júrgen maǵan beıtanys serjant. - Bizdiń polkke kelgenderińizge kóp boldy ma? - Kesheli beri ǵana osyndamyn, joldas komandır. - Partııa qataryndamysyz? - Segiz jyldan beri bolshevıkter partııasynyń qataryndamyn, - dep ol maqtanǵandaı qalt tura qalyp jaýap qaıtardy. -Derevnıanyń syrt jaǵyndaǵy bir saraıǵa bardym.Uzyn boıly, eńkishteý, jalpaq ıek qyrǵyz batareıanyń starshınasy Álisherov bes-alty jaýyngermen bir zeńbirekti ornalastyryp; jatyr eken.
- Bul zeńbirektiń oz komandıri qaıda?
- Komandıri jaraqattanyp ketti. Onyń ornyna meni taǵaıyndady, - dedi Álisherov.
- Jaýdyń tankteri óte qashyqta emes kórinedi. Sondyqtan senderdi de alǵa shyǵarýǵa týra keldi.
- Túsinikti, joldas komandır. Aıqasyp kórelik. Shtabqa qaıtyp kele jatyrmyn. Kórgenderimniń barlyǵy da kókiregimde saırap keledi. Aldyńǵy shepte birinshi ret bolyp, ondaǵy adamdardy birinshi ret kezdestirgen sııaqtymyn. Burynǵy ýaıym-qaıǵydan arylǵandaımyn. Komıssarǵa qaıda bolǵanymdy, kimdermen jolyqqanymdy aıtqanda ol jymııa kúlip: - Óziń óte kóńildi qaıtypsyń ǵoı, - dedi.
***
Kúndizgi saǵat ekide dushpannyń samoletteri toptana ushyp kelip, jemtik ústinen aınala ushyp júrgen qara qustardaı, bizdi bombalaı bastady. Іrili-ýaqty bombalardy aralastyra tastap, oralyp ushyp, ústimizden pýlemetpen atqylap ótedi. Bizdiń qolda aspandaǵy dushpanǵa qarsy jumsar qarý-jaraǵymyz joq. Jarylǵan bombalardyń tútinderi tarqamaı-aq artıllerııa atystarynyń saryny shyqty. Kóp ýaqytqa sozylǵan joq. Burshaq aralas shatynap jaýǵan nóserdeı sabalap, quıyndata óte shyqqandaı boldy.
- Halderińiz qalaı? - dep surady telefonnan Serebrıakov.
- Orman shetinen tankter kórindi. Áne, úsh-úshten qatarlasyp, kidire toqtan, atqylap keledi. Kórip turmyn. Bizdiń zeńbirekter de olardy atqylaı bastady.
- Aldynan tosqaýyl qaldyryp, negizgi kúshińizben Dedeshıno sovhozyna qaraı sheginýge kirisińiz! Buıryq solaı, - dedi polkovnık. - Demek, bir jerden taǵy da maıdan shebin opyra buzǵan eken ǵoı, - dedi komıssar.
- Áıtpese bizge shegin demes edi. Aldaǵy zeńbirekter men tankter jekpe-jekke shyǵysyp atqylasyp jatyr. Islamqulovtyń jaýyngerleri sol irgeden bastap, ashylyp-shashylyp jatqan maqtalarǵa kerosın quıyp, ot qoıýǵa kiristi. Qara tútin lezde burqyrap, derevnıany qorshaı bastady. Sol jaqta urys júrip jatyr, zeńbirekterdiń barlyǵyn sonda aýystyrǵanbyz. Ortalyq pen oń jaqtaǵy kúshter sheginýge kiristi. Sokolovoǵa kelgen nemis tankteri biraz kidirip turdy da, keıin buryla bastady. Sebebi: olar derevnıaǵa ene bergende maqtanyń qoıý aşy tútinine tunshyǵyp, laýlap janǵan ot ústinen ótýge «ózim de órtenip ketermin» dep qaýiptenip, amaly bolmaı, keıin burylǵan kórinedi. Eń sońynan Islamqulovqa sheginýge ruqsat etildi.
JOLDASTYQTY JAÝǴA TASTAMA
Qalyń orman ortasyndaǵy alańǵa jettik. Alańnyń arǵy shetinde turǵan bir top kisilerdiń qasyna bardyq. Jaǵalaryndaǵy belgilerine qaraǵanda, turǵandardyń kóbi úlken ofıtserler. Bireýiniń jaǵasynda ushy shala, bireýinde eki, keıbireýinde bir... Olardyń ishinde turǵan maıor Starıkovtan basqalaryn men tanymaımyn. (Logvınenko barlyǵymen qol alysyp amandasty da, meni óz komandıri retinde olarǵa tanystyrdy. - Polkty qaq jaryp ekige bólip tastady. Jartysynan kóbi joldyń arǵy jaǵynda qalyp ketti. Komıssar men shtab nachalnıgi solardyń ishinde, - dedi maǵan maıor Starıkov. - Jaıaý eskadronnyń komandıri, - dep ózin ózi tanystyrdy jańa kelgen bir kapıtan. - Jaıaý da eskadron bolýshy ma edi? - Soǵysta árqıly nárse bolady, joldas úlken batalon komıssary, - dep jaýap qatty kapıtan. - Astymyzdaǵy attarymyzdy urystarda joǵaltyp, jaıaý qaldyq. - Qansha adamdaryńyz bar?
- Bir júz on qol qylyshymyz bar. Ár áskerı qaýymynyń ózine jarasarlyq attary bar, ózderiniń mamandyq namystary bar. Jaıaý áskerler «munshama naızamyz» bar dep aıtady, al jańaǵy atty áskerdiń kapıtany jaıaý qalǵanyna qaramastan, adamdy: qylysh sanymen esepteıdi. Ol basyna túsken jaıaýlyqqa áli de kóner emes. Óz tobyn ol rota dep ataýǵa aýzy úırenbegen. Olar jaıaý da bolsa, kapıtan úshin - eskadron. Biz sońǵy shegingenderdi kútip turmyz. Barlyǵynyń basyn qosyp, jınalyp bolǵan soń júrmekpiz. Komıssar jańaǵy toptyń ishinde qaldy. Men ózimizdiń polktyń adamdary bas qosyp jınalyp jatqan ormanǵa bardym. Orman shetinde, qos basynda, par at jegilgen shanada kórpege oranyp leıtenant Toroppın otyr eken. Ol meni kóre salysymen ıegi kemseńdep kózi jypylyqtap, jylamsyraı bastady. - Jaraqattanǵannan saý emessiń ǵoı, myna túrińe qaraǵanda? - Eki aıaǵymnan da jaralandym, joldas aǵa leıtenant! - dedi dirildegen daýsymen jaýap berip, shydaı almastan eńirep jiberdi. - Táıt! Óshir únińdi! Komandır bolmaı ketkir! Urysta bárimizdi de mınýt saıyn ajal ańdyp júr. Berik bol!- Jaraıdy, joldas komandır. Leıtenant B. ekeýmiz bir uıadan ushqan, kópten beri dos edik. Ol kórip turyp meni tastap ketti. Sonyń yzasyna shydaı almaı, kózimnen jas shyǵyp ketti. « Leıtenant B. uzyn boıly, ashań, betinde sırek sheshektiń izi bar, bes-alty qadam jerde bir aǵashqa súıenip tur eken. Men oǵan qaraǵanymda ol ún qatpastan qalt tura qaldy. - Leıtenant B... Sdat orýjıe, - dep buıyrdym. Ol naganyn qabynan shyǵaryp, tumsyǵyn ózine qarata ustap, jaqyndap keldi de, jaraǵyn maǵan usyndy. Men nagandy alyp, qasymdaǵy Sýlımaǵa berdim de, leıtenant B.- ǵa:- Vy arestovany, leıtenant! -dedim. Ol ún qatqan joq. Toropygın da, B. da soǵys bastalǵanda ǵana ýchılışeni bitirip, týra meniń qaramaǵyma kelgen leıtenanttar edi. Ekeýi de bir rotada vzvod komandıri bolatyn. Ýchılışeden bastap, ekeýi bir-birimen dos edi. Olardy batalonda ázildep keıde «egiz qozylar» dep te ataıtyn. Ekeýi de jaqsy jigitter edi. Ýchılışeden keıingi qyzmet jaǵynan da, urys kezinde de olar meni ózderiniń ustazy dep sanaıtyn. Ekeýi de bizdiń batalonnyń barlyq urystarynyń ishinde bolǵan jaýynger jigitter. Mine, men endi polk komandıri bolǵanda bireýi aýyr jaralanyp ornynan qozǵala almaı otyr, biri bolsa, onyń qazir men ózim jaraǵyn sypyryp aldym. Bul maǵan aýyr soǵyp tur. Men olardyń qasynan kettim. Meniń pysyq, aqkóńil járdemshim, maıdandaǵy úzeńgi joldasym, kópti bastan birge ótkizgen Habıbýlla Rahımovtyń aıaq-qoly dirildep, kózderi bozaryp, bet-aýzy teńbildene kógerip, bir qulaǵynan qan sorǵalap turǵanyn kórip: - Áı, mynaǵan ne bolǵan, jigitter - aý?! - dep edim. - Bombalaǵanda qatty kontýzııa aldy, joldas komandır, - dedi onyń qasynda turǵan Bozjanov. - Ózin qulaǵan úıdiń astynan áreń sýyryp aldyq. - Toropygınniń qasyna alyp baryp, shanaǵa otyrǵyzyńdar. Polıtrýk kómekshisi ıÝ. shegingende aldy-artyna qaramaı, degbirsizdene, japadan jalǵyz qashady. Aldynan shyǵyp tártipke shaqyrǵan polk partııa uıymynyń sekretaryna ol: «Óz basyńdy aman saqtaý qamyn oıla! Áıtpese myna granatamen kúlińdi kókke ushyryp jiberemin!» - dep umtylyp, oǵan baǵynbaǵanyn maǵan baıandady. - Dereý ıÝ.- di taýyp, qarý - jaraǵyn sypyryp alyńdar! - dep men Sýlımany jumsap jiberdim. Bir jerde aldymnan shyqqan atqosshym Nıkolaı Sınchenko qınalǵan túrde biraz bata almaı turyp: - Joldas komandır, mana samoletter atqylap júrgende jıren qasqanyń omyrtqasynan oq tıip óldi. Mine, men sonyń er - toqymyn arqalap keldim, - dedi. Meniń áskerı tól atym da jaýyngershe mert bolyp, maıdan shebinde ornynan turmaı qalyp qoıdy. Komıssar keldi. Oǵan kórgen - bilgenimdi aıttym. Ol sup-sur bolyp, biraz ún qatpaı týrdy da:- Bul jolsyzdyqty dereý toqtatý kerek. Biz qaıda turǵanymyzdy, aldymyzda ne baryn bilmeımiz. Mundaı olqylyqpen ilgeri jyljýǵa bolmaıdy, - dedi. - Men de solaı oılap tur edim, Petr Vasılevıch! Basqa jaǵdaılarda keshiriletin nárseni mundaıda keshirýge bolmaıdy. - Olaı bolsa, siz komandırsiz ǵoı, sheshimge kelińiz! Basqa da kelisimsiz jandaılarymyz az emes edi. Urysta kórgenderdiń bárin birdeı aıta berýge bolmaıdy, aıtylǵandardy jaza berýge bolmaıdy, jazylǵandardyń bárin birdeı baspaǵa usyna berýge bolmaıdy. Men sheshimge keldim. Ol sheshim oryndaldy. Aǵa ofıtserlerdiń keńesiniń sheshimi boıynsha maǵan sol mańaıdaǵy óz polkimdi - Starıkovtyń polkiniń úshten birin, «Jaıaý eskadrondy», bir saperler batalonyn basqarý tapsyryldy. Tún jarymy aýa bastaǵanda bárimiz de Dedeshıno sovhozyna kelip jettik.
MAMANDYQ QUShTARLYǴY
Urysta taǵy da birneshe kúnder ótti. Birde jyǵylyp, birde jyǵyp, bir súrinip, bir súrindirip júrsek te, jeńemiz degen senim bizde mol. Aıbattanǵan kúshi basym zulym jaý saǵymyzdy syndyryp, kóńilimizdi jasyta almady. Arpalysa, aıqasa taban tiresip, qarsylasa jyljı - jyljı, noıabrdiń aqyrǵy jańasynda Krıýkovo selosynyń aınalasyndaǵy ormanǵa kelip bir-aq tireldik. Sol mańda jaý da, biz de barlyq kúshterimizdi jumsap, jaǵalastyq, taıtalastyq. Eki jaǵy da aıanǵan joq. Selo Krıýkovo, stantsııa Krıýkovo sol sebepten bizdiń esimizde qaldy. Búl shepte bizdiń polk kópke tótep bere almady. Jaýdyń basym kúshteri shabýyl ústine shabýyldap, bizdi tyqsyra - tyqsyra baryp, Aleksandrovka, Kamınka selolaryn basyp alyp, eki búıirimizden qysyp, mańdaı aldymyzdan soǵyp, bizdi birte-birte yǵystyra berdi. Tek keshke qaraı, ymyrt jabylýyn paıdalanyp, Krıýkovonyń irgesine taqap baryp bekinip alýǵa murshamyz zorǵa jetti. Bizdiń polktyń oń jaǵynda Shehtman basqarǵan, sol jaǵynda Starıkov basqarǵan polktar da bizben shyntaqtasa, ıin tirese bekinisti. Soǵysqa kiriskeli kórshilerimizben birinshi ret qana qoıan-qoltyq otyryp, qatar bekiniskenimiz osy edi. Dıvızııa soǵysa, qataryn shýmaqtaı, qabattasa cap túzep bekinýine qaraǵanda, aldaǵy qaýip burynǵydan da zor kórinedi. Budan buryn ótken otyzdan asa shaıqastar qatarymyzdy edáýir sıretkenin de baıqaımyz. Rota, batalondarda adam sany azaısa da «atyn joǵaltpaımyz» degen oımen olardyń nomerlerin saqtadyq. Sany az bolsa da, synnan ótken senimdi, sapaly jaýyngerler. Qazir arhıv materıaldaryna kóz salsaq, dıvızııanyń buıryqtarynda sol kezde bizdiń polkqa qosymsha kúshter berilgen eken dep uǵynýǵa bolady. Sol kezdegi buıryqtarda kop ásker bólimderiniń attary atalady. Biraq olar san jaǵynan da, sapa jaǵynan da óte jupyny bolatyn.
Esime bir kezeń túsip otyr. Sony ǵana aıtaıyn. Meniń baqylaý pýnktime orta boıly, tunyq, kók kóz aǵa leıtenant kelip: - Men 135-shi aıryqsha tankter batalonynyń komandırimin. Sizdiń qaramaǵyńyzǵa keldik, - dedi.
- Batalonyńyzda qansha tankterińiz bar?
- Bir «T-37», - dedi aǵa leıtenant temen qarap.
- Óte kúshti batalon ekensizder. Al qarý - jaraqtaryńyz qansha?
- Tanktiń pýlemeti keshe ǵana buzylyp qalyp edi.
- Al menen sizge ne kerek?
- Biz sizdiń qaramaǵyńyzǵa keldik qoı. Qaıda jumsasańyz da ózińiz bilesiz. - Búgin tamaq ishtińizder me?
- Joq, áli tamaqtanǵanymyz joq.
- Onda bizdiń shtabtyń ashanasyna baryp, bir toıyp alyńyzdar. Sizge odan basqa jaýyngerlik tapsyrma bere almaımyn, joldas aǵa leıtenant, - degenimde komıssar qarq - qarq; kúlip jiberdi.
- Odan keıin she? - dedi qyzara bórtip aǵa leıtenant.
- Odan keıin «T-37-ińizdi» jóndeýge, jaqyndaǵy bir bazaǵa baryńyz! Meniń qaramaǵyma ol kúnderi jańaǵy «tank batalonynan» basqa birneshe áskerı bólimder de kelip qosyldy: on qylyshy bar «atty ásker eskadrony», jıyrma saperi men otyz mınasy bar «saperler batalony», eki zeńbiregi bar «jeke artıllerııa dıvızıony»...
- Maǵan áskerı bólimderdiń aty men nomeri kerek emes, sapasy men kúshi kerek. Bul ne degen sumdyq! Kelgenderdiń barlyǵy óńkeı jalań aıaq, jalań bastar! - dep men bir joly yzalanyp, komıssarǵa aqyryp jibergenimdi ózim de sezbeı qaldym.
- Tura tur, komandır, sabyr túbi sary altyn degen emes pe... Sen meni sabaıtyn túriń bar ǵoı, - dep kúlip, Petr Vasılevıch meni toqtatyp, biraz oılanyp otyrdy.
-Menińshe, ázirge osyǵan da shúkirlik etý kerek. «Jalań aıaq, jalań bastar» otqa túsip, sýdy keship ótken naǵyz batyrlardyń jurqasy. Olardyń bireýin myńǵa balaý kerek. Menińshe, kúsh te, áskerı tehnıka da artta qorlanyp, óz kezegin kútip jatyr. Men solaı oılaımyn. Eger de sen sııaqty ár polk komandıri narazylyq bildirip, shataq shyǵara berse, ne bolmaq?! Men qarap ún qatpadym. Bizdiń polktyń shtaby orman ishindegi eki-úsh úıli Novo - Malıno deıtin qonysqa ornalasqan eken. Tún ortasy aýa bere men aldyńǵy shepten shtabqa keldim. Maǵan bir úı daıarlap qoıǵan eken. Bólmege endi enip, sheshinip jantasa bastadym. Qoranyń ısi múńkip túr. Buryshtarynda aǵashtan istelgen birneshe jáshikter kórinedi. Olardyń ishinen tyqyr estiledi. - Myna bólmeń qalaı, jigitim - aý? - Bul jer, joldas komandır, - dedi Sýlıma, - bir ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń tyshqan, qoıan, teńiz shoshqalaryn asyraıtyn, ósiretin úıi eken. - Al onyń ıeleri qaıda eken? - Osynda. Úsh balasy bar bir áıel -- aǵa ǵylymı qyzmetker kórinedi Samoletter men artıllerııa tómpeshteı bastaǵanda balalaryn jetektep jertólege tyǵylǵan eken, áli sonda jatyr. - Onda salqyn ǵoı. Balalaryna sýyq tıip qalar, tezden munda shaqyr! _
..Bólmege orta boıly,tolyqsha reńdi sary áıel kirip keledi. Syrtqy beınesi óte jupyny Kózderi kirtıip, júzi solǵyndanyp, azap shekken áıel.
- Balalaryńyz qaıda?
- Balalar osynda ǵoı, joldas komandır. Meni nege shaqyrdyńyz. Meniń bir tilegim: myna bıshara jándikterdi dalaǵa laqtyryp tastatpańyz. Olar bizge óte kerek, qundy jándikter.
- Olardy daladaǵy aıazǵa laqtyrý meniń oıymda da joq. Alaıda, bulardy burynyraq alyp ketý kerek edi ǵoı.
- Ózimiz de solaı oılap edik. Men osylarmen, úsh balamen mashına kútip, jertólege tyǵylyp otyrǵanyma úsh kún boldy. Iegi kemseńdep, áıel eńirep jylap jiberdi.
- Jylamańyz, jylamańyz, qurbym.
- Meni qurbym deısiz be?
- Meniń de jasym jańa ǵana otyzǵa toldy. Shamalas bolýymyz kerek.
- Al maǵan ne demeksiz? - dedi áıel sustanyp.
- Sizge men qyryndaıyn dep turǵanym joq, qurbym, - dedim kúlip. Áıel de kúlip jiberdi.
- Iıa, endi kúlip otyryp sóıleseıik.
- Iıa, onyńyz durys qoı.
- Jaǵdaı óte aýyr. Oǵan siz túsinesiz. Atylyp jatqan oqtar men snarıadtar balany da, anany da, myna jándikterdi de aıamaıdy. Maıdannyń aldyńǵy shebi eki-aq qadam. Siz dereý ketińiz bul jerden.
- Qalaı ketemin. Qalaı tastap ketemin. Maǵan járdemdesińiz, joldas komandır.
- Járdemdesemiz. Daıarlanyńyz. Sizge endi keshigýge bolmaıdy!
- Fý, joldas komandır, eger maǵan bir derevnıany kóshir dep buıyrsańyz, ol ońaı oryndalǵan bolar edi,-dedi terlep-tepship, entigip kirip kelgen shtab bastyǵynyń járdemshisi Kýrganskıı. - Áıteýir attandyrdyq jańaǵy áıeldi. Balalaryn kórpege oradyq, jándikterin sabanmen, pishenmen qorshadyq. Jolazyq tamaqpen qamtamasyz ettik. Ózi qyzyq áıel eken: bizge senbesten tyshqandaryn ózi kóterip, ózi ornalastyrdy, tyshqandar men qoıandardy balalarymen birdeı kóre me dep oılap qaldym, - dep Ivan Danılovıch qarq-qarq kúldi. -Mamandyq qushtarlyǵy, Ivan Danılovıch,-dedi komıssar. Demek, ol adal qyzmetker. Ol - sovet áıeli. Ol óz eńbegin, memleket menshigin saqtaı biledi. Ol oz postysyndaǵy ustamdy, tabandy kisi eken.
Roman Ádebı KZ portalynan alyndy
Jalǵasy bar